Lesbók Morgunblaðsins - 18.10.1959, Blaðsíða 7

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
4463
má vel gera sér þetta ljóst með því
að reyna að teikna mynd af fjalli
án þess að hafa það fyrir augum.
Hafi maður ekki áður talið berg-
lögin í fjallinu eða þau lækjadrög,
sem þar kann að sjást móta fyrir,
þá er mjög hæpið, að tala þeirra
verði rétt á teikningunni af því ó-
séðu. En hvernig stendur þá á því,
að draumar manna skuli vera slík-
ir sem þeir eru, ef mannsvitundin,
og þá einkum vitund hins sofandi
manns, hefir í sér enga möguleika
til að búa þá þannig til? Hvernig
getur sofandi maður, sem hvorki
sér né heyrir neitt í umhverfi
sínu, farið að því að sjá hluti og
lifa atburði án þess sjálfur að búa
þá til með einhverjum hætti? Svar
við því er að finna í annarri
draumskýringu en Sigmunds
Freuds.
II.
Yngvi Jóhannesson segir í þess-
ari Skírnisgrein sinni, að Freud
hafi að síðustu verið kominn á þá
skoðun, að hugsanaflutningur
muni eiga sér stað manna á milli,
og haft orð á, að þar væri um að
ræða merkilegt rannsóknarefni.
Mætti vel hugsa sér, að þýðingar-
mikið hefði getað orðið, ef þessi
frægi maður hefði enzt til að fram-
kvæma rannsóknir í því efni, og þá
einkum hefði honum auðnazt að
setja þær í samband við draum-
ana. En af því varð ekki. Hins
vegar varð annar maður til þess.
og það alllöngu áður en Freud
virðist hafa hugsað nokkuð í þá átt.
Var þessi maður íslendingurinn dr
Helgi Pjeturss, og skal hér með
hans eigin orðum segja frá byrjun-
amiðurstöðum hans:
„Ég hafði tekið eftir því, að í
huga minn voru, við og við, að
koma orð og orðatiltæki, oftast leið
og ljót, á þann hátt, að undarlegt
var. Orðum þessum eins og skaut
upp í meðvitund minni, án þess ég
hefði hugsað þau. Og ég munai
náttúrlega ekki hafa veitt þessu
eftirtekt, ef ekki hefði ég hatt
langa æfingu í að athuga. Náttúr-
lega var þetta athvarf fáfræðinn-
ar, sem menn hafa kallað undir-
vitund, við hendina þessu til skýr-
ingar. Það hefði mátt telja sér trú
um, að það væri skýríng, ef sagt
væri, að orðum þessum hefði
skotið upp úr undirvitundinni.
En þó reyndist ég of giftu-
samur rannsóknari, til að lenda
í þeim ógöngum. Önnur leið
var það sem ég reyndi. Mér kom
í hug, hvort þessi orð og orðatil-
tæki mundu ekki vera komin í
huga minn úr öðrum hugum. Og
þegar ég fór að prófa þetta, þá fann
ég, að þama var ég kominn á leið-
ina fram.
Til sérhvers orðs í meðvitund-
inni, svarar sérstakt ástand heil-
ans. Og ef nú getur flutzt orð frá
huga til huga, þá er það af því,
að ástand eins heila, getur haft
þau áhrif á annan heila, að sama
ástand verði þar. Eða með öðrum
orðum, ástand eins heila getur
framleitt sig í öðrum heila. En eí
svo er, þá getur alveg eins flutst
frá einum heila til annars, það
ástand sem samsvarar mynd í
meðvitund þess, sem heilann á.
En það verður sama sem að eian
maður geti séð með augum annars
Eða með öðrum orðum, það sem
ein augu sjá, getur komið fram,
eigi einungis í þeim heilanum, sem
augun fylgja, heldur einnig í öðr-
um..... Af þessu er draumlífið
sprottið.“
III.
Til þess að skilja til hlítar
hlýtur sá, sem leitast við slíkt, að
vita sig standa á einhverju föstu.
einhverju, sem hann telur sig eða
þá einhverja aðra hafa gert sér
örugglega grein fyrir áður. Og
auðvitað hefir Freud talið sig
standa á slíkri undirstöðu, þegar
hann tók fyrir að gera sér grein
fyrir draumunum og eðli þeirra.
Áður en hann tók sér það fyrir
hendur, hafði hann þegar skapað
sér ákveðnar sálfræðiniðurstöður
sem hann svo lagði til grundvall-
ar skilningi sínum á eðli draum-
anna. En þrátt fyrir hinn mikla
hæfileika sinn til að vinna aðra á
sitt mál og þrátt fyrir það, að
hann vafalaust hefir haft rétt fyrir
sér í ýmsum greinum, eða nálg-
ast hið rétta, þá virðist mér þó.
að sumt í sálfræði hans sé býsna
óljóst og þokukennt. Þarf í bví
sambandi varla annað en að minna
á hugtök eins og það, sem þýtt hef-
ir verið með orðinu duld, því að
slíkt ber svo óumdeilanlega með
sér, að einhver skortur hefir þar
verið á að hafa gert sér ljósa grein
fyrir viðfangsefninu. Duld þýðir
auðvitað ekki annað en það, sem
ekki hefir verið skilið, og að
byggja á slíku, er í góðu samræmi
við það, sem Freud kvað hafa gert
a. m. k. stundum að nota tilbúin
en ekki raunveruleg dæmi um
drauma, þegar hann gerði grein
fyrir niðurstöðum sínum varðandi
þá. En auk þess, sem að var vikið
hér að framan, vanrækslu Freuds
á að gera sér grein fyrir möguleik-
um eða ómöguleikum dreymand-
ans til að skapa sér draumskynj-
anir sínar sjálfur, skal nú segia
frá mjög þýðingarmikilli athugun
á staðreyndum draumanna, sem
mér virðist, að Freud hafi heldur
ekki gert sér neina ljósa grein
fyrir.
Eins og ég vék að áðan, þá var
byrjun Helga Pjeturss sú, að hann
gerði sér ljóst það, sem heimspek-
ingurinn Schopenhauer hafði bent
á áður, að draumur er líf en ekki
hugsun, skynjanir hluta og fyrir-
bæra en ekki hugsanir um hluti
og fyrirbæri. En nú gerði hann
Frh. á bls. 467