Lesbók Morgunblaðsins - 14.09.1952, Qupperneq 2

430
LESBÓK M0RGUNBLAÐSIN3
MEÐ FERÐAFÉLAGI ÍSLAMDS
I HITARDAL
Frh.
Árið 1166 stofnaði Klængur bisk-
up klaustur í Hítardal. Telja menn
líklegt að hann hafi gert það til
minningar um Magnús biskup. En
um sögu klausturs þessa er allt á
huldu, og telja menn óvíst að þar
hafi nokkuru sinni verið klaustur-
lifnaður. Þó eru nefndir 5 ábótar,
sem eiga að hafa verið vígðir þang-
að. Seinastur þeirra er Lambkárr
Þorgilsson, er dó í hárri elli hjá
Sturlu lögmanni Þórðarsyni á
Staðarhóli 1249.
í Bjarnar sögu Hítdælakappa
segir: „Á Völlum lét Björn gera
kirkju og helga með guði Tómasi
postula, og um hann orkti Bjöm
góða drápu. Svo sagði Runólfur
Dálksson". Runólfs Dálkssonar er
getið 1143 að hann hafi verið prest-
ur á Vesturlandi, sennilega á Helga
felli, svo að þessi sögn ætti að vera
sönn. Sagan hermir að Björn hafi
verið grafinn að þessari kirkju, en
löngu seinna hafi hún verið tekin
\ upp og flutt að Hítardal og öll bein
með.
Ekki er nú kunnugt hvenær
þetta hefur verið . Elsti máldagi
Hítardalskirkju er sá, er Gyrður
biskup setti 1345. Sú kirkja var
Allraheilagra kirkja. Þá hafði hún
staðið í meira en öld, því að 1221
er talað um prest í Hítardal. Á dög-
um Staða-Árna urðu miklar deilur
um staðinn og seinast náði Árni
kirkjunni undir biskups forræði
1271.
Hítardalskirkja var rík um eitt
skeið. Hún átti. allar jarðirnar í
sókninni: Hróbjargastaði, Velli,
Moldbrekku, Svðriskóga, Ytri-
skóga, Hítardal og Helgastaði. Auk
þess átti hún 7 jarðir í Mýrasýslu,
3 í Hnappadalssýslu, 2 í Snæfells-
nessýslu, Hvalseyar hálfar með
æðarvarpi og lundatekju, hálfan
reka á Gömlueyri, allan reka á
Vigdísarstöðum, afrétt fyrir allan
geldfénað á Langavatnsdal og lax-
v^iði að hálfu í Haffjarðará. Þótti
og Hítardalur um langt skeið eitt
af beztu brauðum landsins. Sóknin
var lítil og hæg, en auk hlunnind-
anna fylgdu kirkjujörðunum 55%
kúgildi og leigur eftir þau voru
1110 pund af smjöri.
• Með kommgsbréfi 1875 var svo
ákveðið að Staðarhrauns og Álftar-
tungu prestaköll skyldi sameinuð
Hítardalsprestakalli. — En 1879
ákveður brauðamatsnefndin að
leggja Hítardalskirkju niður og
sameina sóknina Staðarhraunssókn.
Á héraðsfundi 1884 var samþykkt
að Hítardalskirkju mætti legg]a
niður og sóknin sameinuð Staðar-
hraunssókn. Biskup skrifaði lands-
höfðingja 22. júlí og lagði til, að
þetta yrði gert og Hítardalskirkja
.„seld við opinbert uppboð og and-
virði hennar, ásamt ornamentis
hennar og instrumentis, svo og
sjóður hennar verði lagt til Staðar-"
hraunskirkju." Með bréfi 29. sept.
fellst landshöfðingi á þetta, þó
þannig, „að Hítardalskirkja verðí
seld til niðurrifs, en ekki til þesj
að kaupandi hennar megi láta hana
standa og hafa til neínna verald-
- legra afnota.“ Var svo kirkjan rifin *'
og þess ekki gætt hve merkilegur
forngripur hún var.
Þetta var merkileg kirkja, eink-
um fyrir myndir þær, er þar voru.
— Eggert Ólafsson segir svo frá:
„Veggir kirkjunnar eru hlaðnir úr
höggnu grjóti. Steinarnir eru fer-
hyrndir, að mestu með réttum
hornum, 2—3 alnir á hvora hlið.
Hið merkilegasta er, að á horn-
steinana undir innri gafli kirkj-
unnar, eru höggvin tvö mannsand-
lit, annað með hökuskegg, hitt
skegglaust. Sú sögn fylgir þeim, að
þetta sé Bárður Snæfellsás og Hít
tröllkona.... Það er ótrúlegt að
klerkar þeir, er með ærpum kostn-
aði létu gera kirkjuveggina af
kalklímdum steini, hafi kosið heið-
in tröll til að skreyta veggina, rétt
eins og þau væri verndardýrlingar
kirkjunnar.“
Jónas Hallgrímsson kom í Hítar-
dal í júlílok 1841 og segir að höggn-
ir steinar sé á þremur homum
kirkjunnar. Á tvo þeirra hafi verið
úthöggvin stórkarlaleg andlit, en
nú sé aðeins annað heilt. Hitt and-
litið hafi flagnað af steininum og
sé horfið. Þetta hafi átt að vera
myndir af Hít og Bárði Snæfellsás.
Hann kveðst fremur trúa því að
það eigi að vera postulamyndir og
að steinar þessir sé úr gömlu
klausturbyggíngunnt
Á þriðja steininum voru myndír
af manni og konu. Þann stein lét
Matthías Þórðarson , prófessor
flytja híngað suður fyrlr nokkrum