Lesbók Morgunblaðsins - 06.05.1951, Síða 8

V.
2<J0
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Jökull Pjetursson
GÖMLIJ HtiSIN í REYKJAVÍK
„ENGINN VEIT hvað átt hefir,
fyrr en mTsst hefir“. Þcssi orð hafa
oft komið í huga mjer, þegar jeg
hefi sjeð eitthvað af hinum gömlu
minjum Reykjavíkur hverfa fvrir
ágangi hins nýa tíma. Jeg hefi
þá verið gripinn einhverri saknað-
arkend, rjett eins og jeg væri að
kveðja gamla og góða kunningja;
og í sjálfu sjer er það svo fyrir
okkur, sem erum fædd og alin hjer
í bænum.
Þessi kend gerði vart við sig hjá
mjcr, þegar jeg fyrir nokkrum dög-
um gekk suður Þingholtsstræti. Á
horninu við Amtmannsstíginn, til
vinstri þegar gengið er suður Þing-
lioltsstrætið, stendur lítið hús,
öðiast, cn stundum gengur illa að
v'ckja, þó mikið sje til kostað.
Jeg veit'VÍíki hvort allar gerðir
af íslenskum skóm eru til í Þjóð-
minjasafninu, en þær ættu að vera
þar til. Ekki af því að þeir hafi svo
mikið listagildi sem heimilisiðnað-
ur, þó það sje að vísu nokkuð,
hcldur fyrir lánga þjónustu, sem
tvímælalaust er nú á enda. Og enn
írcmur fyrir það að slík fjölda-
framlciðsla hcfur tæplcga átt sjcr
stað á nokkrum heimagerðum hlut,
og tortimingin að sama skapi stór-
virk að endaðri notkun þeirri. Ef
þá vcrður ckki þar að finna, er
ckkert líklcgra cn cftir lítinn tíma
liafi allir glcymt gcrð þeirra og út-
liti, og aðeins verði eftir málshátt-
urinn sanni, sem svo segir: „Eng-
inn veit betur hvar skórinn kreppir
að on sá sem bcr liann á fætin-
um.“
Eargstdkm Kristjánssom
mjög hljóðlátt og yfirlætislaust.
Mjer er þetta hús sjerstaklega
minnisstætt frá því er jeg var
smástrákur í barnaskóla. Þá bjó
þarna fröken Guðrún Danielsdóttir
kennslukona. Jeg sótti oft fisk fvr-
ir hana eða fór aðra snúmnga og
kom því oft í þetta litla hús, sem
nú hefir gefið mjer tilefni til þcss
að skrifa þessar línur. Mjer fannst
þá, og finnst reyndar. ennþá, eitt-
hvað svo undarlega rólegt og hljótt
við þetta hús.
. En nú hefir hinn nýi tími einn-
ig slæmt þangað hrammi sínum,
og ber húsið sár mikið eftir, er
seint mun gróa.
Ekki kann jeg sögu þessa gamla
húss, að öðru en því, að mjer hefir
verið sagt, að það hafi verið bygt
úr timbri, sem afgangs varð þegar
Menntaskólinn var bygður. Sjc
þetta rjett, þá er húsið nokkru bet-
ur en 100 ára gamalt, og í vissum
skilningi afkvæmi Menntaskólans
— viður af hans viði.
Húsið, eins og það nú lítur út,
er að vissu leyti mjög merkilegt.
í útliti þcss felast í raun og veru
þrjár táknmyndir úr bygginga-
sögu Rcykjavíkur: Norðurgaflinn
cr svartur, tjargaður cins og ytra
borð timburhúsa var almcnnt á
þeim tíma, þegar hús þetta var
bygt. Suðurgafl og reyndar líka
austurhlutinn cru gul að lit, hafa
verið máluð yfir tjöruna, og sýna
glögglcga þá úthtsbreytingu, scm
þessi tjörguðu hús tóku við það að
vera máluð með lit. En sá siður fór
fyrst verulega að rýðja sjer til rúms
cftir 1800. Loks cr svo vesturhliðin,
þar sem lagið kom a. kiædd sljettu
þlikki, sara svo heíir verið maiao
Ijósgrænt. Naumast er hægt að
hugsa sjer« kaldranalegra eða ó-
skyldara efni hinu gamla útliti
hússins. Þannig er þá útlit hússins
í þrem æpandi mótsetningum, jafn
fjarskyldum og tímarnir, scm mót-
að hefir þær.
í kjölfar þessara hugleiðinga
hljóta svo ýmsar spurningar að
renna fram í huga manns: Á það
að viðgangast, að þessi fáu gömlu
hús, sem ennþá standa uppi, verði
afskræmd með breytingum eða af-
máð með öllu? Hafa ráðamenn bæ-
arins engan áhuga fyrir því að
„friða“, þó ekki væri nema eitt
þessara húsa? Er enginn fjelags-
skapur til í bænum, sem vildi bcita
sjer fyrir verndun þessara merki-
legu bygginga? Mjer dettur í hug
Reykvíkingafjclagið og Fegrunar-
fjelagið, já, og fjclagsskapur húsa-
meistara; hafa þau engan áhuga
á þessum málum? Er húsameist-
urunum sama þótt þessi hús, sem
eitt sinn voru í fylkingarbrjósti
þeirrar þróunar, sem var undanfari
þess glæsibrags, sem nú ríkir í
byggingarháttum höfuðstaðarins,
verði afmáð með crllu? — Og ennþá
mætti spyrja, hve mörg hús sjeu
til núna, sem sjeu orðin eldri en
100 ára og ekki hefir verið breytt
verulcga frá sinni upphaflegu gcrð.
Og hvað verður, með sama skeyt-
ingarleysi, langt þangað til síó-
asta húsið hvcrfur?
I nágrannalöndum okkar hefir
aftur á móti verið vel sjeð fyrir
þvi, að varðveita gamlar bygging-
ar. Ekki einungis þær, sem eiga
sjer.merkilega sögu i sambandi við
H161111 sða atburði. lisldur 02 Iivets**
koaar hús, sera haia ae&ias þýð-
^ A-..