Lesbók Morgunblaðsins - 12.06.1955, Qupperneq 5

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
321
norsku bræðraþjóð velkomna til
vinsamlegs samstarfs.
Hin vingjarnlega afstaða, sem
Branting og stjórnmálafélagar hans
tóku í málinu varð Noregi mikill
og varanlegur styrkur og átti sinn
ríka þátt í að vinna gegn andstæð-
ingum Noregs á sænskri grund.
Mjög þýðingarmikið var það og, að
Óskar II. lét undir höfuð leggjast
að grípa til nokkurra þeirra að-
gjörða, sem væru andstæðar mál-
stað Noregs. Þó ríkti nokkur bitur-
leiki meðal ráðandi manna í Sví-
þjóð yfir því, að Noregur greip til
sambandsshtanna upp á eigin spýt-
ur.
Sænski utanríkisráðherrann,
Ramstedt, lýsti því yfir, að lagalega
séð yrði að skoða 7. júní yfirlýs-
inguna sem ósk um sambandssht,
en Svíþjóð ætti fullan rétt á að
verja sambandið með vopnavaldi,
ef með þyrfti. Svíþjóð setti og fram
nokkrar kröfur í málinu, m. a. þær
að komið yrði á fót gerðardómi,
sem dæmdi um deilumál landanna,
að komið yrði upp hlutlausu belti
beggja megin landamæranna, en
það hefði haft í för með sér, að
norsku landamæravirkin, sem
byggð voru aldarfjórðungi áður,
hefðu verið lögð í eyði. Jafnframt
krafðist Svíþjóð þess, að öruggari
niðurstaða lægi fyrir um vilja allr-
ar þjóðarinnar í málinu, þ. e. að
þjóðaratkvæðagreiðsla yrði látin
fara fram.
En Michelsen varð reyndar fyrri
til um þetta efni. Hann lagði til í
Stórþinginu, að þjóðaratkvæða-
greiðslan yrði látin fara fram 13.
ágúst. Sú atkvæðagreiðsla varð
sannkölluð viljayfirlýsing gjörv-
allrar þjóðarinnar, einbeitt og ótví-
ræð. Úrslitin urðu þau, að 365.000
voru fylgjandi sambandsslitunum,
en aðeins 184 sögðu nei.
Þetta leiddi greinilega í ljós, að
allar tilraunir Svía til þess að end-
urreisa sambandið væru brot á
þjóðarréttinum.
Samningaviðræður milli land-
anna tveggja hófust í bænum Karls
-stað í Svíþjóð. Áður hafði norsku
stjórninni tekizt að tryggja sér vel-
vilja Danmerkur og Englands í
sambandsslitamálinu með því að
bjóða krúnuna dönskum prinsi,
Karli að nafni, en hann hlaut síðar
nafnið Hákon konungur.
Á ýmsu valt í samningagerðun-
um í Karlstað og oft lá við að
samningarnir strönduðu að fullu.
Á meðan lágu sænskar og norskar
hersveitir í skotgröfum beggja
megin við landamærin.
í slíkum kringumstæðum hefði
samningsrof getað dregið illan dilk
á eftir sér. Aðal deiluefnið var um
norsku landamæravirkin. Að lok-
um tókst að ná samkomulagi, á
þeim forsendum byggt, að komið
skyldi upp hlautlausu belti beggja
vegna landamæranna, en norsku
skotvirkin Kongsvinger og Fred-
riksten skyldu fá að standa eftir
sem áður. Auk þess var svo ákveðið
í Karlstaðsamningunum, að gerðar-
dómi skyldi komið á, ákvarðanir
teknar um framtíð Lappanna, flutn
-inga milli landanna og reglur
settar um siglingar á ám og vötn-
um á landamærunum.
Samningurinn var fullgerður í
Stokkhólmi 26. október 1905. Sama
dag gaf Óskar konungur II. út til-
kynningu um að hann segði af sér
konungdómi í Noregi. Þar með var
deila Noregs og Svíþjóðar friðsam-
lega til lykta leidd.
En þá var komið að miklu vanda-
máli, sem Norðmenn urðu nú að
leysa úr.
Hvert stjórnskipulag skyldi vera
í hinu nýa ríki? Stjórnin hafði að
vísu bundið hendur sínar að mestu
með tilboðinu til Karls prins. En
innan radikalaflokksins í Stórþing-
inu var sterk hreyfing, sem vildi
gera landið að lýðveldi.
Málsstaður þeirra beið þó nokk-
urn hnekki sökum andstöðu þeirra
við Karlsstaðsamningana og ein-
strengingslegrar andstöðu þeirra
við alla undanlátssemi gagnvart
Svíum. Sú afstaða þeirra veikti
traust þeirra og fylgi meðal al-
mennings og jafnframt á málsstað
lýðræðissinna í landinu. Sam-
kvæmt uppástungu stjórnarinnar
var haldin þjóðaratkvæðagreiðsla
um hvort landið skyldi verða kon-
ungsríki eða lýðveldi.
Atkvæðagreiðslan fór fram 12. og
13. nóvember og varð mikill meiri
hluti þjóðarinnar fylgjandi kon-
ungdæmi. 260.000 voru því fylgj-
andi, en 61.000 á móti. Atkvæða-
greiðslan bar með sér, að konung-
dæmið ætti sér djúpar rætur í
norskri þjóðarvitund. — Konungs-
atkvæðagreiðslan átti sér stað 18.
nóvember og um kvöldið kom
skeyti frá Karli prinsi um að hann
tæki við embættinu. Tók hann sér