Lesbók Morgunblaðsins - 19.05.1946, Blaðsíða 7

LESBOK MORGUNBLAÐSINS
243
SigurÖur Þórarinsson dr.
í VELDI VATNAJÖKULS
Inni á hjarnbreiðum Vatnajökuls. (S. Þ. foto 1936).
Inngangsorð.
SAGA íslensku þjóðarinnar er ó-
lík sögu allra annarra menningar-
þjóða. Engrar hvítrar þjóðar saga
nema Færeyinga er svo lítið mótuð
af styrjöldum. íslend. hafa aldrei
átt í styrjöld við aðrar þjóðir og
innaniandsstyrjaldir móta aðeins
nokkra áratugi af þeirra þúsund
ára sögu. En þó íslandssagan sje
ekki styrjaldarsaga í venjulegum
skilningi, er hún þó saga þrot-
lausrar baráttu, baráttunnar við
náttúruöflin, við eld, ís og óblíða
veðráttu. Raunar má með nokkrum
sanni segja, að allar þjóðir eigi í
baráttu við náttúruöflin, én sú bar-
átta hefir hjer verið harðari en
með flestum öðrum þjóðum og hún
hefur verið margþættari en með
nokkurri annarri þjóð. Margar
þjóðir eiga við óblíða veðráttu að
stríða, ýmsar hafa sætt þungum á-
föllum vegna eldgosa og jarð-
skjálfta og hafísar og jöklar eru
fleirum að meini en íslendingum
einum. En engin þjóð önnur en Is-
lendingar hefur átt við alt þetta
að etja.
Af þessu leiðir, að íslandssagan
verður að minna leyti en saga ann-
arra þjóða rannsökuð og skýrð af
sagnfræðingum einum saman. Þeir
þurfa aðstoð náttúrufræðinga til
að geta rakið sögu eldgosa og jarð-
skjálfta, sögu veðurfars og hafísa,
sögu afstöðubreytinga láðs og lag-
ar, sögu uppblásturs og jarðvegs-
myndunar. Ekki mun öllum sagn-
fræðingum okkar ljóst, að þeir
þurfa þessa aðstoð. Á hinn bóginn
er náttúrufræðingunum hætt við
að einblína um of á.sínar náttúru-
fræðilegu skýringar á ýmsum sögu
legum fyrirbrigðum og ætla þeim
of alment gildi. Að telja loftslags-
breytingu einu orsökina til þess að
kornyrkja lagðist niður hjer á landi
næstu aidirnar eftir þjóðveldis-
tímann er álíka þröngsýnt og það
að taka ekkert tillit til loftslags-
breytingar, er skýra skal þessa þýð
ingarmiklu breytingu á íslenskum
búskaparháttum.
Það sem hjer hefir verið sagt um
sögu íslendinga sem heildar gildir
í ennþá ríkara mæli um sögu Skaft
fellinga. í byggðarlögum Skafta-
fellssýslna, einangruðum milli
jökla, úthafs og eyðisanda, lærðu
íbúarnir snemma að búa nær ein-
göngu að sínu. Breytingar á stjórn-
arfari landsins, atvinnu- og versl-
unarháttum hefur því gætt minna
þar en víðast annarstaðar á land-
inu. Saga þessara byggðarlaga er
því að ennþá meira leyti en saga
annarra byggðarlaga okkar lands,
saga um baráttu við náttúruöflin.
í Vestursýslunni er það baráttan
við eldinn, sem mest hefur mótað
byggðasöguna. í Austursýslunni er
það baráttan við ísinn. Þar drottn-
ar Vatnajökull og kærir sig koll-
óttan um það hvernig öðrum lands-
hlutum er stjórnað, hvort þar er
þjóðveidi, einveldi eða lýðveldi.
Hjer er það hann sem ræður ríkj-
um. Eftirfarandi greinum er ætlað
að bregða upp nokkrum myndum
úr baráttusögu þeirra bygða er lúta
veldi hans.
I.
Vatnajökull fœrir út veldi sitt.
NORÐAN að Austur-Skaftafells-
sýslu allri liggur Vatnajökull, víð-
áttumesta jökulbreiða jarðarinnar,
að jöklum heimskautalandanna
undanskildum. Samkvæmt nýj-
um mælingum er flatarmál hans
8540 m2. Frá bungubreiðum hjarn-
svæðum hið innra teygja sig skrið-
jökultungur til allra hliða. Lengstu
skriðjöklarnir eru þeir, sem ganga
niður á láglendi Austur-Skaftafells
sýslu: Hoffellsjökull, Fláajökull,
Heinabergsjökull (þessir þrír köll-
uðust áður einu nafni Hornafjarð-