Lesbók Morgunblaðsins - 04.03.1945, Blaðsíða 4

124
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
ast feitinni, og glyserin verður eft-
ir, til sjerstakra nota.
SALTPJETURSSÝRAN
Þegar raaður hefir gert sápuna
lir lýsinu, og hefir saltpjeturssýr-
rma við hendina. er hægt að mynda
harðfeitisýrui', sem eru verðmæt
efni í j'msum iðnaði, t. d. í gúmmí-
jðnaðinum. Er það gert með því
að láta saltpjeturssýruna verka á
sápuna svo að hún levsi út feiti-
sýrurnar. en binst sjálf lútnum
og mvndar kalisaltpjetur, en hann
er verðmætt áburðarefni, þar eð í
honum eru áburðarefni tvö, kali og
köfnunarefni.
N oregssaltp j etur.
Enn er hægt að nota saltpjeturs-
sýruna á annan hátt í áburð, og
fá kolsýru um leið úr innlendu efni.
Hægt er að gera þetta með því
að taka skeljasand t. d. á Vest-
fjörðum, og hreinsa hann. — Sú
hreinsun gæti orðið tiltölulega fyr-
írhafnarlítil. Síðan er saltpjeturs-
sýran látin verka á skeljasandinn,
og myndar hún með kalki hans
kalksaltpjetur, eða Noregssaltpjet-
Ur, eins og það áburðarefni er oft-
ast kallað. En burtu rýkur kolsýr-
nn íir skeljasandinum og er þá hægt
að handasama hana og notfæra sjer.
Hin besta votheysgerð.
Þá er enn ein notkun á salt-
pjeturssýrunni, sem til greina getur
komið, og mun koma bændum að'
miklu llði. Sennilega má nota sýru
.þessa við hina finsku aðferð við
votheysgerð, sem kend er við fræði-
manninn A. I. Virtanen.
Er veikri blöndu af sýrunni úð-
að í nýslegið heyið um leið og það
er sett í grvfjur. og síðan fergt.
Slík aðferð hefir hvarvetna gefist
vel. Heyið tapar engum næringar-
efnum sínum.. verður eftir gevmslu
jafn fjörefnarík.t og nýslegið, og er
mjög lystugt. Þeir fáu, sem reynt
hafa þessa heyverkun hjer á landi,
í
láta vel af henni. En það hefir
staðið verkunaraðferð þessari fyrir
þrifum að sýruna hefir orðið að
flytja frá útlöndum og hefir með!
löngum og umbúðafrekum flutningi
brðið dýr.
Innlendir fræðimenn hafa auk
pess bent á það, að ef þessi hey-
verkunaraðferð gæti orðið almenn,
myndi verða stórum ljettara fyrir
bændur að koma á hjá sjer smára-
rækt. En ólafur Jónsson, fram-
kvæmdastjóri Ræktunarfjel. Norð-
urlands. hefir fært sönnur á. að
smárarækt ætti að verða fastur lið-
ur í grasrækt íslenskra bænda. —
Væih vonaiuli. að þessi þáttur rækt-
unarinnar ætti hjer mikla framtíð,
því að smárinn bætir jarðveginn,
gei-ir hann köfnunarefnis’ríkan, sem
kunnugt er, með þeim gerlagróðri,
er honum fylgir og vinnur köfnun-
arefni úr loftinu; er sem sje eins-
konar lifandi áburðarverksmiðja fyr
ir grasvelli þá sem smáragróð-
ur bera.
AMMONIAKTÐ.
Til frystihúsanna.
Amoniakið vrði fyrst og fremst
notað í frystihúsin. Þar er mikil
þörf fyrir það. Með ammoniaki er
framieiddur kuldi við hraðfrystingu
á fiski. Hingað til hefir þurft að
flytja alt ammoniak frá útlöndum,
í dýrum umbúðum með miklum
flutningskostnaði.
Ammoniakið er ekki notað sent
efnivara í frystihúsunum. Það fer
í hringrás í kælivjelunum. En ekki
fer hjá því að það ódrýgist, og þarf
að bæta upp þá rýrnun sem á sjer
stað.
Þvagefnið.
Rem efnivara vrði ammoniakið not
m. a. til þess að framleiða svonefnt
þvagefni. En þvagefni er sjerlega
köfnunarefnismikill áburður, sem,
gott væri að hafa í landinu, með
öðrum áburðarefnum.
Þvagefni er unnið með því að
leiða blöndu af ainoniaki ,og kol-
sýru í þrýstiketil, þar sem Ifyrir
er efnavaki. Með því að hita upp
Jiessa blöndu myndast þvagefni,
uppleyst í vatni. Er þvagefnið síð-
an unnið úr, vatninu. En kolsýr-
una, sem þarf til þessarar fram-
leiðslu, mætti fá úr skeljasan,di með
saltpjetnrssýru, sem fyrr segir.
Plastisk efni.
En auk ]>ess. sein þvagefnið er
notað til áburðar, er það mjög mik-
ilvægt efni í nútíma iðnaði, m. a.
á sviði byggingarefna. Þvagefnið
er einn kjarninn í efnaflokki þeim.
sem kölluð eru „plastisk“-efni. —
Eykst notagildi þeirra með ári
hverju. Eru þau notuð í alskonar
iðnaði, t. d. raftækjaiðnaði, bygg-
ingariðnaði og í búsáhöld ýmiskon-
ar. Koma efni þessi í staðinn fyrir
Ijetta málma. Það yrði of langt að
telja hjer hið margvíslega notagildi
hinna plastisku efna. En á eitt skal
þó bent sjerstaklega.
Umbætur á trjávið.
Þvagefni, sem bundið er forma-
líni, liefir mikiþ og merkileg áhrif
á trjávið. Þegar viður er loftsog-
inn, svo að alt loft fer úr trefjum
hans, og viðurinn er síðan gegn-
drepinn með þessari efnasamsetn-
ingu í vatnsupplausn, þá bindst efn-
ið í trefjar viðarins og herðir þær,
svo að loft og vatn hefir ekki leng-
ur veruleg áhrif á viðinn, og gerir
hann svo óeldfiman, að hann logar
ekki, heldur sviðnar, þegar eldur
kemúr að honum. Viður, sem fær
þessa meðferð, verður margfalt end
ingarbetri. Óvandaðar viðartegund-
ír geta þannig fengið sönnt end-
ingu og notagikli eins og besti harð
viður. En þessi meðferð á viðnum
má ekki ske fyr en búið er að móta
hann, höggva og hefla til, og verð-
ur því slík iðja að fara fram, þar
sem viðurinn er notaður.
Framh. á bls. 135