Lesbók Morgunblaðsins - 22.07.1951, Síða 5

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
361
GENGIÐ ÞVERT Á MÓTI
HINUM ÍSLENSKA MÁLSTAÐ
Óþarft er að rekja efni frv. nánar,
en af því, sem nú var greint, er ljóst,
að hjer var gengið svo þvert á móti
hinum islenska málstað, að engin von
var til þess, að um nokkurt samkomu-
lag gaetj verið að íæða. Islendingar
neituðu því, að ísland væri eða hefði
nokkru sinni að lögum verið hluti af
Danmörku eða Danmerkurriki. Þeir
neituðu því einnig, að Danir eða ríkis-
þing þeirra hefði öðlast nokkurn rjett
til afskipta af málum íslendinga við
einveldisafsal konungs. Einveldisrjetti
sínum yfir íslandi gæti konungur hins
vegar aðeins afsalað sjer i hendur Is-
lendinga, eins og hann hefði öðlast
hann frá þeim. Þá væri hjer og rofið
loforð konungs frá 23. sept. 1848, scm
átti að vernda þjóðina gegn því, að
ríkislög Dana yrðu lögleidd hjer. En
nú, á þjóðfundi íslendinga, sem í eðli
sinu var og átti að vera algerlega
hliðstæður grundvallarlagaþingi Dana
1848—49, leyfði ríkisstjói-nin sjer að
halda því fram, að grundvallarlögin
dönsku væru þegar í gildi á íslandi og
ætlaðist til þess, að þjóðfulltrúar ís-
lendinga væru svo aumir, að gangast
undir slíkt.
Hjer verður ekki greint frá gangi
annarra mála á Þjóðfundinum, en
Stjórnlagamálsins, er kallað var. Frv.
til laga um stöðu tslands í fyrirkomu-
lagi ríkisins og um ríkisþingskosning-
ar á Isiandi. Frv. kom fyrst til um-
ræðu 21. júlí og höfðu þjóðfundar-
menn haft nokkurn tíma til að kynna
sjer efni þess. Ræður fundarmanna
hnigu sem vænta má'tti gegn þeim
skilningi á stöðu íslands, sem fram
kom í frv. Reis þá upp Trampe stift-
amtmaður og konungsfulltrúi og kvað
öllum ókeimilt að fara út fyrir þann
grundvöll, sem frv. væri á reist, hvort
heldur væri í umræðum eða tillögum
um málið. En grundvöllurinn væri sá,
að ísland væri hluti Danmerkurríkis
og giltu dönsku grundvallarlögin um
það ríki allt. Tveir fundarmenn, Þórð-
ur yfirdómari Jónasson og Pjetur Pjet-
ursson iektor, síðar biskup, studdu
heldur mál Trampes. Jón Sigurðsson
hjelt aðalræðuna gegn frv. Að lokinni
umræðu var kosin 9 manna nefnd í
málið. Samdi sú nefnd nýtt frv., sem
byggt var á þeim meginatriðum, sem
áður höfðu fram komið í samþykktum
Þingvallafunda, tvö undanfarin ár og
hjeraðsfundir víðsvegar um landið
höfðu faliist á. Einn nefndarmanna,
Þórður Sveinbjörnsson hóyfirdómari,
vildi notast við frv. stjórnarinnar en
breyta flestum greinum þess. Tillögur
nefndarinnar voru lagðar fyrir fund-
inn 7. ágúst. Var nú mjög liðið á
þann tima, sem Þjóðfundinum var a-tl-
aður til starfa, en Trampe hafði tjáð
forseta fundarins 22. júlí, daginn eftir
að stjórnarmálið kom til 1. umræðu,
að hann vænti þess, að störfum fund-
arins yrði lokið 9. ágúst. Nú hafði
málið tekið þá stefnu, er hann síst
vildi, og þvi var þess að vænta, að
hann gripi til þeirrar heimildar að
slíta fundinurn, þegar honum þætti
henta.
„VJER MÓTMÆLIM ALLIR‘<
8. ágúst boðaði forseti til fundar um
hádegi daginn eftir, en þá mundi kon-
ungsfulltrúi bera fram erindi nokkuit
við fundarmenn. Fundur þessi, einn
hinn sögulegasti í þingsögu íslendinga,
hófst á tilsettum tíma 9. ágúst. Tók
Trampe þá til máls og var all-þung-
orður í garð fundarmanna og þó eirk-
um stjórnlaganefndarinnar. Kvað
hann málum nú í óvænt efni komið,
en tilgangslaust væri að halda slíku
ófram og myndi hann því slíta fund-
inum pá þegar.
„Og lýsi jeg því yfir, í nafni kon-
ungs------“.
Jón Sigurðsson grípur fram í: „Má
jeg biðja mjer hijóðs, til að forsvara
aðgerðir nefndarinnar og þingsir.s".
Páll Meisted: „Nei“.
Trampe: „— — að fundinum er
slitið.“
Jón Sigurðsson: „Þá mótmæli jeg
þessari aðferð-----“.
Um leið og Trampe og forseti, Páll
Melsted, viku frá sætum sínum, mælti
Trampe: „Jeg vona, að þingmenn hafi
heyrt, að jeg hef slitið fundinum í
nafni konungs.“
Jón Sigurðsson: „Og jeg mótmæli í
nafni konungs og þjóðarinnar þessari
aðferð, og jeg áskil þinginu rjett til
þess að klaga til konungs vors yfir
lögleysu þeirri, sem hjer er höfð í
frarnmi".
Þá risu þingmenn upp og mæltu ná-
lega í eiriu hljóði: „Vjer mótmælum
allir“,
Þannig lauk þjóðfundinum. Um
eftirmál þau, sem hjer urðu, mætti
rita alllanga frásögu, en nú verður
staðar að nema. Hjer hefur verið stikl-
að á stóru, lauslega drepið á flest og
mörgu sleppt, sem vert var að riíja
upp, en við það verður nú að sitja.
Þjóðfundurinn markar timimót í
stjóinmálasögu íslands. Undir því
merki, stm hann hóf, barðist þjótVvnr
til sigurs fyrir sjálfstæði’ sínu. ‘ííðan
eru nú rjett hundrað ár, en á minn-
ingu hans hefir hvergi móðu dregið.
Hún mun aldrei fyrnast, meðan íslensk
þjóð byggir þetta land.
Þorkell Jóhannesson.
% 1 4
r
Asmundur Gcstsson:
HEITI ÞETTA á bænum hefir lcngi
þótt einkennilegt og mörgum verið
torráðin gáta. Æði-oft kendu hinir
fyrstu landnámsmenn bæinn við sitt
eigið nafn, en ef svo var eigi, var
nafnið ekki ósjaldan valið eftir lands-
lagi, staðháttum, útsýn eða atvikum og
ýmsu íleiru. Og oftast þá með þeim
snilldarbrag, að eigi varð um bætt.
Margar getgátur hafa verið leiddar að
þessu nafni og er mjer eigi unnt að
fallast á neina þeirra, sem mjer er
kunn. Sennilegast þykir mjer, að hjer
hafi útsýn ráðið. Vart mun ofmælt þótt
sagt sje að á allri ströndinni sje hvergi
jafn víður nje fegurri sjóndeildar-
hringur, frá neinum bæ að sjá, sem á
Ferstiklu. í austurátt niun tilefni
nafnsins fljótt og auðveldlega finnast.
Þar rís fjallið Botnssúiur hátt við loft
og mun það hvergi annarsstaðar fra
sjást jafn faguit og skipulegt í mátu-
legum fjarlægðar bláma, til að sýna
himinháu súlurnar sínár, -sem frá bæn-
um að sjá, eru svo greinilegar og jafn-
laga sem fjórir (horn-) stiklar á höfði
fjallsins. Súiur eru dagmála evktar-
mark frá Ferstiklu. í heiðskíru eru
þær þá töfrandi fagrar undir sól að
sjá, er geislar hennar merlast um fann-
skreytta stiklana fjóra og aftur um
miðaftansleytið, þá þær vita beint við
sól. Þetta heíir Kolgrímur hinn gamli
án efa sjeð og kunnað að meta. Þótti
honum því vel til fallið,. að kenna þar
bæ sinn við. Og betra gat náumast val-
ið verið.