Lesbók Morgunblaðsins - 19.05.1946, Blaðsíða 12

248
T LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Rústir af hermannakofum í Örfirisey.
ið enn. Þar stóð Reykjavík einu
sinni, og var þá kölluð Hólms-
ins kaupstaður. Hafa til skams
tíma sjest merki bygðar þar. Á
þeim tímum varð að sæía sjávar-
föllum til að komast út í ey og úr
henni í land. Kom það þá fyrir að
menn, sem lögðu á grandann seint
um kvöld, ölvaðir og ódómbærir á
það hvort hann væri fær, drukn-
uðu á leiðinni. En þá var ekki feng
ist mikið um slík slys, þetta voru
forlög.
Fyrir eða um aldamótin reis upp
sjerstök starfræksla í Örfirisey,
grútarbræðsla, og var hún þar í
mörg ár. Man jeg það á sumrin
þegar norðanátt var, að þá lagði
grútarbrækjuna inn yfir bæinn, svo
að hispursmeyjar og fínar frúr
tóku fyrir nefið. En Geir Zoega
sagði að þetta væri góð lykt, það
væri „peningalykt", og mátti til
sanns vegar færa.
Þegar hafnargarðurinn kom og
var sem brú út í eyna, vildu
margir fá þar ítök. Sumir vildu
gera eyna að skemtistað Reykvík-
inga. Þá varð það úr, að íþrótta-
menn gerðu þar sundstöð og bygðu
skála. Þá kom upp hvatriingin.
„Notið sjóinn og sólskinið“. En
ekki gat þetta orðið til langframa.
Síðan hefir verið farið fram á það
að hafa þar kolageymslu, olíustöð
og margt fleira. En bæjairstjórnin
hefir enn eigi viljað ráðstafa eynni,
og þess vegna var nú hægt að koma
björgunarstöðinni þar fyrir, og
mun mál flestra að þar sje hún
best sett, hverju sem viðrar.
Á hernámsárunum var Örfirisey
lokað land. Herinn lagði hana al-
gjörlega undir sig, en gerði þar þó
engin stór mannvirki, svo að eyj-
an er enn ónumin, þótt ekki sje hún
að öllu eins góð og áður var.
ÖRFIRISEY er likust sleif í
laginu. Fyrst er mjór rindi, sem
svarar til skafts, en svo slær hún
sjer út á báða vegu og myndast þar
eins og breitt blað, og til þess að
gera líkinguna fullkomnari, er dæld
þar í hana miðja. Er eyjan öll hið
besta vígi af náttúrunnar hendi, til
þess að mæta þar árásum af sjó
eða úr lofti. Var því eðlilegt að hún
yrði á hernámsárunum eitt af aðal
varnarvirkjum Reykjavíkur.
Sá, sem fer um eyna, sjer þessa
glögg merki, þótt allar vígvjelar
sjeu nú farnar og vígin ekki annað
en rústir.
Með fram sjónum báðum megin
hafa verið gerðar öflugar gadda-
vírsgirðingar. Flækjur af þeim
liggja enn í fjöruborði, ryðgaðar
og ógeðslegar. Hingað og þangað
eru grunnar undan hermannaskál-
um og á bökkunum eru leifar af
vjelbyssuhreiðrum og stöðvum fyr
ir loftvarnabyssur. Þar sem áður
voru bæjarrústir eru nú rústir eft-
ir mörg vígi, og jarðgöng á milli
þeirra. Þessi jarðgöng hafa verið í
hlykkjum, eins og skotgrafir. Er
áreftið víðast hvar fallið niður.
Veggja hleðsla þar og í víginu er
svo að segja að engu orðin. Það hafa
verið sandpokar, en þeir grotnað
niður. Á einstaka stað eru kofa-
skrifli upp standandi.
Tímans tönn og mannshöndin
munu brátt þurka út þessi mann-
virki. En þau voru öll sýnileg á
lokadaginn. Þau voru talandi tákn
um það tímabil, þegar mest var
hugsað um að myrða og drepa. Sem
betur fer, eru ekki handaverk ís-
lendinga á þeim minjum. En syðst
á eynni hafa þeir reist sjer minnis-
merki, dýrt minnismerki, sem mið-
ar að því að bjarga mannslífum.
Það er gott fyrir hvern þjóðræk-
inn íslending að bera þetta tvent
saman.
HVAÐA vonir má svo gera sjer
um gagn af þessari stöð. Ja, bestu
vonirnar eru nú þær, að aldrei
þyrfti til hennar að taka. En ef