Lesbók Morgunblaðsins - 12.11.1961, Page 2

518
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Og Krúsjeff hefur nú látið
sprengja 50-75 megatonna sprengju
við Novaja Semlja. Svar Krúsjeffs
hefur bergmálað um heim allan,
ekki síður en titringurinn af síð-
ustu stórsprengjunni. En þessi
fullyrðing hins rússneska ríkis-
leiðtoga framan í alheim er þess
eðlis, að ekki er unnt að gera
hana ómerka með „einu penna-
striki“.
Hvað hafði Krúsjeff fyrir sér
með fullyrðingu þessari? Höfðu
rússneskir vísindamenn og kjarn-
orkufræðingar sagt honum, að það
skipti engu máli, hve margar
kjarnorkusprengjur væru sprengd-
ar í andrúmsloftinu, og að geisla-
virkt ryk væri „þjóðsaga“, helber
tilbúningur úr heilabúi heims-
valdasinna? Hafi rússneskir vís-
indamenn sagt honum þetta, hvar
eru þá rússnesk vísindi á vegi
stödd, og hvar er þeirra frjálsa
hugsun? Hafi Krúsjeff sagt þetta
frá eigin brjósti og á eigin ábyrgð,
þá birtist í þessum orðum hans
hin mesta mannfyrirlitning, sem
sagan getur um. En hvar og hver
er sannleikurinn? Almenningur,
hvar sem er, á siðferðilegan rétt
á því að fá að vita umbúðalausan
sannleikann í þessu efni, og ekk-
ert annað en sannleikann. Óttinn
og óvissan fer illa með menn.
Það er betra að þekkja staðreynd-
ina og horfast í augu við hana,
heldur en að þekkja hana ekki.
Og hver einasta kjarnorkuspreng-
ing, sem gerð er, hvar sem er,
viðkemur í raun og veru hverju
einasta mannsbami á jörðinni, ef
það er rétt, sem vísindin segja.
En hvað segja vísindin?
Um eðli og afleiðingar kjarn-
orkusprenginga hafa verið skrif-
aðar allmargar bækur, þótt ekki
séu þær aðgengilegar fyrir al-
menning. Miklar framfarir hafa
átt sér stað í kjameðlisfræði síðan
fyrsta kjarnorkusprengjan var
sprengd og þekking manna stór-
lega aukizt á eðli kjarnorkunnar.
En það var raunar ekki fyrr en
eftir sprengingarnar í Hiroshima
og Nagasaki sem vísindamönnum
urðu ljós hin geigvænlegu geisla-
áhrif slíkra sprenginga. Vísinda-
mönnum dylst nú ekki hvað í húfi
er, og samvizku'samir vísindamenn
hafa ekki látið hjá líða að vara
leiðtoga þjóðanna við afleiðingum
kjarnorkusprenginga í bráð og
lengd. Slíkar viðvaranir hafa ekki
einungis komið fram í Bandaríkj-
unum og Vesturlöndum, heldur
einnig í sjálfu Rússlandi, þarsem
þessar gengdarlausu kjarnorku-
sprengingar hafa átt sér stað að
undanförnu. Rússneskir vísinda-
menn vita vel, hvað þeir eru að
gera, og hvaða afleiðingar verkn-
aður þeirra kann að hafa. Þeir
hafa einnig varað þjóðarleiðtoga
sína við afleiðingum kjarnorku-
sprenginga, enda þótt raddir
þeirra hafi verið eins og rödd
hrópandans í eyðimörkinni — eng-
inn gaumur gefinn.
En til þess að almenningur fái
skilið hyað hér er um að vera og
hvað í húfi er fyrir mannkynið í
nútíð og framtíð við áframhald-
andi kjarnorkusprengingar, verð-
ur hann að fá vitneskju um hvað
gerist í raun og veru þegar kjarn-
orkusprengja springur.
Allt efni er samsett úr atóm-
um og sameindum. Atómin mynda
sameindina, og sameindir mynda
hin ýmsu samsettu efni. Efni,
sem samsett er úr samkyns atóm-
um nefnist frumefni. Frumefnin
eru nú talin 102 að tölu. Atómi
er lýst sem sólkerfi, þar sem mis-
munandi margar rafeindir snúast
umhverfis kjarna. Kjarninn er svo
aftur samsettur af nevtrónum,
prótónum og fleiri kjarnaeindum.
En nú má spyrja: Hver ermun-
urinn á kjarnorkusprengju og
venjulegri TNT-sprengju?' Trinit-
rotoluene (TNT)-sprengiefni er
samsett úr toluene, saltpéturs-
sýru og brennisteinssýru. Þegar
slík sprengja springur, sundrast
sameindirnar; atómin fara sína
leið ósundruð og gera engan skaða
í sjálfu sér. Sprengjukrafturinn
byggist á samloðunarorku atóm-
anna innbyrðis. í kjarnaspreng-
ingu sundrast atómkjarninn. —
Sprengjukrafturinn byggist á sam-
loðunarorku kjarnaeindanna. Hér
höfum við tvenn orkuhugtök:
samloðunarorku atóma og samloð-
loðunarorku kjarnaeinda. Til sam-
anburðar á þessum tveimur orku-
hugtökum má geta þess að
sprengjumáttur eins kíló af úraní-
um - 235 jafngildir 20.000 tonn-
um af T.N.T.-sprengiefni. Af þessu
má gera sér í hugarlund samloð-
unarorku atómkjarnans. Kjarna-
sprengjan, sem féll á Nagasaki var
20.000 T.N.T.-tonn. Fullyrt er, að
í seinustu heimsstyrjöld hafi ver-
ið notuð 5.000.000 tonn af T.N.T.-
sprengiefni. Vetnissprengjan, sem
Bandaríkjamenn sprengdu á Bikini
eyju, var 15 megatonn eða sem
svaraði 15.000.000 tonnum af TNT-
sprengiefni.
Hér skal ekki um það rætt,
hversu mikið tjón á mannslífum
og eignum 15 megatonna sprengja
gæti valdið, hvað þá heldur 50—
75 megatonna sprengja. Það virð-
ist sem engin takmörk séu fyrir
því, hversu stórar eða öflugar vetn
issprengjur sé hægt að framleiða.
Það sem okkur skiptir máli er
ekki sprengikrafturinn, heldur hið
svonefnda geislavirka ryk, sem er
afleiðing allra kjarnasprenginga.
Það liggur í augum uppi, að hið
geislavirka ryk er meira eftir því
sem sprengjan er stærri. En hvern-