Lesbók Morgunblaðsins - 17.08.1952, Blaðsíða 10

398
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
afskriftir og enginn þó eins og Jón
Sigurðsson, eftir að hann kom til.
Var það Sveinbirni ómetanlegur
styrkur að eiga slíkan mann að í
Höfn sem Jón, er jafnan var boð-
inn og búinn að senda honum afrit
af kvæðum og vísum og átti þá
stundum til að ræða við hann um
skýringar þeirra. Ég birti hér kafla
úr bréfi Sveinbjarnar- til Jóns 1.
marz 1842, þar sem hann minnist
nokkuð á vísnaskýringar:
Eg skrifaði yður til í haust ofur-
lítinn miða með Sveinbirni Jakobs-
syni, sem fór héðan til Altona og
ætlaði að bregða sér til Hafnar um
jólaleytið til að finna kærustu sína.
Það var eiginlega svar upp á yðar
spursmál um vísu og stað úr Land-
námu, sem eg vona þér haíið nú
meðtekið, og víst væri gaman að
heyra yðar meiningu um þessa
staði, því það er mín sannfæring,
að betur sjá augu en auga, eins í
þessu sem öðru, og að það er ekki
nema hinum útvöldu gefið, að auga
sjái betur en augu. Einkum finn eg
slíkt, þegar eg fyrir alvöru fer að
skoða Snorra-Eddu, þá sé eg, að eg
er síður en ekki viss á svellinu og
þarf eins og aðrir góðir menn staf
og stuðning, sem menn aldrei fá
almennilega, nema einhver sé
manni samhendur. Eg trúi valla,
ef við gætum unnið að því báðir,
að við ekki kæmum okkur saman,
þó það sé ekki alténd nóg, ef mað-
ur ekki hittir það rétta. Hvernin
væri að láta það óútlagt, sem mað-
ur skilur ekki, svo aðrir villist ekki
á því, að maður lætur sem maður
skilji það, sem hann skilur ekki?
Eða sem bezt væri, að maður færi
ekki fyrr til að útleggja en maður
væri viss um að skilja allt? En þér
viljið segja, að þá gengi lítið á og
einu gildi, þó vitlaust sé innan um,
eftirkomendurnir geti lagfært það,
allt sé svo ófullkomið, hvort sem
heldur er. Og satt er að tarna líka:
Maður getur þó ekki meir en vand-
að sig eins og maður er maður til
og hann í svipinn hefur föng á og
þar sem torfærurnar koma, verður
að slarka e-ð; maður kemst ekki
alténd til að skera fram fenið og
láta svo sigta úr því sona smátt og
smátt, þangað til það að 3—4 ára
fresti er orðið að harðvelli; manni
verður það fyrir að kasta ofan í það
rofkekkum og moldarhnausum til
þess að brölta yfir það: Það eru
ekki allir, sem geta búið til fallegar
brúar á stólpum og riðið svo yfir
hlemmiskeið.
í febrúar 1844 var Sveinbjörn
kominn svo langt með orðabókina,
að hann hafði sent frá sér bókstaf-
ina A—F til Fornfræðafélagsins, er
hugðist gefa hana út. En verkinu
öllu mun Sveinbjörn hafa skilað
veturinn 1845—46, er hann dvaldist
í Kaupmannahöfn. Þó fór það svo,
að Sveinbjörn dó án þess að sjá
einn staf prentaðan af því, og kom
það ekki út að fullu fyrr en í Kaup-
mannahöfn árið 1860. Var titill
þess: Lexion poéticum anfiquae
linguae Septentrionalis, og nær það
yfir skáldskaparmálið forna. Skýr-
ingar allar eru á latínu.
Hefur orðabók þessi verið talin
mesta einstaklingsafrek, sem unnið
hefur verið í norrænni málfræði,
enda lagði Sveinbjörn með henni
grundvöllinn að skilningi manna
og skýringum á hinum forna kveð-
skap. Er þó þáttur hans í þeim sök-
um hvergi nærri rannsakaður sem
skyldi, og er það bæðí mikið efni
og merkilegt. f
^'4.'
Íðí
Samhliða orðabókarstarfinu
skýrði Sveinbjörn og gaf út ýmis
fornkvæði, og voru þau þá prentuð
í boðsritum skólans. Vitna ég um
þau og reyndar mörg önnur verk
og störf Sveinbjarnar, er hér vinnst
ekki rúm til að nefna, í ævisögu
hans eftir Jón Árnason, þar scm
flestu mun til skila haldið.
• Þó skal ekki horfið svo frá Svein-
birni, að eigi sé getið kennslustarfa
hans um rúmt 30 ára skeið og þess
þáttar, sem hann ásamt slíkum
samverkamönnum sem Hallgrími
Scheving og Birni Gunnlaugssyni
hefur átt í því að móta einhverja
merkilegustu kynslóð, sem ísland
hefur alið. Ég nefni aðeins Fjölnis-
menn sem dæmi, en þeir voru, sem
kunnugt er, nemendur Bessastaða-
skóla í tíð Sveinbjarnar þar. Og
svo eru allir hinir. —
Þó að Sveinbjörn kenndi nem-
endum sínum grískuna vel og flytti
skemmtilega sögufyrirlestra, lærðu
þeir þó fyrst og fremst íslenzku af
honum og fengu hjá honum þá ást
og virðingu á tungu sinni, er entist
þeim til æviloka. Vér þurfum ekki
annað en fletta upp í Fjölni eða
einhverju öðru riti frá þeim tíma
til þess að sjá áhrifin frá Bessastöð-
um. Og þau áhrif eru lifandi afl í
íslenzkri menningu og þjóðlífi enn
í dag og verða það vonandi um
allan aldur.
WSí
Þegar vér því hugsum til Svein-
bjarnar og þess, hve góður og vin-
sæll kennari hann var að allra
dómi, sjáum vér bezt, hve stórkost-
leg ógæfa það var, að Pereatið svo-
nefnda skyldi koma niður á honum.
En það var 17. janúar 1850. Hafði
talsverðrar óreglu gætt í skólanum
þá um veturinn og Sveinbjörn
reynt að brjóta pilta til bindindis
með svo ströngum fyrirmælum, að
þeir risu öndverðir og hlupu á brott
úr skólanum morguninn 17. janúar,
er rektor hafði sett þeim úrslita-
kosti, en héldu síðar heim til hans
og hrópuðu: Pereat — fyrir honum,
þ. e. Niður með hann.
Stiftsyfirvöldin voru reikul í
ráði og veittu Sveinbirni ekki sem