Lesbók Morgunblaðsins - 25.06.1950, Blaðsíða 2

326
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
sókn, sem núverandi prófessor í
heilsufræði, Skúli Guðjónsson, tók
sjer fyrir hendur, sannaðist að
banameinið var kísilveiki (sili-
kose).
Kísilveiki verður til við að andnð
er að sjer kvartsi og í þessari verk-
smiðju var einmitt notað mulið
kvarts í ræstiduftið.
Allar steintegundir, sem hafa
kísilsýru að geyma, þ. e. sandur,
sandsteinn, tinna o. s. frv, geta
orsakað lungnasjúkdóm er líkist
berklum. Kísilsýran eyðileggur
lungnavefina, blóðrásin um lungun
er hindruð, hjartað verður að
vinna ákafar en nauðsynlegt er hjá
heilbrigðu fólki og þá vitanlega
þeim mun hraðar, sem meiri kísil-
sýra hefur komist að og lungna-
vefur hefur eyðilagst. Menn geta
borið í sjer gisilsýru árum sam-
an áður en hún er nægilega upp-
leyst til þess að geta uppurið lung-
un. Dæmi eru til um fólk, sem
hefur aðeins unnið fáeina mánuði
við starf, sem sandryk fylgdi og
fengið svo sjúkdómseinkenni kísil-
veiki áratug síðar.
Kísilveiki gerir einkum vart við
sig í járn- og stálsteypuverksmiðj-
um, við steinsmíðar og í postulíns-
og gleriðnaðinum.
Til þess að skyggja gler notuð-
ust menn oft við kvartskornablást-
ur, en sú aðferð hefur leitt af sjer
allmörg dauðsföll vegna kísilveiki.
Að ráði verksmiðjueftiritsins er nú
farið að nota stálsand, en hann sr
lungunum óskaðlegur.
Samt verðum við að vera við því
búnir, að kísilveiki skjóti upp á ó-
líklegustu stöðum. Kísilveiki varð
tveim mönnum við kalkvinnslu að
bana og varð þetta til þess að við
höfum orðið að gera sömu kröfur
til kalkvinnslustöðva og t. d. stál-
steypuverksmiðja, sem sje að ryk-
sog sje notað.
Kvartsrykið er ryka hvimleiðast
á vinnustöðvum, en mikið ryk í
hvaða mynd sem er, getur haft
skaðleg áhrif ef það nær að verka
í langan tíma. Sjerstaka athygli
hafa menn veitt baðmuliarverka-
mönnum. Við rannsóknir 1938
fannst, að af 100 mönnum, setn
unnu í hinni mjög svo ryksælu
spunadeild voru 59 með augna-
bólgu, kverkabólga fannst hjá 72,
lungnakvef hjá 11 og lungnaþensla
hjá 10. Þrjátíu og átta kvörtuðu
um hósta, 23 um stuttan andar-
drátt og þyngsli fyrir brjósti, sem
hjá 7 líktist asthma.
Efnaiðnaðurinn krefst
mannslífa.
Hið mikla gengi efnaiðnaðarins
á síðari árum hefur hal't í för með
sjer æ fleiri eitrunartilfelli. Þess-
ar eitranir verða oftast til án þess
að hægt sje að greina þær. Mað-
ur nokkur vinnur við gæslu á
hreinsunartæki, sem triklorethvl-
en er notað við (í efnalaugum og
víðar). Dálítill skammtur af efninu
kemst í öndunarfærin daglega, en
maðurinn verður þess ekki var.
Einn góðan veðurdag leitar hann
læknis, sem íinnur nokkur einkenni
magaveiki. Ef til vill er eitthvað
við þessu gert, en árangurslaust.
Manninum versnar, hann verður
fölari, hóstar dálítið og finnur til
verkjar í kviðnum. Læknirinn veit
ekki hvað gera skal. Getur þetta
verið magasár, gallsteinar, blóð-
leysi og magasár samtímis?
Ef lækninum dettur ekki í hug
að spyrja manninn, hvað hann
starfi og sjúklingurinn segir
honum ekki að hann andi
triklorethylen að sjer dag-
lega, getur reynst nær ógerlegt fyr-
ir læknirinn að komast fyrir orsak-
ir meinsins. Og á meðan býr eitr-
unin um sig í manninum. Liirin,
tæki líkamans til að vinna gegn
eitrun, eyðileggst og mergurinn
eyðiloggst einnig. en ]>ar eru fram-
leidd hvítu blóokornin, öryggis-
verðir líkamans gegn bakteríuá-
rásum. Svo fer að mótstöðuafl
mannsins slævist smám saman, þar
til honum er ekið á sjúkrahús og
læknirinn færir sönnur á að bronch
itis, meinlaus við venjulegar að-
stÆður, hafi orðið aö kýli í lunguh-
um. Aðgerð og blóðgjafir breyta
engu. Maðurinn deyr.
Nú höfum við smátt og smátt
komist að raun um að vökvar eins
og triklorethylen, tetraklorkólefni
og benzol geta orsakað hættu-
legar eitranir. Á vinnustöðvunum
er þe.ta einnig vitað, en því mið-
ur verður sú vitneskja að litlu
haldi, þar sem hinir eitruðu vökv-
ar eru í hreinsunarlyfjum, sem
bera fjarstæðukennd nöfn, sem
gefa alls ekki til kynna að varúðar
sje þörf. Listinn yfir þá vökva og
loíttegundir, sem valdið geta eitr-
unum er langur og ný heiti bætast
stöðugt við hann.
Hlífðartæknin er loftsog og
stundum gríma. Þegar hinar eitr-
uðu lofttegundir eru lyktarlausar
— svo er t. d. um Matvlklorid —
verða menn að setja í þær efni,
sem kemur upp um þær, t. d. tára-
gas. Yfirleitt er þó besta vörnin
að nota í stað hinna skaðlegu efna,
skaðlaus eða þá skaðminni el’ni.
Eftirlitið danska vinnur mikið á
þessu sviði, en því miður er, að
svo komnu máli, ógerningur að út-
vega allmörg af þeim efnum, sem
komið geta í stað hinna skaðlegu
og ástæða er til að óttast að sá ljett-
ir, sem orðið hefiu: vegna notkunar
á óskaðlegu efnunum hafi dregið
úr aðgæslu á vinnustöðvunum.
Okkur er nú sjerstaklega nauð-
synlegt, að átta okkur á hættunni
ar benzol-eitrunum. Benzolið, mjög
hættulegt efni, er nú æ viðar not-
að og það í iðngreinum, sem ekki
hafa notast við það áður. Eiturá-
hriíin eru tiltölulega þægileg —■
menn finna eylítið á ajer við að
anda benzolinu að sjer. Það sorg-