Lesbók Morgunblaðsins - 29.05.1949, Blaðsíða 5

LESBOK MORGUNBLAÐSINS
281
Karl Isfeld
GOÐSAGNAKVÆÐI FiNNA
KALEVALA
FYRIR skömmu var haldin aust-
ur í Finnlandi svokölluð Kalevala-
hátíð af tilefni þess. að þá voru
liðin hundrað ár frá því, að fyrsta
heildarútgáfa Kalevalaljóðanna
kom út. Einn þáttur þessara hátíða-
halda var sá, að lesnir voru þýddir
kaflar úr þessum lióðum á tuttugu
tungumálum. Svo fræg eru þessi
kvæði.
Kalevala, eða hetjulandið, eins
og orðið mundi þýða á íslensku, eru
goðsagnakvæði Finna, og verða
þau gerð lítillega að umtalsefni í
þessum greinarstúfi, en með því að
við íslendingar erum fremur fáfróð
ir um Finnland og finnska menn-
ingu, er þörf á fáeinum formáls-
orðum, áður en vikið er að efninu.
Ekki er beinlínis hægt að segja,
að Finnar hafi fengið að sitja á
friðarstóli um dagana. Árið 1157
lögðu Svíar þá undir sig, en Pjetur
mikli og eftirmenn hans unnu land-
ið aftur af Svíum að allmiklu levti.
En hvað sem á hefir dunið hafa
Finnar verndað þjóðerni sitt, tungu
lítill, eins og allir geta sjeð. Kemur
þar Ijóst fram hvernig Frakkar
höfðu kýtt ísland saman frá vestri
til austurs. Það er því dálítið und-
arlegt þegar Þorvaldur Thoroddsen
segir að Frakkar hafi „sýnt fram á
mikla skekkju í hinum eldri upp-
dráttum íslands, að því er snertir
legu strandarinnar." Þeir Magnús
Arason og Knopf höfðu gert betur.
Á. Ó.
og menningu. Finnar kalla land
sitt Suomi, sem þýðir Fenjalandið.
En það er oft kallað Þúsund vatna
landið. Tungan sem þeir tala til-
heyrir finnsk-úgríska eða altaiska
málaflokknum, og er skyld lapp-
nesku og estnesku, tyrknesku og
ungversku. í stafrófinu eru aðeins
tuttugu og einn stafur, en í mál-
fræðinni eru hins vegar sextán
föll. Áhersla er alltaf á fyrsta at-
kvæði orðsins.
Finnar unna mjög gömlum þióð-
sögukvæðum og eiga fjölda slíkra
kvæða. Maður að nafni Elías Lönn-
rot rannsakaði þessi kvæði, komst
að þeirri niðurstööu, að milli sumra
þeirra var náið samhengi, raðaði
þeim niður svo að úr þeim varð
langur ljóðabálkur með söguþræði.
og gaf þessum ljóðabálki nafnið
Kalevala. Það komu fyrst út árið
1835 í tveimur litlum bindum, sem
í voru tuttugu og fimm runar eða
söngvar. Seinna endurskoðaði hann
útgáfuna og jók við hana, svo að
söngvarnir urðu fimmtíu. Þannig
var hún gefin út árið 1849. Ljóð
þessi voru brátt þýdd á erlendar
tungur, og munu þau vera til á
nær tuttugu tungumálum, eins og
áður er sagt. Bestar eru taldar hin
þýska þýðing Schiefners og enska
þýðingin eftir W. F. Kirby. Á
sænsku hafa komið út sex þýðing-
ar á Kalevalaljóðunum. og er hin
síðasta nýkomin út.
★
Áhrifa frá Kalevalaljóðunum
gætir í kveðskap margra skálda.
Má þar til dæmis nefna skáldið
Longfellow, en kvæði hans „Song
of Hiawatha“ er fremur ljeleg stæl-
ing á þýðingu Schiefnérs á Kale-
valaljóðunum, og eru sumar setn-
ingarnar hjerumbil eins. og margar
persónurnar og ýmsir atburðir
teknir að láni úr Kaleválaljóðun-
um. Þó er atburðunum oftast tals-
vert breytt, og ekki alltaf til batn-
aðar.
Þannig valdi Lönnrot Kalevala-
kvæðin úr gömlum strengleika-
kvæðum og raðaði þeim niður í
samhengi á sama hátt og sagt er
að Pisistratus hafi safnað og raðað
niður kvæðum Hómers, Ilions og
Odysseifskviðu.
í Kalevalaljóðunum eru sjö höf-
uðpei-sónur: Wáinámöinen, sem er
sonur vindarins og himingyðjunn-
ar. Hann er ættarhöfðingi, spek-
ingur, skáld og hin mesta hetja.
Honum er lýst sem gömlum manni.
Ilmarinen er látinn vera ,bróðir“
hans í ljóðunum. Hann virðist þó
vera alinn af mennskri móður
enda þótt einnig sje sagt, að hann
hafi verið „fæddur af kolabyng11.
Hann er mikill smiður og iðnaðar-
maður og er lýst sem ungum, fall-
egum manni.
Þriðja söguhetjan Lemminkainen
er ljettlyndur, andvaralaus og
óprúttinn náungi, sem er alltaf að
lenda í einhverjum vandræðum,
en hann losnar stöðugt úr þeim
aftur vegna galdrakunnáttu sinn-
ar og móður sinnar. Meginþáttur-
inn í skapgerð hans er ást hans á
móður sinni.
Fjórða söguhetjan er Kullervo.
Hann er fúllyndur þræll og þorp-
ari, gríðarlega sterkur, en notar
kraftana til ills eins. Örlög hans eru
hin hörmulegustu, og hefur þeim
verið líkt við örlög Ödipusar.
Aðalkvenhetjur Kalevalaljóð-
anna eru Ilmatar, dóttir himinsins
sem er skapari heimsins, Aino ung
Lappastúlka, sem Vainámöinen
elskar, og eru hin dapurlegu.örlög