Lesbók Morgunblaðsins - 04.03.1945, Blaðsíða 10

LESBÓK MORflUNP.LAÐSINS
130
nýtt ]>ak á kirkjuna 0" stvrkja
máttar-viði hennar.
Að sjálfsögðu hefir sjera Björn*
verið búinn að vinna að þeim ritum
sem nú fara að koma út eftir hann,
áður en hann fór frá ^auðLuk:,dal,
])ó hann hafi ekki verið búinn að
ganga frá þeim til hlýtar. Þannig
seeást hann hafa skrifað „Grasnvtj-
ar“ 1781. Var sú bók gefin út í
Kaupm.höfn 1783. Titillinn er lang-
ur, og er á þessa leið: „Grasnvtjar
eða gagn það, sem hvörr búandi
maður getur haft af þeim ósánum
villijurtum, sem vaxa í landeign
hans, handá fáfróðum búendum og
griðmönnum á Islandi. — Tileink-
ar sjera Björn bókina vini sínum^
Jóni konferensráð Eiríkssyni, sem
best vann að því, að konungur kost
aði útgáfuna. Var nokkrum hundr-
um eint. úthlutað ókeypis, en rit-
laun til sjera Björns voru þau sömu
og fyrir „Atla“. Jón ritaði formála
við Grasnýt.jar, en þar segir svo:
„Svo er prófasturinn sr. Björn- þjóð
kunnur að mannkostum og lærdómi,
eigi einungis út á Tslandi og víðár
hjer í ríkjunum, heldur og einnig
um suðurlönd og vestur á Franz,
að eigi þarf jeg leyta honum nje
riti hans lofs með línum þessum“,
I Grasnytjum talar sjera Bjðrn
um, „að einkum þurfi fólk við sjávar
síðuna, sem li'fi mikið til á einhæfri
fisks fæðu, að borða matjurtir, og
þó helst á vetuma' — Segir hann,
að til að bæta mataræði sjeu marg-
ar villijurtir ágætar: „Margar af
þeim má og salta niður til vetrar-
.forða, sem hjer hefir revnt verið
og vel tekist, með því móti geta
þær mest drýgindi g.jört búandan-
um og þar á ofan heilsubót. Enn
þó nokkrar af þeim kvnnu að met-
ast einar saman fyrir harðinda
fæði, og ljettmeti. Þá er þó sá út-
vegur áræðilegri heldur en hús-
x
gangs-bónbjörg, þokkalegri en
hrossakjötsát, og saglausari en
stuldur“.
S.jera Björn segir, að útlendir
sjómenn komi stundum til sín til að
7—ti**. o,T kalli s.jer ^að ómiss-
til heilnæmis“. — Og mun í
sambandi við það, sem Jón Eiríks-
son segir að hann sje þektur „um
suðurlönd og vestur á Franz“. —
Ekki telur sjera Björn sig vera
mann til að „taka samarr fullkomiði
jurtasafn og registur yfir tslandð
eða Flóram íslandicam“. Segist
þann einkum hafa lært af Eggert,
að ])ekkja jurtir. og telur að tæpur
helmingur íslenskra jurta sje þar
talinn.
Þó grasnytjar geti líklega ekki
talist vera vísindalegt afrek, er þó
óhætt að fullyrða áð bók þessi hef-
ir haft gevsimikla þýðingu fyrir
þjóðina, bæði til varnar heilsuleysi
af hinum áleitna fjörefnaskorti.i
svo og til leiðbeiningar um með-
höndlun hinna f.jölmörgu litunar-
grasa. Næsta óþarfur virðist því,
belgingurinn í Magnúsi konferens-
ráð Stenhensen, í br.jefi dagsettu 1.
júlí 1820, til TTornemann háskóla-
kennara: „Thi Biörn Haldórsens
Grasnytiar, ved De selv, at duer til
slet intet. og er et bundlöst Ghaos“.
..Arnbiörg“ er hliðstæða við
,.Atla“ og eru heilræði fyrir ungar
Tiúsmæðnr. ITefir rit betta aldrei náð
neinni útbreiðslu. enda varla hægt.
að sesia að það hafi nokkurntíma
verið eefið út. En ástæðan fvrir
því er sú: Að 1783 eða 84, sendi
siera Björn handritið að „Arn-
b.jörgu“ til Danska bústjórnarfje-
lágsins. TTefir hann væntanlega ætl-
að að láta bað standa straum af
útgáfukostnaðinum. Sendi fjelagið
honum svo ritgerðina aftur, og ósk-
aði eftir að hann gerði smávægileg-
ar brevtinenr. Var s.jera B.jörn þá
orðinn alhlindur, svo ekki varð aí
breytingunum.
Var handrit „Arnbjargar“ síðan
lengi týnt, og hefir ekki miklu mun-
að. að það færi forgörðum. Svo eft-
ir 20 ára látlausa eftirgrenslan, hins
ágæta manns Bjarna amtmanns
Thorstenson, bæði utan lands og inn
an, tókst honum loks að hafa upp á
handritinu. Var það svo um síðir
prentað í: „Búnaðarriti Suður-
amtsins húss og búst.jórnarfjelags“
arið 1843.
Árið 1784 kom út í Hrappsev. á'
kostnað s.jera Björns, lítið kver var
það : „.Efisaga Eggerts Ólafssonar“
var s.jálf æfisagan samin af sjera
Birni, en aftan við voru kvæði um
Eggert, eftir ýmsa. Gegnir. mestu
furðu hvað s.jera Björn hefir látið
lengi dragast að gera minningu
Eggerts vinar síns skil, eða í 16 ár,
frá drukknun hans. Þykir rit þetta,
þó stutt sje (64 bls.) vera hið snild-
arlegasta. Og svo mikið traust bar
Jón próf. Aðils, til samviskusemi
sjera Björns: „Að vart myndi
(hann) halla r.jettu máli, þótt einka
vinur og tengdabróðir ætti í hlut“.
Otalið er enn, hið stórkostlega
bókmenta og vísinda afrek s.jera
Björns. Er það Islensk-Latneska
orðabókin.
18. öldin var hið aumasta niður-
lægingar tímabil, íslenskrar tungu,
svo að aldrei hvorki fyrr nje síðar,
þefur þvílíkt verið. Var s.jera B.jörn
Halldórson alveg einstök undan-
tekning á þeim tíma, um vandaða
meðferð tungunnar. Má hann í raun.
rjettri, teljast frumherji að endur-
fæðing málsins, og fyrirrennari
hinna hálærðu doktora: TTallgi-íms
Seheving og Rveinbjarnar Egilsson-
ar, og hinna ágætu F.jölnis-manna.
Vegna ástar á tungunni. til nð-
stöðar: „Þeim sem skrifa vil.ja
hreint og óbreytt. mál“. Eins og
hann segir sjálfur, hófst hann handa
á hinu þarfa orðabókar brautryðj-
anda starfi árið 1770. Vann hann,
þvo næstu 15 árin, af dæmafáum.