Lesbók Morgunblaðsins - 11.09.1955, Síða 14

» LESBÖK MORQtJNBLAÐSINS 1
f’B98^
Tíminn og náttúran
W Þýðendur innar nýu utgáfu
hafa notað útgáfu Finns Jónssonar
j (Halle 1908) við þýðingu sína, og
mun það stafa af því, að útgáfa
Einars ÓL Sveinssonar var ekki
[ fyrir hendi, þegar þeir hófu þýð-
inguna. Hins vegar hafa þeir farið
yfir þessa útgáfu, en virðast ekki
hafa gert sér mat úr ýmsum rann-
sóknum hans, því sums staðar ber á
í milli um, hvað með er tekið í text-
ann og hvað ekki. Þá má og sjá í
skýringunum ýmsar vafasamar
fullyrðingar, eins og t. d. þá, að
það sé augljós tímatalsvilla, þegar
klukkum er hringt á Þingvöllum í
123. kapítula. En ef frá eru talin
slik „aukaatriði", er bókin mikill
j fengur og mun verða glæsileg kynn
-ing á íslenzkum bókmenntum með
al almennings í Bandaríkjunum.
í ráði er, að Egils saga verði gef-
in út næst á vegum stofnunarinnar,
j og er nú unnið að þýðingu hennár.
Verður sú útgáfa að líkindum full-
búin innan tveggja ára, og má þá
{ segja, að vel sé á málum haldið,
þegar tvær af víðlesnustu fornsög-
[ um okkar koma út á ensku á 2—3
árum.
HVAÐ RÆÐUR MATARLYST?
VÍSINDAMENN við læknadeild há-
skólans í Kaliforníu, hafa nýskeð
f komizt að raun um að það eru amino-
\ sýrur, sem mestu ráða um hvort mað-
\ ur hefur matarlyst eða ekki. Ef mikið
1 er af amino-sýrum í blóðinu þá missa
I, inenn matarlyst, en ef lítið er af þeim,
þá eiru allar líkur til að matarlystin sé
í bezta lagi.
I Þeir gerðu tvenns konar tilraunír í
þessu skyhi, létu menn ýmist nærast á
.j fæðu, sem í er mikið af amino-sýrum,
: eða þá að þeir spýttu sýrunum inn í
Kðar matxna. í báðum tilfellum kom í
■ ljósj að beint samband var milli þess
■' og matarlystarinnar, hve mikið af þess-
f um sýrum var í blóðinu.
Á hinn bóginn verður enn ekkert um
það sagt hvernig á þessu stendur, en
i ýtarlegri rannsóknu: verða gerðar til
^ þess að komast að þvi. ___________
KRABBl FYLGIST MEÐ
TÍMANUM
VIÐ strendur Ameríku er krabba-
tegund, sem nefnd er þar „fiddler“-
krabbi. Hann er einkennilegur að
því leyti, að hann „fylgist með tím-
anum“. Á daginn er hann dökk-
ur, en ljós á næturnar. Þessi lit-
skifti hans fylgja nákvæmlega sól-
argangi. En stafar þetta þá ekki
af því að hann dökkni við það að
sól skín á hann?
Líffræðingar, sem voru að rann-
saka þennan krabba, gerðu þá til-
raun, að loka hann inni í myrku
rúmi og láta hann dúsa þar tvo
mánuði. En hann breytti ekki hátt-
um sínum fyrir það. Um leið og
sólin kom upp, byrjaði hann að
dökkna, og þegar sól var sezt, tók
hann að lýsast aftur, án þess nokk-
ur munur væri dags og nætur þar
sem hann var. Þetta sýnir að það
er eðli hans að skifta um lit, og
litaskiftingin er alveg bundin við
sólargang.
Krabbinn er dökkur allan þann
tíma, sem sól á að vera á lofti, en
þó er hann mismunandi dökkur og
á vissum tímum nær því svartur.
Líffræðingarnir athuguðu á hvaða
tíma þessi breyting varð, og þeir
komust að því að svarti liturinn
færðist á krabbánn ofurlítið seinna
með hverjum degi og með jöfnu
millibili. Tóku þeir þá eftir því, að
hér var um að ræða annað „tíma-
tal“ hjá krabbanum, og fylgdi sjáv-
arföllum. Þegar krabbinn var sem
allra dekkstur, þá var háfjara á
þeim slóðum, þar sem hann hafði
verið veiddur. Fór þetta svo ná-
kvæmlega saman, að með því að
athuga hvenær krabbínn var
dekkstur, þá var vitað hvenaer há-
fjara var. En nú er háfjara ekki
á sama tíma á öllum stöðum. T. d.
er fjara fjórum stundum seinna í
Marthas Vineyard en í Woods Hole.
En þegar athugaðir voru krabbar
frá báðum þessum stöðum, kom í
ljós að hvor krabbi fylgdi hár
fjörutímanum á sínum stað.
MISMUNANDI LÍFSHKAÐI
LÍFSHRAÐINN er mismunándi
hjá hinum ýmsu dýrum. Þetta mun
þykja undarlegt, ef vér miðum við
tímann, því að tíminn líður jafn-
hratt hjá öllum. En svona er þetta
samt. Og þetta verður skiljanlegt
ef vér líkjum lífinu við eld, og að
sá eldur getur brunnið örar hjá
einu dýri en öðru. Og lífseldurinn
verður að brenna örar hjá sumum
dýrum en öðrum til þess að þau
geti lifað.
Dýr með heitu blóði halda jöfn-
um líkamshita, vegna þess að
frumurnar framleiða alltaf hita í
stað þess sem fer forgörðum með
útgufun. Hjá litlum dýrum er út-
gufunin meiri hlutfallslega heldur
en hjá inum stærri, vegna þess að
yfirborð líkamans er hlutfallslega
stærra. Hjá minni dýrunum verð-
ur því bruninn í frumunum að vera
örari. Þess vegna er lífshraðinn
meiri hjá litlum dýrum en stór-
um. Þetta má fljótt sjá, ef menn
athuga hve mikið súrefni dýrin
þurfa til lífsviðurhalds. Hænuungi,
sem vegur um 2000 grömm, eyðir
1000 tenings sentimetrum af súr-
efni á klukkustund. Hann þarf því
á hverri klukkustund Vz tenings
sentimetra af súrefni á móti hverju
grammi sem Jiann vegur. En
snjáldurmus, s^n vegur aðeins 20
grömm, þarf 80 temngs sentimetra