Lesbók Morgunblaðsins - 16.01.1949, Page 2

10
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
mat á húsunum 1759 var hún virt
á 800 rdl. En íbúðarhús forstjórans,
sem stóð rjett norðan við kirkju-
garðinn (þar sem nú er Aðalstræti
9), var virt á 1800 rdl., og tvö hús
þar andspænis vestan götunnar,
dúkvefnaðarhús og klæðavefnaðar-
hús, voru virt á 1500 og 900 rd!. '
Saga innrjettinganna varð ekki
löng. Þær lögðust niður um 1790 og
voru húsin þá ýmist rifin eða seld.
Lóskurðarstofan var seld á upp-
boði 1791 og keypti hana bá dönsk
kona, Anne Margr. Angel, ekkja
Rasmus Angel, er hafði vorið versl
unarþjónn hjá Sunckenberg (Ang-
cl Ijest 1785).
Frú Angel hefur verið dugnaðar-
kona, en í sögu Reykjavíkur verð-
ur minning hennar merkust fyrir
það, að hún ríður hjer á vaðið með
garðrækt og tókst frábærlega vel.
Lóskurðarstofunni fylgdi nokkur
Jóð sunnan fram með þar sem
Grjótagatan cr nú, og frú Angel
hófst handa um að rækta þessa
ióð. En semnlega hefur hún þó
fengið lóðina til ræktunar áður en
hún keypti liúsið, því að árið 1792
hlaut hún verðlaun frá danska land
búnaðarráðuneytinu fyrir framúr-
skarandi dugnað við garðyrkju-
störf. Mundi lnin tæplega hafa feng
ið þau verðlaun eftir eitt ár. í Rit-
um Lærdómslistaíjelagsins er ragt
frá verðlauna\TÍtingunni á þessa
leið:
,,Maddama sáluga Angels ekkja
i Reykjavik hefur tiibúið sjer nýan
aldingarð, umhegndan með 53 garð
föðmum, og afmarkaðau í (i höfuð-
reiti og þar í plantað jarðepli syk
urrætur, livítt og grænt kál, einnig
savoy- og blóm-kál, rauðar beðjur
(rætur), pastinokkur, ýmisicgar
rófur og rætur, salat, spinökku,
tymian, nieiran. pjetursseiju, gras-
lauk og fleira, sein ait náði góðum
vextí. Aí þetsu heím hun seit nokk
lið ■'C'~ t.2SlZi.CH.V~
um. Til vatnsveltihgar hefur hun
gert stóran farveg af grjóti, 26 aina
langan. Fyrir þessa kostgæfni í ald-
ingarðsyrkjunni var henni dæmd
önnur silfurmedalía í verðlaun “
Þetta fordæmi hennar varð til
þcss að ýmsir fóru að slunda garð-
rækt í Reykjavík, og má hún bví
teljast brautryðjandi og leiðbcin-
andi á því sviði.
Þegar skólinn flultist írá Skál-
holti til Reykjavíkur 1785 hafði
Levetzow sliptamtmaður lagt til að
gistiiiúsi yrði komið upp í Reykja-
vík, þar sem ferðamenn gæti feng-
ið gistingu og skólapiltar fæði —
Varð það úr að stjórnin hjet þeim,
er vil’di taka þetta að sjer, afnot-
um af nokkrum hluta Hólakots-
túns, 100 rdl. gjöf frá konungi og
300—400 rdl. láni til að koma upp
gistihúsinu og afla sjer forða. Ár-
ið 1789 fekk frú Angel leyfi til
slíks vcitingahalds og heit því nokk
ur ár. Ekki verður þó sjeð að skóla-
piltar liafi verið i fæði hjá henni,
enda mun það liafa orðið of dýrt
fyrir þá. En svo cr að sjá að frú
Angel hafi þá átt heima i Lóskurð-
arstofunni. Má og vera að manni
licimar liaíi upphaflcga \ærið fcng-
in þar íbúð, þar sem liann var
starfsmaður verslunarinnar. Verð-
ur þá skiljanlcgt að frú Angel hafi
tekist aó koma gaiðúium hjá hús-
inu í góða rækl fyrir 1792.
—o—
REYKJAVÍK fekk kaupstaðarrjett
indi árið 1786 og tvcimur árum
scinna vai versluhin gefin frjáls
öllnm þegnum Danakonungs. I’á
var ömuriegt um að Jitast lijer í
landi. Eldgos, harðíitdi og ill versl
un höfðu sori'ið svo að þjóðinni, að
hún var orðin kjarklaus og sinnu-
lítii, eignalaus og ósjáifbjarga. —
Þjóðleg mcuning virtist upprætt og
tungan var jafnvei á heljarþröm
og þjóöarmetiiaðm. eim. og best
siGst d tillogiim 6iiib aí íremstu
tn e.i~< f g iri f; vi ri nm I p rt rl ci nc Tý j arn £
Jónssonar skóiame-stara t-1 Lands-
nefndarinnar. Þar telur liann það
tilgangslaust, og jaínvel skaðlegt,
að halda í íslenska tungu, sem eng-
inn skilji utan landsteina íslands;
miklu heldur ætti að fara að dæmi
Norðmanna og taka upp dönsku.
Þessi Landsnefnd var skipuð 1770
til þess að athuga verslunarmálin.
Henni fer dálítið líkt, því að í áliti
sínu til stjórnarinnar leggur hún
það til, að þegar Reykjavík íái
kaupstaðarrjettindi, þá skuli nafni
hennar breytt og hún skírð að nýu
í höfuöið á kónginum, Kristjáni 7.
Þetta átti svo sem að gera í virö-
ingarskyni við hinn nýa kaupstað.
Ef farið hefði verið eftir þessu,
mundi kaupstaðurinn sennilega
liafa verið látinn heita Christians-
vig, Christiansholm, Chnstians-
borg eða Christiansstad (varla
Christiania eins og í Noregi). —
Iivernig mundi Reykvíkingum
hafa falhð eitthvert af þessum nöfn
um nú á dögum? En þctta var ekk-
ert hjegómamál þá, þótt ekkert yrði
úr því. Þessi tvö dæmi sýna aðeins
hve þá stappaöi nærri íullri.upp-
gjöf íslendinga.
Og ekki batnaði ástandið lijer í
Reykjavík, um þjóðlega menningu,
við þaö að verslunin var gefin
frjáls. llingað streymdu þá dansk-
ir kaupmenn og byrjuðu að vcrsla.
Eitt af ákvæðunum í tilskipun um
rjettindi liins nýa kaupstaðar, var
það, að menn áttu heimtin^u á aö
fá útmælda ókeypis lóð undir in'is,
ásamt dálíUlli garðholu. Þetta á-
kvæði notuðu sjer liinir útlendu
kaupmenn til þess að sölsa undir
sig bestu Jóðirnar i bænum, og oi'L
mikið stærri en leyfilegt var. Þeir
urðu því brátt alls raöandi í hinum
nýa kaupstað og danskan útrýmdi
íslenskuntri algjörlcga. „Þá var það
haldið á sínum stöðum ósómi að
tala .isleiisku, þó isleuskú' meun
væru. bað hjet iiæ&tum því liið
aama aö vstj Llensimr cg að vera
vllLdýr", sagð. Ara_ t.skup Helga-