Lesbók Morgunblaðsins - 27.04.1958, Qupperneq 3

1
ingar á samningnum, og síðar vildu
þeir fá frestinn til að fullgera stöð-
ina framlengdan til 1910 vegna þess
að þeim hafði ekki tekizt að útvega
lánsfé. Raflýsinganefnd réði ein-
dregið frá þessu og fellu þá samn-
ingarnir niður. Lagði þá nefndin
til að teknir væri upp samningar
við Carl Francke.
Þýzkt firma kemur til sögunnar
Þegar til kom vildi hann aðeins
reisa gasstöð, en ekkert eiga við
rafmagn fyr en ýtarleg rannsókn
hafi farið fram á því hverjar horf-
ur væri um framtíð rafmagnsstöðv-
ar og þá stöðvar er tæki orku úr
Elliðaánum.
Tilboð hans var á þá leið, að
hann skyldi reisa hér gasstöð fyrir
umsamið verð, annast götulýsingu
og setja upp Ijósker og halda þeim
við. Gert var ráð fyrir því að hvert
götuljós mundi kosta álíka mikið á
ári og gömlu steinolíuljósin, en frá
hverju ljóskeri kæmi 5 sinnum
meira ljósmagn en áður. Gas til
lýsingar í húsum skyldi verða ódýr
-ara en nokkur annar ljósgjafi. Og
svo væri gas til suðu, upphitunar
og iðnaðar. Francke bauðst til þess
að útvega lán til stöðvarinnar. Átti
firmað svo að starfrækja stöðina
fyrst um sinn, en greiða bænum
árlega vexti og afborganir af lán-
inu, þar til það væri að fullu greitt.
Verði rekstrarhalli á stöðinni átti
Francke að greiða hann, en ef
ágóði yrði, skyldi bærinn fá %
hluta hans. Bænum var og heimil-
að að taka að sér reksturinn eftir
5 ár, ef hann vildi.
Nú var hætt að kalla nefndina
raflýsinganefnd og farið að kalla
hana gasnefnd, enda var það rétt-
nefni. í tillögum sínum til bæar-
stjórnar lét hún þess getið, að hún
hefði fengið upplýsingar frá 30
þýzkum smábæum um notkun gass
og rafmagns, og væri raflýsing
hvarvetna dýrari.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Á fundi bæarstjórnar 17. des.
1908 var samþykkt með 9:3 atkv.
að láta reisa gasstöð á kostnað bæ-
arins og taka tilboði Francke um
að koma þessari stöji upp „með
öllum útbúnaði, úr beztu bygging-
arefnum og með vandaðasta frá-
gangi, að öllu leyti útbúinni að taka ,
til starfa eftir fyrirmyndunum, upp
-dráttum og kostnaðaráætlaninni,
er sé samþykkt af sínum sérfræð-
ingnum fyrir hvorn málsaðila“, eða
einum sérfræðingi, ef báðir gæti
komið sér saman um hann. Og það
varð. Báðir komu sér saman um að
fela Th. Krabbe verkfræðingi þetta
starf
Það má því með nokkrum rétti
segja, að stofndagur gasstöðvarinn-
ar hafi verið 17. desember.
Undirbúningur
í tilboðinu var það tekið fram.
að Francke væri skylt að útvega
bænum lán til þess að koma upp
gasstöðinni, en bænum átti samt
að vera heimilt að útvega sér lánið
hjá öðrum. Gæti Francke ekki út-
vegað lánið með þeim kjörum, sem
bærinn vildi ganga að, átti bærinn
að vera laus allra skuldbindinga
annarra en þeirra að borga undir-
búninginn.
Francke útvegaði tilboð um lán.
En vextir þóttu bæarstjórn of háir.
Var nú samþykkt í bæarstjórn 17.
júní 1909 að taka tilboði Lands-
bankans um lán „í því skyni að
kaupa af Carl Francke gasstöð sam
-kvæmt tilboði hans, er bæarstjórn
hafði samþykkt 17. des 1908“.
Svo var gasnefnd gefið „umboð
til þess að ákveða hvar gasstöðin
skyldi standa, til þess að kaupa
grunn undir hana eða makaskipta
á grunnum, og til þess að undirbúa
allt er þarf undir úrskurð Th.
Krabbe verkfræðings um endan-
legan byggingarsamning". í gas-
nefnd áttu sæti þeir Páll Einars-
son borgarstjóri, Kristján Jónsson,
219
Halldór Jónsson, Knud Zimsen og
Magnús Th. S. Blöndahl.
Nú undirbjó nefndin samninginn
í hendur Th. Krabbe. Hann úr-
skurðaði eigi aðeins öll atriði, sem
nefndina og umboðsmenn firmans.
hafði greint á um, heldur setti
hann og verð á öll atriði kostnaðar-
áætlunarinnar, og síðan ritaði hann
á samninginn eftirfarandi klausu:
„Eg undirritaður lýsi hér með
yfir því sem einkavalinn sérfræð-
ingur af hálfu beggja málsaðilja,
að ofanskráður byggingarsamning-
ur um gasstöð í Reykjavík, ásamt
fylgiskjölum, skal vera bindandi
fyrir báða málsaðilja“.
Á þetta stig var málið þá komið
er það kom fyrir bæarstjórnarfund
hinn 8. júlí 1909. Borgarstjóri fór
fram á það, að sér yrði gefið um-
boð til þess að undirrita samning-
inn fyrir hönd bæjarstjórnar.
Þá fór að hvessa
En í stað þess að veita þetta um-
boð tafarlaust, sem allir munu hafa
búizt við, hófst nú hin harðvítug-
asta deila á fundinum. Sumir vildu
alls’ ekki veita umboðið, báru fyrir
sig að bærinn væri laus allra mála
úr því að Carl Francke tókst ekki
að útvega lán með þeim kjörum,
er bærinn vildi ganga að, og heldu
því auk þess fram, að hægt væri
að reisa ódýrari gasstöð en þessa.
Sömuleiðis var gerð hörð árás á
borgarstjóra og gasnefnd fyrir
kaup á lóð undir gasstöðina.
Upphaflega hafði verið ráðgert
að.reisa stöðina á lóð, sem bærinn
átti hjá fiskstakkstæði Ásgeirs Sig-
urðssonar kaupmanns. Sú lóð var
talin mjög verðmæt, en í viðbót
við hana hefði orðið að kaupa við-
bótarlóð fyrir nokkrar þúsundir
króna.
Meðan þetta var í ráði, bar Ás-
geir Sigurðsson sig upp undan því
að sér yrði bakað tjón með þessu,
því að reykur frá gasstöðinni