Lesbók Morgunblaðsins - 04.12.1960, Blaðsíða 15

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
635
dögum var læknislistin í Róm ein-
göngu í höndum grískra lækna, og
þeir munu ekki hafa orðið hrifnir
af því að Rómverji skyldi skrifa
um læknisfræði. Það var að ganga
á einkarétt þeirra. Og vera má að
það hafi verið vegna þessarar af-
stöðu þeirra, að bókin gleymdist
svo lengi. En þegar hún kemur
svo út á prenti að lokum, þá hafði
læknislistinni í álfunni hrakað
stórum frá því sem var á dögum
Celsus.
Bókina kallaði Celsus „De Re
Medicina“. Hefst hún á „meistara-
legum“ formála og ar þar rakin
saga læknislistarinnar aftan úr
grárri fornöld og fram á hans
daga. Síðan kemur sagan í 8 köfl-
um, og er hver kafli um sérstakt
efni. Fyrsti kaflinn er um heilsp-
fræði og mataræði; annar kaflinn
er um orsakir sjúkdóma og ein-
kenni þeirra; þriðji kaflinn er um
hitasótt; fjórði kaflinn um líkams-
byggingu mannsins; fimmti kafl-
inn um meðul. sár og meðferð
þeirra; sjötti kaflinn um húðsjúk-
dóma og fleiri meinsemdir; sjö-
undi kaflinn um skurðlækningar
og áttundi kaflinn um liðhlaup og
beinbrot.
Um þær mundir þekktu menn
ekki sýkla og vissu ekki um or-
sakir veikinda, en Celsus lýsir
ýmsum sjúkdómum svo nákvæm-
lega, að auðvelt er að þekkja að
það eru sömu sjúkdómarnir sem
enn hrjá mannkynið, svo sem
lungnabólga, liðagigt, hálseitla-
bólga, krabbamein, nýrnaveiki,
lifrarveiki, berklaveiki blæðing-
ar, sykursýki og malaría. Og hann
segir frá því hvernig reynt sé að
lækna þessa sjúkdóma og aðra. Á
því má sjá, að þá voru notuð
margskonar meðul, bæði innvortis
og útvortis. Ekki vissu menn þá
hvers vegna slæmska hljóp í sár,
en Celsus getur um ýmis sóttvarn-
Lækningaáhöld á dögum Celsus, fund-
in í rústum Pompei.
arlyf svo sem bik, arsenik, blóð-
bergsolíu og terpentínu.
Þótt lyflækningar væri komnar
á hátt stig hjá Rómverjum um
það leyti er tímatal vort hefst,
voru þó skurðlækningar komnar
á enn hærra stig. Má sjá á frá-
sögn Celsus að læknar víluðu
ekki fyrir sér að leggja í hinar
stærstu skurðaðgerðir Þeir tóku
hálskirtla úr mönnum og skáru
upp við gallsteinum og gerðu að
kviðsliti. Þeir höfðu uppgötvað að
gegn krabbameini dugði ekki
annað en hnífurinn, og hikuðu
þeir ekki við að skera krabbamein
úr vör og brjóstum. Þeir voru og
leiknir í að fara með liðhlaup og
beinbrot, og notuðu þá spelkur og
vaxumbúðir. Alvanalegt var að
herlæknar tæki limi af mönnum,
sem særzt höfðu eða slasazt, og
einnig gerðu þeir stóra holskurði.
Celsus lýsir 100 skurðlækninga-
áhöldum. Þau áhöld eru nú mörg
víða kunn, því að þau hafa fund-
izt í rústum Pompei-borgar og eru
til sýnis í ýmsum söfnum. Líkjast
þau mjög skurðlækningatækjum,
sem enn eru notuð.
Deyfingarmeðul notuðu læknar
þegar þeir gerðu meiri háttar
skurði. Segir Celsus að þeir hafi
notað ópíum sem deyfilyf og enn-
fremur hafi þeir tekið rætur
„mandrake“-jurtarinnar lagt þær
í vín og gefið sjúklingum síðan
vínið til þess að lina þjáningar
þeirra eða svæfa þá djúpum
svefni. Þessi jurt, sem einnig er
kölluð alrún, hefir klofna rót og
líkist rótin öll því sem manns-
sköpun sé á henni. Þess vegna
hefir ýmiskonar hjátrú myndast í
sambandi við hana. Það var til
dæmis sagt, að þegar hún væri
slitin upp, öskraði hún svo ofboðs-
lega, að það yrði bani þess manns
er á henni helt, eða hann yrði að
minnsta kosti brjáiaður. Þess
vegna varð að fara varlega að
henni. Öruggasta ráðið var að
binda hund við plöntuna, fara svo
langt í burt og kalla á hundinn;
þá reif hann jurtina upp með rót-
um. Á miðöldum var þessi rót
mikið notuð til lækninga. í henni
finnast tvö efni (hyoscyamine og
scopolamine) sem bæði eru kunn
deyfilyf.
Aðalkosturinn við bók Celsus er
sá, hvað hún er laus við alla
hleypidóma. Hann lýsir læknislist-
inni eins og hún var á hans dög-
um og hann kunni vel að gera
greinarmun á aðalatriðum og
aukaatriðum. Þess vegna. er bók
hans svo fróðleg. og sumt af því
sem hann segir er enn í fullu
gildi.
---^(★VN-----
Gamlir málshættir
„Ef þú hefir lengi farið a mia /íð
eitthvað, þá hættirðu að sakna þess“
(Kína). „Menn æða til óhappaverka,
en skríða til dáða“ (Þýzkaland). „Unn-
ustan getur aldrei verið ljót“ (Holland).
„Gifztu ekki stúlku, sem þú heldur
að sé gallalaus" (Skotland). „Maður
sem aldrei hefir veikst getur ekki orð-
ið góður læknir" (Arabía). „Margur
fordæmir auðæfi, sem ekki mundi
hafna þeim“ (Damnörk). „Æ sér gjöf
til gjalda“ (ísland). En — vel á minnst,
hafið þér heyrt nokkra nýa málshætti?
)