Lesbók Morgunblaðsins - 25.09.1960, Síða 8
468
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Guðjön Jónsson, Ási;
SANDHÓLAFERJA
LANDNÁMSMENN hafa snemma orðið að gera samgöngubætur,
og þá einkum að setja ferjur á stórámar. Sennilega hafa héraðs-
höfðingjar upphaflega ráðið sérstaka menn til þess að hafa ferju-
starfið, en seinna komu þarna lögferjur. Frægust af þeim er
Sandhólaferja, því að saga hennar nær um 1000 ára tímabil.
Miklar breytingar hafa orðið á Þjórsá á þessum stað síðan á
landnámstíð. Hefir hún þá runnið miklu þrengra en nú. Munn-
mæli eru um það, að milli Mjósunds og Sauðholts hafi nún runnið
svo þröngt, að sláttumenn frá þessum bæum hafi leikið sér að
því að kasta brýni á milli sín yfir óna. Austan árinnar þar sem
fe”justaðurinn er, gengur fram klettur, sem veitti henni við-
nám, en vesturbakkann var hún alltaf að brjóta, breikkaði og bylt-
i.'t á eyrum, svo að ferjustarfið varð æ torveldara. Þrátt fyrir
það helzt þarna lögferja fram um seinustu aldamót.
HÉR verður sagt lauslega frá ein-
um þætti í samgönguerviðleikum
Sunnlendinga fyrir 70 árum, flutn-
ingnum yfir Þjórsá á Sandhóla-
ferju.
Þjórsá er lengsta og eitt mesta
vatnsfall landsins. Þegar lítið er í
henni eru þess vöð fær yfir hana
á hestum í byggð: Nautavað, Haga-
vað og Gaukshöfðavað. í óbyggð:
Sóleyjarhöfðavað. Það er farið
þegar farin er Sprengisandsleið
milli Suður- og Norðurlands um
Gnúpverjahreppsafrétt.
Á vöðum þessum mun umferð
hafa verið allmikil til forna, en er
núna mjög lítil. Öll aðai umferðin
yfir Þjórsá var á ferjum þar til
brúin var sett á hana árið 1895.
Ferjustaðir á Þjórsá voru helztir,
talið sunnan frá: Selpartur, Ferju-
nes, Egilsstaðir og Þjórsárholt —
Hrosshylur — allir í Árnessýslu —
Sandhólaferja og Krókur í Rang-
árvallasýslu.
í Landnámu segir svo: „Þeir
Steinn hinn snjalli og Sigmundur
son Sighvats rauða, áttu för utan
af Eyrum og kvámu til Sandhóla-
farju, allir senn, Sigmundur og
förunautar Steins, ok vildu hvárir
fyrr fara yfir ána. Þeir Sigmundur
stjökuðu húskörlum Steins og ráku
þá frá skipinu. Þá kom Steinn at
ok hjó þegar Sigmund banahögg.“
Frásögn þessi gefur til kynna að
þegar á landsnámsöld hefur verið
ferjað yfir Þjórsá á Sandhólaferju.
Mun svo hafa verið óslitið fram
Guðjón Jónsson
yfir síðustu aldamót, því þó a?
Þjórsárbrúin væri komin (1895)
fóru margir á ferju yfir ána fyrstu
árin eftir að hún kom, á meðan að
enginn vegur var kominn að henni
eða frá og meðan að menn voru
að venjast því að fara heldur
„krókinn en kelduna“. Lengra var
hjá mörgum að fara yfir ána á
brúnni en á Sandhólaferju eða öðr-
um syðstu ferjustöðunum.
Eftir að verslunin var gefin
frjáls, viðskipti jukust við önnur
lönd og verslunum fjölgaði á Eyr-
Sandhólaferjustaður að vestan. Hér má nokkuð sjá hvernig Þjórsá hefir brotið
landið.