Lesbók Morgunblaðsins - 03.07.1949, Blaðsíða 4
312
LESBOK MORGUNBL\ÐSIN.S
JULIUS CÆSAR
(100—44 f. Kr.) gerði fvrstu tilraunina
að sameina Evrópu.
Evrópu sameinuðust. Og að honum
látnum tóku tveir merkismenn upp
hugmyndina. Það voru þeir Jean
Jaques Rousseau og Immanuel
Kant. Ekki gátu þeir þó unnið hug-
myndinni almennt fylgi í Evrópu
en handan við Atlantshafið var
bygt á henni þegar stjórnarskrá
Bandaríkjanna var samin.
„Vjer höfum sáð frækorni frelsis
og sameiningar“, skrifaði George
Washington í brjefí til Lafavette,
„og það mun bera ávöxt um allan
heim. Einhvern tíma kemur að því
að Norðurálfumenn fara að dæmi
Bandaríkjanna og stofna Bandaríki
Evrópu“.
Benjamin Franklin sagði svo í
brjefi til vinar síns í París: .,Ef
þetta blessast þá fæ jeg ekki sjeð
hvers vegna þið í Evrópu gætuð
ekki stofnað Bandaríki, eitt alls-
herjar lýðveldi upp úr hinum
mörgu furstadæmum og konungs-
ríkjum og gefið því sams konar
stjórnarskrá og vjer höfum, því að
hún er sett að vandlega yfirveguðu
ráði“.
NAPOLEON reyndi á sinn hátt að
framkvæma þetta. Árið 1810 drotn
aði hann yfir Evrópu frá Spáni til
Póllands. Ef hann hefði orðið sigur
sæll má vera að hann hefði sam-
einað Evrcpu undir stjórn Bona-
parte ættarinnar.
Á eftir honum kom hið „helga
bandalag“ að frumkvæði Alexand-
ers I keisara. En það stóð ekki
lengi — aðeins 12 ár. Seinna
reyndu frjálslyndir menn í Ítalíu,
undir forystu heimspekingsins Maz
zini, en það fór alveg út um þúfur
1848 og síðan var ekki minst á það
framar á þeirri öld.
Eftir fyrra heimsstríðið fóru
menn þó að hugsa um þetta að nýu.
Einangrunarstefna Bandaríkjanna
og sigur kommúnista í Rússlandi
ýtti þar mjög undir. Árið 1923 skrif
aði jeg bók, sem hjet „Pan-Evrópa“
og vakti hún mikla athygli. Þar
benti jeg á það hvernig Evrópa
væri umkring af stórveldum,
Bandaríkjunum, Rússlandi og
Breska heimsveldinu, og aðeins
stofun Bandaríkja Evrópu gæti af-
stýrt þessari þríþættu ófriðarhættu,
kreppu og rússneskri innrás.
Árið 1945 sýndu kosningar það,
að þjóðir Evrópu voru sameiningu
fylgjandi, en stjórnirnar heldu þá
að Sameinuðu þjóðirnar mundu
geta afstýrt styrjöld og bætt hag
manna. En svo var það 17. septem-
ABBÉ DE ST. PIERRE
(1658—1743) bar fyrstur fram tillögu
um Bandaríki Evrópu og hún varð
grundvöllur aff stjórnarskrá Banda-
ríkjanna.
BENJAMIN FRANKLIN
(1706—1790) óskaði þess aff öll ríki
Evrópu mynduffu eitt allsherjar lýff-
veldi.
ber 1946 að Winston Churchill
helt hina frægu ræðu sína í Zúrich
í Sviss og sagði blátt áfram:
„Ef Norðurálfuríkin sameinast.
þá eru engin takmörk fyrir vel-
gengni og blessun þeirra 300—400
milljóna manna, sem þau lönd
byggja. Vjer verðum að stofna
Bandaríki Evrópu og þá mun sú
breyting verða á nokkrum árum
að öll álfan, eða meiri hluti henn-
ar, verður jafn frjáls og hamingju-
söm og Sviss er nú.“
Ummæli hans vöktu geisimikla at-
hygli beggja megin Atlantshafsins
Snemma á árinu 1947 báru þrír
menn fram þingsályktun á þingi
Bandaríkjanna er studdi hugmvnd-
ina um Bandaríki Evrópu innan
Sameinuðu þjóðanna. Það varð til
þess að Marshall hershöfðingi helt
ræðu sína 5. júní 1947 í Harvard.
en upp af henni hefur hin svo
nefnda Marshall-viðreisn sprottið
sem upphaf að samvinnu Norður-
álfuríkjanna.
Menn með ólíkustu skoðanir eru
hugmyndinni fylgjandi, t. d. jafn-
aðarmannaforinginn Leon Blum og
de Gaulle hershöfðingi í Frakk-
landi, Winston Churchill og Attlee
forsætisráðherra í Englandi. Attlee