Lesbók Morgunblaðsins - 25.09.1960, Page 7

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
467
Um 1815 fór H. A. Clausen að
versla á Búðum. Hann hefir senni-
lega keypt verslunina, því að Guð-
mundur er verslunarstjóri hjá hon-
um þegar Henderson kom þangað.
Árið 1836 breytti A. Clausen kaup-
maður múrhúsinu og stækkaði það,
og fekk Árna Ó. Sandholt mági
sínum íbúð þar. Var húsið síðan
nefnt Sandholtshús, og stendur
enn að stofni, en hefir verið
stækkað og hæð reist ofan á það.
Árni Sandholt var sonarsonur
Egils Sandholts og Anniku hinnar
grænlenzku, sem bjuggu í Sand-
holtsbæ við Grjótagötu í Reykja-
vík.
Um 1850 gerðist Sveinn, sonur
Guðmundar Guðmundssonar og
Steinunnar Sveinsdóttur, verslun-
arstjóri hjá Clausen á Búðum og
keypti. seinna verslunina. Var
Sveinn höfðingi í sjón og raun og
hinn mesti framkvæmdamaður.
Hann hafði mikla útgerð og gerði
meðal annars nokkur skip út á há-
karlaveiðar. Tók lífið á Búðum
nýan fjörkipp eftir að hann var
orðinn þar allsráðandi. En þá var
þó oft illt í ári og varð hann fyrir
óhöppum. Rétt fyrir páskana 1864
var verslunin uppiskroppa með
kornmat og var bjargarleysi yfir-
vofandi. Réðist hann þá í það að
senda stærsta hákarlaskip sitt, þil-
skipið Skrauta, til Reykjavíkur til
að kaupa matvæli. En skipið kom
aldrei fram og fórust með því 7
menn. Og þótt Sveinn væri dug-
legur maður og hefði mikið í velt-
unni, hefir hann átt við marga aðra
erfiðleika að stríða. Að lokum gafst
hann upp á versluninni 1875 og
seldi hana Clausensverslun aftur.
En um 1890 er verslunin lögð niður
og verður þá dauft yfir Búðum um
hríð. Bjuggu þeir þar mágar Hol-
gers Clausen, Einar Þorkelsson
fyrst (hann varð síðar skrifstofu-
stjóri Alþingis) og síðan Kjartan
bróðir hans. Smáverslun var alltaf
þarna og um skeið rak „Islands
Handels og Fiskerikompagni“ þar
verslun, líklega útbú frá Patreks-
firði. En það blessaðist ekki.
Árið 1914 kaupir svo Finnbogi
Lárusson í Gerðum Búðaeignina og
rak þar verslun, útgerð og land-
búnað í stórum stíl fram til ársins
1927. Kom þá nýr fjörkippur í lífið
á Búðum, en Finnbogi varð þarna
sem héraðshöfðingi. Hann stækk-
aði Sandholtshúsið og reisti fleiri
hús, þar á meðal verslunarhús er
enn stendur, og eru þar enn inni
búðarborðið, hyllur og skápar og
hið ómissandi skrifpúlt, sem var í
hverri krambúð. Á klapþartanga
þar fyrir framan gerði hann fisk-
reita, sem enn má sjá og þar hafði
hann einnig lýsisbræðslu. Hann
gerði út fjóra báta, en þó var land-
búnaðurinn enn meiri, því að hann
hafði 600 fjár, og reisti beitarhús
fyrir sauðina að Frambúðum og
standa þar enn tætturnar. Vegna
þessa mikla landbúnaðar var hon-
um nauðsynlegt að auka landrými.
Keypti hann þá Hraunhöfn, Landa-
kot, Bjarnafosskot, Kinn og Hraun-
hafnarbakka (tvö þau seinustu þá
komin í eyði) og sameinaði aftur
hina fornu Hraunhafnarjörð. Lögð-
ust nú þessi býli niður og hafa ekki
verið byggð síðan. í stað þess ætl-
aði Finnbogi að gera Búðir að
höfuðbóli. Og honum mundi hafa
tekist það, ef ekki hefði komið
kreppuárin eftir stríðið. Þau koll-
vörpuðu fyrirætlunum hans. Og
svo afréð hann 1926 að selja jörð
og hús og verslun, með þeim kosta-
kjörum, að engin væri útborgun í
bili. Þá var það að lögfræðingurinn
í Reykjavík vildi kaupa, ef hann
gæti fengið í lið við sig einhvern,
sem vildi setjast að þar vestra.
Tveir menn keyptu Búðir í fé-
lagi, Jónas Gíslason, bróðir Þor-
steins ritstjóra og systursonur hana
Ósvaldur Knudsen málarameistari
í Reykjavík. Eftir nokkur ár seldu
þeir svo ríkinu eignina og mun þá
hafa verið í ráði að koma þar upp
byggðahverfi, en ekkert hefir orð-
ið úr því.
Búðir eru nú ríkiseign og eru
leigðar. Á annari hálflendunni býr
Magnús Einarsson frá Knarrar-
tungu, en hina hálflenduna hefir
félagsskapur nokkurra Snæfell-
inga tekið á leigu og rekur þar
sumargistihús. — Meira.
Á. á
Dýramál
DÝRIN kunna ekki að tala á sama hátt
og maðurinn, en þau hafa sitt eigið
mál, segir dr. James C. Braddock,
prófessor í dýrafræði við háskólann í
Michigan.
Ef dýrin gæti ekki gert sig skiljan-
leg, gæti þau ekki lifað. öll dýr geta
gert sig skiljanleg í sinn hóp, einkum
þegar um ástamál er að ræða. Annars
geta þau látið í ljós ýmsar tilfinning-
ar, svo sem ótta, reiði, sultarkennd
o. s. frv. Aðeins ein tegund getur látið
í ljós upplýsingar, en það er hunangs-
flugan, sem með dansi sínum og lát-
bragði vísar öðrum hunangsflugum á
hvar góð blóm sé að finna.
Yfirleitt er dýrunum það meðfætt
að geta gert sig skiljanleg, en þó læra
þau nokkuð með aldrinum. Ef hæna er
látin unga út andareggi, hagar unginn
sér eins og hænuungi, krafsar og forð-
ast vatn. En þegar hann verður kyn-
þroska, skiftir um. Þá leitar hann lags
við endur og reynir að hegða sér eins
og þær, þótt honum takist það klaufa-
lega fyrst í stað, en þetta lærist smám
saman.
Dýramál virðist vera nokkuð breyti-
legt eftir því hvar þau alast upp.
Þannig hefir vísindamaður nokkur
tekið eftir því, að krákur í Suðurríkj-
um Bandaríkjanna skilja ekki hræðslu-
hljóð krákanna í Norðurríkjunum.