Lesbók Morgunblaðsins - 27.04.1958, Qupperneq 2

218
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Drezkum rafmagnsfélögum um raf-
magnsstöð fyrir Reykjavík. Hún
átti að kosta 3000 Sterlingspund.
Því tilboði var einnig hafnað. Menn
vissu þá varla hvað rafmagn var
og sumir höfðu ýmugust á því sem
„galdri“.
Árið 1904—05 setti Jóhannes
Reykdal á fót rafmagnsstöð í Hafn-
arfirði. Og þegar menn sáu raf-
magnsljósin, breyttist viðhorfið til
þeirra að mun. Hér var þá ekki um
neinn galdur að ræða, heldur ljós,
sem var margfalt betra en öll önn-
ur ljós er íslendingar höfðu átt
völ á.
Reykvíkingar öfunduðu Hafn-
firðinga af rafmagnsljósunum, og
minnist eg þess að eg heyrði suma
tala um, að það væri skömm fyrir
höfuðborgina að Hafnarfjörður
skyldi hafa orðið á undan henni að
þessu leyti. En það var þó ekki
Hafnarfjarðarbæ að þakka. Hann
mundi hafa „setið í myrkrinu“
lengi enn, ef framtak einstaklings-
ins hefði ekki komið þar á fót
fyrstu rafmagnsstöðinni á íslandi.
300 ha. rafstöð
En nú var farið að tala um það
í alvöru að koma hér upp rafmagns
-stöð og virtist mikill áhugi standa
þar að baki. Varð þetta til þess að
Halldór Guðmundsson raffræðing-
ur var sendur til Noregs árið 1906
til þess að kynna sér rafstöðvar í
bæum af svipaðri stærð og Reykja-
vík og fá að vita hvernig þær reynd
-ust. Var þá áætlað að Reykjavík
þyrfti ekki nema 300 ha. stöð, og
mvrndi hún nægja bæði til ljósa og
handa þeim iðnaðarfyrirtækjum
er þá voru hér.
Þegar Halldór Guðmundsson
kom heim aftur taldi hann ekki
ráðlegt að virkja Elliðaárnar, þvi
að engar upplýsingar væri um ís-
rek í þeim og mismunandi vatns-
rennsli. Leizt honum bezt á að
Sogið vseri virkjað, en vegna fjar-
lægðar yrði að reisa þar svo stóra
stöð, að hún væri Reykjavík um
megn. Lagði hann því til að hér
yrði komið upp rafmagnsstöð með
tveimur olíuhreyflum, öðrum 180
ha., en hinum 135 ha. Vildu þa
margir að í þetta yrði ráðist þá
þegar, og 18. október um haustið
samþykkti bæarstjórn með 7:5 at-
kvæðum, að leita samninga við inn -
lenda og erlenda menn um að koma
hér upp á sinn kostnað rafmagns-
stöð og gasstöð og reka hana á sinn
kostnað um ákveðið árabil. Með
þessu var horfið frá vatnsafli og
olíuhreyflum og gert ráð fyrir þvi
að rafmagnið yrði framleitt með
gashreyflum. Hafði nefnd þriggja
manna (en í henni voru þeir Jón
Þorláksson verkfræðingur, Ásgeir
Sigurðsson kaupmaður og Halldór
Jónsson bankagjaldkeri) samið
ályktun þá er samþykkt var. I
greinargerð sögðu þeir að fyrir-
tækið mundi fyr komast á fót með
þessu móti og bærinn losnaði við
áhættu af lántöku, en hann þyrfti
nú sjálfur á miklu fé að halda til
vatnsveitunnar, skolpræsagerðar
og hafnarinnar. Jón Þorláksson
taldi það og mikils um vert, að með
þessu móti fengi bæarbúar gas til
eldunar, og væri ekki minna um
það vert en að fá rafljós. Nefndin
hafði aflað sér upplýsinga um rekst
-ur rafmagnsstöðva í 26 smábæum
í Englandi, og höfðu allir tapað á
raflýsingunni nema 3, og réði þetta
úrslitum um að nefndin vildi ekki
að bærinn réðist sjálfur í fyrirtæk-
ið. Gerði hún ráð íyrir að þessi
stöð mundi kosta um 200.000 kr.,
fyrir utan lóð undir byggingar.
Þeir 5, sem greiddu atkvæði gegn
tillögu nefndarinnar, voru allir
fylgjaridi því að hér kæmist sem
fyrst upp rafmagnsstöð, en þeir
vildu að bærinn reisti hana sjálfur.
Th. Krabbe verkfræðingur skrif-
aði þá grein í Lögréttu og taldi að
það yrði gróðavegur fyrir bæarfé-
lagið að koma sér upp gasstöð. Gas-
ljós mundu verða ódýrari en raf-
magnsljós. Að minnsta kosti væri
sú reynslan í Kaupmannahöfn, að
gasið væri Ijósgjafi ninna fátæku,
en rafmagnið ljósgjafi hinna ríku.
Skriður kemst á málið
Nú var leitað tilboða í stöðina og
kom ekkert tilboð frá útlöndum, en
tvö tilboð komu frá innlendum að-
iljum. Að fyrra tilboðinu stóðu þeir
Thor Jensen kaupmaður, Eggert
Claessen lögfræðingur o. fl., en að
hinu seinna Th. Krabbe verkfræð-
ingur, Jón Hermannsson skrif-
stofustjóri, Leonh. Tang kaupmað-
ur o. fl. Nokkur leynd var höfð um
þessi tilboð, og var haldinn lokað-
ur fundur í bæarstjórn 2. maí til
þess að taka ákvörðun um þau. I
báðum tilboðum var farið fram á
að fá ókeypis lóð á Melunum undir
stöðina. Báðir skuldbundu sig til
þess „að veita rafmagni og gasi svo
langt og víða um bæinn, sem kraf-
ist verður með sanngirni“. Báðir
gerðu ráð fyrir að stöðin gæti tekið
til starfa fyrir haustið 1908, en
vildu þó ekki skuldbinda sig til að
hafa hana til fyr en ári seinna.
Gert var ráð fyrir 25 ára einka-
leyfi Einhver smávegis munur var
þó á tilboðunum. Varð allmikið
þref í bæarstjórn út af því hvorum
skyldi veita einkaleyfið. En á fundi
7. júní 1907 var samþykkt með 8:4
atkv. að taka tilboðinu frá þeim
Thor Jensen, og enn var samþykkt
seinna, að stöðin mætti vera á Mel-
unum.
Þetta sumar kom hingað umboðs-
maður frá firmanu Carl Francke
í Brimum að leita samninga við
bæarstjórn um að koma upp gas-
stöð hér með góðum kjörum. En
þá hafði bæarstjórn þegar bundið
sig, svo að ekki gat orðið úr samn-
ingum.
í öndverðum október fóru ís-
lenzku verktakarnir fram á breyt-