Lesbók Morgunblaðsins - 28.10.1951, Blaðsíða 9

^ LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
r
493
HUGKVÆMNI OG ATHUGUN
' • ■ 7. . ■ : . / . ' .
GALILEI RAKST af hendingu á það, að vatn verður ekki leitt í venju-
legri dælu hærra en 33 fet. Honum hugkvæmdist, að orsökin til þess að
vatnið stigi í dælunni væri þrýstingur ioftsins á vatnsflötinn og að loft-
þrýstin'gurinn væri nægur til að koma vatnsúlu svo hátt í loftlausu
rúmi, en ekki hærra. Torriceili lærisveinn hans fer nú að iiugsa um,-
hvað af þessari skoðun leiði, og hann ályktar, að þar sem kvikasilfur sje
nálega 14 sinnum þyngra en sania rúmmál af vatni, þá ætti loftþrýst-
ingurinn að lyfta því hjerumbil 14 sinnum lægra cn vatninu, og lianii
gerði tilraun, er sýndi að þetfa var svo. Þar með var loftvogin fundin.
En Pascal dró nýa ályktun af kenningunni. Hann sá, að væri loftþrýst-
ingUrinn orsök. þess að kvikasilfrið stigur i loftvoginni, þá ætti loftþrýst
ingurinn að niinka þvi meir seni liærra drægi vfir sjávarfiöt og loftvog-
in þyi að sýna minni loftþunga á fjöllum en við sjó á sama tinia. Hann
Ijet þvi fara með Ioftvog upp á fjall, og hugsun hans reyndist rjett.
\ jer sjáum að aðferðin er altaf sjálfri sjer lík. Fyrst athugun, þá
heimfærsla til braðabirgða undir eitthvert hugtak eða lögmál, þá að gcra
sjer ljóst, hvað af þessu hugtaki eða lögmáli leiði, og loks ný athugun og
samanburður, til þess að ganga úr skugga um, hvort tilgátan, bráða-
birgðaheimfærslan sje rjett, komi heini við reynsiuna. Alt byrjar þvi
og endar á athugun. llugsunin er brúin, sem tengir athuganir sainan,
kemur þciin í samræmda hcild. En það er hugkvæmnin, tilgátau, sem
Ieiðir til nýrra athugana og þar með nýrrar þekkingar, og þar sem
tækifærið til nauðsynlegra athugana kemur sjaldan af sjálfu sjcr upp í
heudurnar á manni, þá er ráðið að gera tilraunir. En visindaleg tiiraun
er ckki aniiað en alhugun, þar sem maður velur sjer aðstæðurnar sjálf-
ur, þamiig að maður fái ákveðið svar við ákveðinni spurningu.
(Guöm. Finnbogason, Skirnir 1933),
t
giftist harin fyrri konu sinni Ingi-
björgu Skarphjeðinsdóttur, Einars-
sonar, bónda a Hvoh í Vestur-
hópi.
Móðir Ingibjargar var Ingibjörg
Gunnlaugsdóttir prests á Stað í
Hrútafirði.
t>au hjón bjuggn á- Hvoli um
átta ára skeið. Áttu þau þrjú börn,
tvö þeirra lifa enn, Skarphjeðinii,
búsettur á llvammstanga og Her-
dis, búsett í Hafnarfirði.
Sainbúð þeirra hjóna varð stutt
en ástúðleg. Ingibjörg dó árið 1892.
Syrgði Bjarni konu sína mjög, og
má vel ráða tilfinningar hans í
þessari visu, er liann yrkir að
konu sinni látinni:
Vmar engin hjúkrar hönd
hart að þrehgir kífið.
Sárt mig strengja sorgarbönd,
svona gengur lifið.
1 þessum raunum sínum leggur
Bjarni land undir fót og fer vest-
ur til æskustöðva sinna. Mun hann
liafa ætlað að leita huggunar og
íriðar í faðmi hinna breiðfirsku
byggða. Ósk hans rættist þó eigi
að fullu. Minningin um elskaða eig-
inkonu var honum efst í huga, er
liann snýr aftur heim aö Hvoli og
mæhr:
Hvar úm land jeg reyni rol
raunastand mig hryggir.
Veit þó banda sólbjört sól
sólarlandið byggir.
Huggun hans er sú að vita konu
sína í „sólarlandi“ og von hans
vaknar á ný er hann tekur hina
ungu dóttur sína í fang sjer og
segir:
* « r
Von þa goða víst jeg hef
virðing þjóða finni
lagar glóðá liljan, ef
líkist móður siiui:.
Á Hvoli dvelur Bjarni til árslns
1894, en flytst þá að Neðra-Vatns-
horni í Kirkjuhvammshrep^i, á-
samt börnum og bjó þar
til dauðadags.
/ Enn syrgir Bjarni konu sína.
Hann yrkir:
. Enn við spornað engiim íær
illum nornagaldri.
Sárið forna sem ei grær
svíður þorna Baldri.
Bjarni ber þó harm sinn.vel, því
að þessari vísu hans svarar kunn-
ingi hans Ebenezer Árnason í
Tungukoti á Vatnsnesi og segir:
Á Vatnshorni Bjarni býr
bil með þorna valdri.
Enn við spornar Ahnatýr
ama norna galdri.
Gjafmildingur geymir sá *
granna* pyngju í vösum.
Hróðrar slyngur hörpu að slá
hraður að klingja glösum.
Nokkrum árum síðar kvænist
Bjarni seinni konu sinni, Soffíu
Jóhannsdóttur, Þorkelssonar. Móð-
ir Soffiu var Þorbjörg Steingríms-
dóttir ljósmóðir frá Brúsastöðum í
Vatnsdal. Þorbjörg var merk kona,
gáfuð og vinsæl. Soffía er nú bú-
sett hjá Steingrími syni sínum í
Hafnarfirði. Þau hjón áttu fimm
börn: Ingibjörgu, dó mjög ung,
Kára, fór ungur til Vesturheims,
Ingibjörgu, nú til heimilis á Sól-
völlum í Mosfellssveit, Björn og
Steingrím, báðir búsettir í Hafnar-
firði.
í íarsælli sambúð þeirra hjcr.a
tekur Ejarni aftur gleði sína og