Lesbók Morgunblaðsins - 19.05.1946, Blaðsíða 8
244
LESBOK MORGUNBLAÐSINS
Breiðamerkurfjall sjeð frá jökulgarðinum skamt vestan Jök-
ulsár á Breiðamerkursandi. Pílan nr. 1 er yfir Miðaftans-
tindi, pílan nr. 2 sýnir legu Fjalls. Miklar eru þær breyting-
ar, sem þarna hafa orðið síðan Þórður illugi tók sjer þar ból-
festu. (S. Þ. ftito 1938).
arjöklar), Breiðamerkurjökull og
Skeiðarárjökull. Þessar jökultung-
ur eru ærið skriðmiklar. Sumurin
1936—’38 mældi jeg skrið Hoffels-
jökuls og þar sem það er mest, vest
an við svo kallaðan Múla, og mæld
ist mesti hraðinn vera 211 cm. á
arhring, sem mótsvarar 770 m. á
ári. Hinir jöklarnir munu síst hæg-
skreiðari. Væri um enga bráðnun
að ræða, myndu jökultungurnar
því fljótt flæða yfdr láglendið allt
í sjó fram. Nú setur bráðnunin
framskriðinu takmörk. Hún er því
meiri sem neðar dregur og jökul-
tungurnar ná ei lengra niður en
þangað sem bráðnun og framskrið
eru í jafnvægi. Þar verður fram-
jaðar jökulsins kyrstæður. Sú kyr-
staða þýðir, að jafnvægi ríkir milli
hedldarúrkomu í fastri mynd (snjó-
komu og hríms) og heildarbráðn-
unar á jöklinum. En breytist lofts-
lagið, raskast þetta jafnvægi og þá
um leið lega jökuljaðarins. Aukist
snjókoma eða minki heildarbráðn-
inn gengur jökullinn fram, þar
til nýju jafnvægi er náð.
Aukist heildarbráðnunin mið-
að við heildarúrkomu í föstu formi
dregur jökuljaðarinn sig til baka
í nýja jafnvægisstöðu, en skilur
eftir jökulgarð þar sem jaðarinn
náði lengst fram. Skriðjöklarnir
eru því einskonar sjálfskráandi
mælar, sem skráð hafa veðursögu
alda og árþúsunda. Það er því þýð-
ingarmikið að geta rakið breyting-
ar skriðjöklanna á ldðnum öldum
og óvíða eru aðstæðurnar til að
rekja breytingar þeirra síðustu þús
und árin betri en í Austur-Skafta-
fellssýslu, því að þar hafa jökul-
breytingarnar haft bein áhrif á
byggðasöguna og hvergi nema ef
vera skyldi í einstökum dölum
Alpafjalla er hægt að rekja sögu
byggða við jökulrætur svo langt til
baka og hjer.
Fell og Breiðá.
SVO segir í Landnámabók að
„Þórðr illugi son Eyvinds eikikróks
braut skip sitt á Breiðársandi; hon- '
um gaf Hrolllaugr land milli Jök-
ulsár ok Kvíár, ok bjó hann undir
Felli við Bredðá“. Þetta mun hafa
verið í kringum 900. Bær þórðar
kallaðist síðar Fell eða Fjall. Sam-
kvæmt máldaga fyrir kirkjuna á
Rauðalæk í Öræfum, sem talinn er
vera frá 1179 (ártalið ekki öruggt)
á Rauðalækjarkirkja beit „XL
geldingi annars hundrads“, þ. e.
160 geldinga beit, í Fells land. 1387
Svínafell í Öræfum. (S. Þ. foto 1938).