Lesbók Morgunblaðsins - 08.05.1960, Blaðsíða 13

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
257
Seinaót
a vióa afa
fo
Mín Ijóö þau voru lítt á torgiö fœrö
og lítinn boöskap höföu’ aö flytja þjóö;
þau voru öll á öldnum mergi nœrö
og i þeim brann ei nýtízkunnar glóö.
Eg hartnœr öll þau orkti fyrir mig,
en aöra naumast — sótti’ ei tilföng vítt; —
þau dirfast enda varla’ aö sýna sig
og sennilega geöjast flestum lítt;
því sveita-fyrnsku svipur vorri öld
er sízt aö skapi — stuölum skoröaö rím; —
því „lausmœlginnar“ lopi tók hér völd
og lagöi’ aö velli Þorstein bœöi og Grím.
Á altari hans eg aldrei brenndi fórn,
eg aldrei jók á vopnaglauminn hans,
og hyllti hvergi stefnu hans né stjórn,
eg stóö og féll meö venju œttarlands.
En eitt eg hyllti alla mína tíö
og alla mína daga söng því lof
og fyrir þaö var fús aö heyja stríö,
hver fórn til þess var aldrei stór um of.
Og þetta eina, þaö var f r elsi manns ;
og þaö krefst œtíö 'fylgis sannleikans.
X.
þess, að frost eru oft mikil í Þýzka-
landi, og hann vildi gjarna komast
hjá því að hafa neikvæð stig á
mæli sínum). Hann byrjaði þó á
því að merkja líkamshita 12 stig,
eins og Newton hafði gert, en
hvarf fljótt frá því, þar sem hann
hafði á mæli sínum 8 sinnum meira
svigrúm fyrir stig heldur en New-
ton hafði haft. Þess vegna breytti
hann um og setti líkamshitann við
96 stig.
Á þessum hitamæli var frost-
markið um 32 stig, en suðumarkið
um 212 stig. Þetta mun Fahren-
heit hafa þótt heppilegt, þar sem
180 stig urðu milli frostmarks og
suðuhita, því að talan 180 er góð
tala að því leyti að margar tölur
ganga upp í henni, svo sem 2, 3, 4,
5, 6, 9, 10, 12, 15, 18, 20, 30, 36, 45,
60 og 90.
Fahrenheit helt nú grunnstiginu
á mæli sínum þar sem hann hafði
sett það, markaði svo frostmark
við 32 stig, en suðuhita við ná-
kvæmlega 212 stig. Eftir þessu varð
þá líkamshiti að meðaltali 98,6
stig. Það var að vísu heldur ó-
heppileg tala, en það gerði ekki
svo mikið til.
Þannig varð þá til Fahrenheit-
hitamælirinn, sem enn í dag er
notaður í Englandi og Bandaríkj-
unum. Þegar talað er þar um hita-
stig er stafurinn F settur við, og
þannig er t. d. líkamshiti táknaður
með 98,6°F.
Celsius kemur til sögunnar
Árið 1742 breytti sænski stjörnu-
fræðingurinn Anders Celsius stiga-
merkjunum á hitamælinum, vegna
þess að honum þótti stig Fahren-
heits ekki heppileg. Hann byrjaði
á því að setja 0 við suðumark og
telja svo niður á við að frostmarki,
sem hann merkti með 100. Árið
eftir var þessu þó snúið alveg við,
frostmarkið sett við 0, en suðu-
mark við 100. Þótti eðlilegra að
telja stigin þannig upp á við eftir
vaxandi hita.
Og þar sem þessi 100 stig náðu
yfir vatn meðan það er fljótandi
var þetta kallað Centigrade
(hundraðsskifting) og táknað með
C. Löngu seinna var samþykkt á
alþjóðafundi, að kenna þenna nýa
hitamæli við höfund sinn og kalla
hann Celsius, eins og hinn hita-
mælirinn var kenndur við Fahren-
heit. Þetta breytti í rauninni engu,
því að táknið C stóð áfram, en nú
var farið að tala um stig á Celsius.
Celsius-mælirinn hefir verið
löggiltur í flestum menningar-
löndum. Þykir vísindamönnum
hann sérstaklega heppilegur vegna
þess að hann deilir hitastigi vatns
í 100 stig milli þess að það frýs og
gufar upp. Þetta er vegna þess, að
vatn er notað við flestar efna-
fræðisrannsóknir, og við margar
eðlisfræðirannsóknir, þar sem hiti
kemur til greina. Stigskifting
Celsius fellur og vel inn í tugkerf-
ið (metrakerfið).
Enskumælandi þjóðir hafa þó af
alkunnri fastheldni haldið fast í
Fahrenheit. Þó er það ekki ein-
göngu fastheldni við það sem gam-
alt er. Fahrenheit hæfir vel veður-
fræðinni, að minnsta kosti í Ev-
rópu. Það er óvenjulegt að kuld-
inn komist þar niður fyrir 0 á
Fahrenheit, eða upp fyrir 100 stig.
Þessi 100 stig á Fahrenheit svara
til stiganna -^-18 og 38° C. Hér er
um óheppilegar tölur að ræða,
einkum vegna þess að 18 stigin eru
neikvæð. Því nota vísindamenn í
Englandi og Bandaríkjunum Cel-
sius-mæli við ýmislegt annað.