Lesbók Morgunblaðsins - 28.10.1951, Blaðsíða 16

9 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
f 500
/ --------
Gömul rímnabók.
Meðal íslenskra handrita frá ofan-
%’erðum páfadómi er rímnabók í Árna-
safni ÍAM 604, 4to). Einkennilegt við
handrit þetta er, að víða hefir skrif-
inn hripað ýmislegt annað á spassíurn-
ar. Meðal þess eru um 200 málshættir,
vísur og vísnastúfar, fyrirbænir, og auk
þess ýmislegt taut og nöldur skrifar-
' ans. Setur hann þar hvað eftir annað
' út á skrift sína og blek, mjög ómak-
lega, því að hvort tveggja er með besta
móti. Föst regla er að skrifað sje efst
á hverja blaðsíðu Jesú nafn eða Mariu.
En furðulegast og einkennilegast er þó,
að þar er á fjórum stöðum heitið á
hina helgu Fenennu: sancta fenenna
ora pro nobis. En Fenenna þessi verð-
ur hvergi fundin með dýrlingum. Að
vísu er konu með því nafni getið í
Stjórn, en hún virðist illa eiga því-
líkan heiður skilið. — Þegar Eggert
Hannesson hirðstjóri fór af landi burt,
kvaddi hann vini sina með þessari
vísu:
Eitt sinn ’kemur hvert endadægr
allra líða um síðir,
svo finst enginn sikling frægr
sínum dauða ei kvíðir.
Hafa ýmsir haldið að Eggert hafi
orkt þessa vísu, en hún er úr Völsungs-
rímum, sem hvergi hafa varðveist
nema í þessari rímnabók (AM 604).
Ástarbragð.
Svo segir gömul þjóðtrú, að ef mat-
ur brennur við hjá eldabusku, þá sje
það áreiðanlega merki þess, að hún
sje ekki hrein mey. Því var það kall-
að að „brenna meydóminn“, ef matur
brann við. Hitt var þó algengara að
segja, að eldabuskan hafi verið að
hugsa um pilt á meðan hún var að
elda og ekki gætt pottsins þess vegna.
Því var sengjubragðið eða viðbruna-
bragðið kallað „ástarbragð’*.
Kaplagjót
(nú Kaplagjóta) heitir skor eða gjá
inn með Tíkartóarnefinu á Dalfjalli í
Vestmannaeyjum og fellur sjór inn í
hana. í lýsingu Vestmannaeya eftir
HAUKSBÓK — Haukur Erlendsson var lifgmaður á íslandi og síðar í Noregi
og dó þar 1334. Hann var í tölu helstu virðingarmanna íslenskra um sína daga.
Við hann er kend Hauksbók, og er svo talið að hann hafi skrifað mikinn
hluta hennar sjálfur. í Hauksbók hefir m. a. verið Landnáma. Úr henni eru
til 14 blöð, flest illa leikin. Þau eru nú í Árnasafni í Kaupmannahöfn (AM
371, 4to), en eru þangað komin frá Þjóðminjasafninu hjcr. í októbcr 1887
stendur þessi smágrein í Fjallkonunni: Forngripasafnið hefur mist einhvern
merkasta hlut sinn. Það er Hauksbókarblöðin (14 skinnblöð úr Hauksbók), er
Jón rektor Þorkelsson gaf út 1865. Forstöðunefnd Árna safns Magnússonar í
Kaupmannahöl'n hefur heimtað þessi skinnblöð sem vafalausa eign handrita-
safnsins, af því að það þykir víst, að þau hafi einhvern tíma verið í skinnbók-
inni, sem nú er í Höfn. Eftir talsverðar brjefaskriftir og samanburð á handrit-
inu Ijet Forngripasafnið blöðin af hendi. — „Óvandaðri er eftirieikurinn“. Ætli
íslendingar geti ekki heimtað með álíka rjetti eitthvað af handritum úr safni
Árna Magnússonar. — Og síðar segir: Hauksbókarskinnbiöðuniim var slept, þótt
engar iögiegar sannanir kæmi fram um eignarheimild þeirra. Þetta var hið
eina skinnbókarbrot er íslendingar áttu nú sjálfir til minja um fornu ritöldina.
Það var of mikið að ætiast til, að Danir gætu unl oss að eiga það. — Myndin hjer
að ofan er af rúmlega liáifri síðu i Hauksbók, þar sem sagt er frá landnám-
um á Austurlandi.
sjera Gissur Pjetursson, er þar var
prestur 1689—1713, segir svo um
þennan stað: „Kaplagjót, þar var óskila
færleikum hrundið ofan í sjóinn forð-
um, sem fundust fram yfir regluna".
Þessi frásögn skýrist af dómi, sem
dæmdur var að Vilborgarstöðum í Vest
manneyum 1528, um húsmenn og
hestafjölda í eyunum; segir þar, að
ekki megi vera þar fleiri kaplar en
16 að tölu. Hjer er því um sögulegt
örnefni að ræða.