Lesbók Morgunblaðsins - 27.09.1959, Blaðsíða 7

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
415
var rifin illu heilli. Vatnsþróin á
Hlemmi var f jarlægð, enginn hinna
gömlu brunna hefir verið varð-
veittur. Nú er samt um breytt, Ár-
bæarsafnið er gleðilegur vottur
þess, og merkilegt spor í menning-
armálum Reykjavíkur. Vatnsþróin
var að sönnu enginn forngripur, en
hún var hlekkur í menningarsögu
borgarinnar og samgöngumálanna.
Nú kemur hún aftur í nýrri mynd
ásamt minnismerkinu um hestinn.
Vel er það. En meðal annarra orða.
Nú hverfur Bernhöftsbakaríið
brátt, þær gömlu byggingar, við
því er ekkert að gera, nema það,
að vel má rífa innan úr einni eða
fleiri af gömlu stofunum í húsinu,
þiljur, loftklæðningu, dyraumbún-
að og hurðir og varðveita, helzt á
þann hátt að klæða með því innan
einhverja vistarveru í nýju, varan-
legu húsi, jafnvel sjálfu ráðhúsinu.
Þannig gerði Jón á Reynistað er
hann reif gamla bæinn sinn, þilj-
urnar úr gömlu stofunni í Reyni-
staðarbænum eru nú í einni stof-
unni í hinu steinsteypta íbúðarhúsi
á staðnum og fer vel á því. Vilja
ekki forráðamenn Árbæarsafns
athuga þetta. Vel má vera að inn-
viðir, merkir að gerð og aldri, séu
víðar í húsum í Reykjavík, sem
bjarga má með sáralitlum kostn-
aði, er gömlu húsin hverfa. Tii
venjulegs niðurrifs er slíkt nær
einkisvirði, og því líklegt að stofn-
un eins og Árbæarsafni verði vel
til að fá slíkt, ef forráðamenn þess
eru á verði.
II.
Stjórnarráðshúsið er 200 ára í ár.
Um byggingu þess var margt
kveðið — og tukthústollinn, sem
ekki mun hafa verið vinsæll frem-
ur en margir tollar fyrr og síðar.
Tollar eru teknir allvíða
tukthúsið er verið að smíða,
þar í eiga þjófar að sitja,
þangað á allt gózið að flytja.
(Gózið mun vera tukthústollur-
inn).
Undirholdning hér greindum kauðum
heimtuð er af geistlegum brauðum,
og svo hitt sem aðtína mega
aðrir þeir sem fastagóz eiga.
Þegnar ráða af þungu álagi,
það mundi annars verða stór bagi,
að skenkja þar til skildinga fjölda,
ef skyldu ei þræla sakaðir höldar.
Og enn var kveðið:
Hefir enginn heyrt granna minna,
hvað þar skuli múgurinn vinna,
því eflaust munu eitthvað til þarfa
á umgirtum Hólnum þeir starfa.
\
Þeir eiga að gefa engelskum hrútum,
sem uppalast á skildinga mútum,
og Reykjavíkur vesenið styrkja,
vefa, skradda, plægja og yrkja.
Þannig var kveðið um fleiri
byggingar en tukthúsið. Hóla-
kirkja fekk líka sitt:
Mikið er og margbreytt á stólum,
mikil er hún steinkirkja á Hólum,
mikil er sú meistarasmíði,
mikil er sú fegurð og prýði.
Þar að unnu 3 sýslur stórar,
þar við brunnu árkvísla-ljórar,
þar að unnu Þýskir og Danskir,
þar í spunnu Grískir og Franskir.
Gagn almúgans gerir að þurða,
góz og vinnu nokkrir úrskurða,
til óþarflegra erfiðismuna,
en ógurlegar hótanir duna.
Á sama hátt fekk Nesstofa sinn
skerf, en það skal ekki rakið hér.
Hið sama má segja um Viðeyar-
stofu og kirkju, en sumt af því
voru nú hin hátíðlegustu lofkvæði
að þeirrar aldar sið.
III.
Kunningi minn, gamall trésmið-
ur í Reykjavík, sagði mér frá því
er hann ungur maður vann að því
ásamt fleiri smiðum að setja upp
hillur í gamla stjórnarráðinu, áður
en Hannes Hafstein og ráðuneytið
flutti þar inn 1904. „Eg skal segja
þér það“, sagði gamli maðurinn,
„að við unnum að þessu með lotn-
ingu og með hátíð í huga. í þessar
hillur átti að hlaða skjölum heimt-
um úr höndum Dana, varðandi
sögu íslands og sjálfstæði. Það
voru miklir hlutir í augum okkar
ungu mannanna þá. — Og þegar
við bárum inn skjalakassana fannst
okkur að við værum að taka þátt
í sögulegum atburðum". Oft hefi
eg hugleitt orð gamla mannsins —
hann var alltaf öruggur sjálfstæð-
ismaður í orðsins fyllstu merkingu,
bæði sem flokksmaður og á annan
hátt. Ætli það sé ekki æðimargt af
unga fólkinu nú sem hugleiðir lítt
og jafnvel skilur ekki hvað það
hafa skeð miklir hlutir í gamla
stjórnarráðinu 1904 og síðar, margt
til góðs, þó að sumt væri betur
ógert og verði ekki talið til þarfa-
verka, en svo er í öllum stjórnar-
ráðum. Þess vegna er hætt við að
margir skilji ekki eða geri sér ekki
ljós þau sögulegu rök, sem að því
hníga, að varðveita þessa byggingu
eftirkomendum vorum til metnað-
ar og minja — að það er skylda og
nauðsyn, ekkert minna. — Og hús-
ið á ekki að geymast sem dauður
hlutur og ekki sem safn, það á að
geymast og notast sem virðulegar
starfsstöðvar, þó að „mikilvægustu
st j órnarskrifstofur" þj óðarinnar
flytjist að mestu í ný húsakynni og
virðulegri, um stærð, nýja bygg-
ingarhætti og glæsileik.
IV.
Hin nýja stjórnarráðsbygging rís
við Lækjargötu. Margt er að
athuga í því sambandi. Kemur þar
fyrst til Bankastræti, gatnamót
þess og Lækjargötu og svo raunar
Lækjargatan öll, sem ein glæsileg-
asta gata borgarinnar, frá náttúr-
unnar hendi liggur mér við að
segja. Hún getur að minnsta kosti