Lesbók Morgunblaðsins - 04.03.1945, Blaðsíða 2

J22
IÆSBÓlv MOlíG UNBLAÐSINS
i'ormann Raimsókiiaráðsins, Asgeir
Þorsteinason, verkfræðing. Ilefir
liann haft með höuduui athugun á
því máli sjerstaklega. Því frmnvarp
til laga uui stofmui áburðarverk-
suiiðju hefir verið falið Rannsókn-
aráðinu til umsagnar.
— Mjer hefir fundist, segir Ás-
geir, að menn hafi hingað til rætt
um stofnun áburðarverksmiðju cins
Qg hjer væri að ræða um fyrirtæki,
scm ætti að reka alveg einangrað
i'rá öðrum iðnrekstri landsmanna.
Þctta er vitunlega hægt. En það er
ekki hagkvæmt. Með því móti yrði
öll framleiðsla verksmiðjunnar tak-
mörkuð við það, hve mikil væri
þörfin hjer innanlands fyrir köfn-
unareínisáburð. En þeim mun tak-
markaðri scm iramleiðslan cr, þcim
mun erfiðara cr jafnan að halda
verði framlciðslunnar niðri. — Og
svo cr annað, sem jcg tcl að lijer
skifti aðalmáli Er ekki hugsanlcgt
að áburðarverksmiðja gcti orðið
grundvöllur að víðtækari efnafrain-
lciðslu, og geti fætt af sjer margar
nýjar framleiðslugreinar'? Þctta
verður að athugast rækilcga í upp-
liafi.'
l’cgar lagðar cru framtíðaráætl-
anir um iðnrekstur þjóðarinnar, þá
verða menn að hafa það hugfast,
að iðiigrcinarnar gcta stutt hver
aðra, svo að upp rísi kerfisbundin
íramleiðsla, ]>ar sem ciu grcinin
gctur notið cfna, scm koma til sög-
unar við aðra framleiðslu. — En
áburðarvcrksmiðja cr cinmift 1ik
valin til þcss, að fá upp samstæðar
iðngrcinar, cr gcta komið atviuuu-
lít'i landsmanna að margháttuðu
gagni.
STOFNEFNIN FJÖGUR.
— Hvernig stendur á því að á-
burðarverksmiðja getur orðið
grundvöllur eða aflgjafi nýrra iðn-
greina .’
•— Það kemur til af því, að til
bes^ að framleiða köfnunarefnisá-
burð, með þeini aðferðum, sem hjer
koma til greina, þarf fyrst að fram
Iciða cða handsama efni, sem eru
nothæf í mörgum öðrum starfsgrein-
um: Fyrst í stað a. m. k. er svo
takmörkuð þörf fyrir þessi efni
hjer á landi, að hæpið er að leggja
lit í framleiðslu þein-a út af fyrir
sig. En stofnun áburðarverksm. ger-
ir það að verkum, að efnin verða
framleidd í stórum stíl á okkar mæli
kvarða, og má þannig leggja nýj-
um iðnaði til ódýra cfnivöru, á,
vcgum áburðarverksmiðjunníir, mcð
tiltölulcga ódýrri aukningu vjela-
kostsins, scm ])örf cr fyrir hvort cð
er
— llver eru þessi cfni?
— Þau cru fjögur og öll mikil-
væg, hvort um sig, í ýmsum iðnaði.
J*. c. súrcfni, vatnscfni, iimmoniak
og saltpjcturssýra.
Þcgar maður hcfir ]>cssi cfni í
ríkiuin mæli og á ódýru vcrði, cr
ha'gt að byggja á þcim iðnað, scm
getur þróast og starfað örugglega,
jafnvel á grundvelli liins smátæka
hcimainarkaðs.
En nú Cr bcst jcg skýri fyrst frá
því í aðalatriðum, hvernig fram-
lciðsla áburðarefnisins fcr fram.
ÁBURÐURlXX SALTI’JET-
l'RSSÚRT AMMOXIAK
IIREINT VATN cr klofið mcð
rafpiagusstraum í frumefni þcss,
vatnsefni og súrefni. Bædi þcssi
cfni eru við venjulegt hitastig loft-
tcgundir. Eru þær gcymdar í járn-
gcynium, þangað til þær cru notað-
ar.
Þá er að ná köfnpnarcfni*iu úr
loftinu. Er liægt að gera það á ýms-
an átt. T. d. mcð þyí að kæla loft
svo niikið. að það vcrði fljótandi.
Það gerist mcð samanþjöppun lofts
og kælingu þcss, stig af stigi. Þcg-
ar loftið er orðið fIjðtatidi, fer fram
aðskilin einiing frumefnanna, og
næst þannig köfnunarefuið í loft-
kcndu ástandi írá súrefniuu, sem
f,,3ýður“ við hærra hitastig.
Þa er svo langt kornið, að maður
heíir þessi þrjú frumcfni í hönd-
uui, köfnunarefni, súrefni og vatns-
efni.
Næsta sporið cr að framlciða
ammoniak. Er ]>að gcrt mcð því,
að köfnunarefni og vatnsefni cr
hlandað saman í rjettuin hlutföllum,
(1:3) og blanda þessi sett í þrýsti-
ketil. Þar er fyrir efnavaki (kata-
lysator) sem gerir það að verkum,
að köfnunarcfni og vatnscfni sam-
cinast í ammoniak. Til þcss að svona
i'ari, þurfa cfnin að vera undir mikl-
um þrýstingi og við mikinn liita. —
Ammoniakið er geymt fljótandi.
Fjórða grundvallarefnið, sem jcg
mintist á áðan cr saltpjeturssýran.
Jlún cr framlcidd með því, að leitt
er saman ammoniak og súrefni und-
ir ákvcðmim skilyrðum, myndast
þá svonefndur sýrukjarni. Mcð
vatni myndar sýrukjarninn salt-
jijcturssýru.
Þá cru fcngin gnmdvallarcfnin 4,
scm hvort iim sig cru nothæí í ýmsu
skyni í iðnaði og öðrum atvinnu-
rckstri landsmaniia, um lcið og þnu
cru nauðsynleg „stofn“-cfni til á-
burðavframlciðsluunar.
Til þcss að fruinleiða áburðinn,
scm cr aðalatriðið, cr ammoniakið
Jcitt .saltpjeturssýruna og myndasí
þá ammoniunmitrat, cða sultpjct-
urssúrt anmioniak. Er ráðgcrt að
jframleiða þessa áburðartcgund hjer,
vegna þcss, að í hana þart' cnga að
kcypta cðu aðfhitta efnivöru, þar
cð þctta efnasamband cr íramlcitt
úr lofti og vatni cinu saman.
Þegar þar að kcmur iná ]>á íil
samis vegar færa fjarstæðu, seui.
áður var ta.Hu í lúimi alkunnu vísu
Jóns Þorlákssonar Bægisárskálcls:
Margur fengi mettn kvið,
má því nærri geta,
yrði lblkið vanið við
vind og snjó að jcta.
Því jarðargróður, sem sprettur a£
slíkum áburði er framleiddur af
vindi og snjo *
— En segðu mjer, gæti ekkl korn-