Lesbók Morgunblaðsins - 11.01.1948, Síða 2

2 T~' ' ' LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Skallagrímur hafði út komið, kom
skip af hafi í Borgarfjörð og átti sá
maður er Ólafur var kajlaður hjalti.
Hann hafði með sjer konu sína og
börn og annað frændlið sitt og hafði
svo ætlað ferð sína að fá sjer bústað
á íslandi". Hann var með Skallagrími
hinn fyrsta vetur með allt sitt, en svo
fekk Skallagrímur honum af landnámi
sínu milli Grímsár og Flókadalsár.
Hafi Ólafur verið tengdasonur Ing-
ólfs Arnarsonar, er það næsta óskilj-
anlegt að hann skyldi ekki leita á
fund hans, í stað þess að þiggja fyrst
veturvist að Skallagrími og síðan
lönd. Ekki var svo langt á milli Borg-
ar og Reykjavíkur að Ólafur gæti ekki
farið að finna tengdaföður sinn, sem
var „frægastur allra landnáms-
manna“. Og nóg var landrými hjá
Ingólfi.
En þar sem hjer verður ekki öðru
við komið en getgátum, leyfist mjer
máske að koma fram með aðra get-
gátu, sem mjer finnst sennilegri, og
hún er sú, að Ragi sonur Ólafs hjalta
hafi átt dóttur Þorsteins Ingólfssonar
og fengið í heimanmund með henni
Engey og Laugarnes.
Ragi er að minnsta kosti fyrsti á-
búandi Laugarness svo að vjer vitum.
í Landnámu og Egilssögu er hann
kallaður Ragi í JLaugardal. Sumir
munu hafa ætlað að þar væri átt við
Laugardal í Árnessýslu, en svo er
ekki. Það má telja víst, að dalur sá,
er gengur upp frá Kirkjusandi milli
Grensháls og Langholts hafi í önd-
verðu verið kallaður Laugardalur,
eins og hann heitir enn í dag. Þessi
dalur er kjarninn úr landi Laugar-
ness og þess vegna hygg jeg að svo
hafi verið að orði komist, að dóttur
Þorsteins Ingólfssonar hafi fylgt að
heiman „Laugardalur og Engey“ og
' Ieiðir þá af sjálfu sjer að rjett væri
' til orða tekið að þau hefðu reist bú í
Laugardal, úr því að þau byggðu ekki
j Engey. Er þá og rjett að tala um
^ Raga í Laugardal (engu síður en
Hjalta í Þjórsárdal) þótt bærinn, sem
þar var reistur, fengi annað nafn.
Um Raga er sagt að hann hafi ver-
ið vígamaður mikill. En engar sögur
fara af honum og mun hann hafa orð-
ið skammlífur. Þó eru ættir raktar til
hans og var Þorlákur biskup Runólfs-
son afkomandi hans. Við fráfall Raga
Jjafa svo bræður hans erft Laugarnes
og Engey.
Eftir víg Glúms fær Hallgerður
langbrók svo þessa eign í sinn hlut
og hefur máske haft bú þar áður en
hún giftist Gunnari á Hlíðarenda. En
um hana eru engar frásagnir frá því
ei Þráinn Sigfússon var veginn. Eftir
það hefur hún sennilega farið að
Laugarnesi, því að munnmæli herma
að þar hafi hún verið grafin.
KIRKJA í LAUGARNESI
Nú líða svo aldir að ekkert er getið
um bændur nje byggð í Laugarnesi.
En í kirknatali Páls biskups Jónsson-
ar er getið um kirkju þar, og hefur
hún verið reist fyrir árið 1200. Hygg-
ur dr. Finnur Jónsson að sandurinn
hafi fengið nafn af þeirri kirkju og
kallast Kirkjusandur, eins og hann
heitir enn. Hitt gæti þó skeð að sand-
urinn dragi nafn af kirkjunni í Reykja
vík, því að í máldaga hennar frá 1379
er talið að hún eigi allan reka á Kirkju
sandi. Hún átti þá einnig fjórðung
reka á móts við Nes, Engey og Laug-
arnes „utan Seltjörn og Laugalæk".
Um kirkju í Engey er fyrst talað
1379 og er þá byggð komin þar fyrir
þann tíma. í máldaga þeirrar kirkju
frá því um 1500 segir að hálft leg-
kaup eigi að leggjast til Laugarnes-
kirkju, og sjást á því tengsl jarðanna,
enda var Engeyjarkirkja ekki nema
hálfkirkja.
Laugarneskirkja varð snemma út-
kirkja frá Reykjavík (löngu fyrir
1703 þegar jarðabókin var gerð). —
Þegar þeir Eggert Ólafsson og Bjarni
Pálsson voru að ferðast um landið,
gistu þeir langdvölum í Viðey hjá
Skúla fógeta. Gáfu þeir þá Laugarnes-
kirkju altaristöflu og var þetta letrað
á hana: „Til maklegrar skylduendur-
minningar er þessi tafla gefin heil.
Maríu kirkju að Laugarnesi af þeim
B. og E. Ao MDCCLVIP1. — Altaris-
töflu þessa fekk kirkjan að Stað í
Grindavík seinna, en nú er hún geymd
í Þjóðminjasafni.
Engeyjarkirkja var lögð niður 17.
maí 1765, og hinn 4. apríl 1794 var
birt konungleg tilskipun um það að
leggja niður Laugarneskirkju og sam-
eina sóknina dómkirkjusókninni í
Reykjavík. Var það fært fram sem á-
stæða, að nú væri nýbygð dómkirkja
í Reykjavík, en Laugarneskirkja væri
komin að hruni sakir fúa og elli og
ekki gerlegt að byggja hana að nýu.
Með þessari ráðabreytni lögðust þess-
ir bæir til Reykjavíkursóknar: Rauð-
ará, Bústaðir, Kleppur, Breiðholt.
Vatnsendi, Elliðavatn, Hólmur,
Hvammkot, Digranes, Kópavogur og
Laugarnes.
DEILUR UM LAUGARNES
Það er kunnugt að Hólmsættin náði
eignarrjetti á Laugarnesi og Engey
og afkomendur Hól-manna, Erlend-
ungar, áttu jarðirnar og heldu fast í
þær. Árið 1433 ætluðu Skálholtsmenn
að brenna Margrjetu, dóttur Vigfúss
Holm hirðstjóra inni á Kirkjubóli á
Miðnesi. Þar fjell ívar Holm bróðir
hennar, en Margrjet komst út úr eld-
inum og norður í land. Þorvarður son-
ur Lofts ríka hefndi þessa níðings-
verks og kvæntist síðan Margrjetu.
Árið 1486 gaf hún Þorvarði Erlends-
syni dóttursyni sínum Engey og Laug
arnes. Út af þessu urðu deilur milli
Gríms Pálssonar á Möðruvöllum og
sona hans annarsvegar, en Vigfúsar
lögmanns Erlendssonar (bróður Þor-
varðar) og Hólmfríðar sysfur hans
hinsvegar. Sættir komust þó á og er í
Alþingisbókum getið um skiptabrjef
„um eignir þeirra á milli norðlenskra
og Vigfúsar Erlendssonar“, þar sem
báðar jarðirnar Engey og Laugarnes