Lesbók Morgunblaðsins - 18.02.1962, Qupperneq 11

ÍSkrifpúlf
1 Jóns Árnasonar
MARGIR góðir munir eru i Min.iasafni Reykjavíkur
og fleiri en ætla mætti eftir stuttum starfstíma
safnsins. Reykvikingar brugðust skjótt og vel við þegar sýning-
arsalur safnsins var opnaður í Skúlatúni 2 haustið 1958. Næst-
um daglega færðu glaðir gefendur safninu myndir og muni,
sem vitna um líf og umhverfi kynslóðanna, sem byggðu bæinn
eins og fyrsta kynslóð aldarinnar tók við honum. Allir lögðust
á eitt, konur og karlar, imgir sem gamlir, háir sem lágir. Þó
nokkrir voru slíkir aufúsugestir sem
verkamaður í bæjarvinnunni, sem leit
inn einn daginn með kistil undir hend-
inni.
Við athugun kom í ljós, að hér var
ekki kistill, heldur skrifpúlt, enda
kunni gefandi öll skil á púltinu. Ung-
ur maður; Stebbi í tjörunni, Stefán
Guðnason réttu nafni og bæjarbúum
kunnur sem hljómlistarmaður í lúgra-
sveitum bæjarins, hafði keypt púltið á
uppboði dánarbús Hallgríms Melsteds
bókavarðar, en Hallgrímur eignaðist
það eftir Jón Árnason landsbókavörð
og þjóðsagnasafnara.
Margur verður ágætur af verkum
sínum, en um dauða muni gildir, að
margir verða þeir merkir af fyrri eig-
endum. Svo er um púlt þetta. Það er
miðlungi stórt, lagt saman á lömum um
miðju, tvær pappírshirzlur undir loki
en engar handraðaskúffur. Það er frem-
ur vel varðveitt, þó er annar lokshelm-
ingur glataður, eins blekbytta og sand-
baukur, en lítt sér á ytra borði, enda
látúnsslegin horn. Spjald úr sama
málmi er á efra borði púltsins lokuðu,
en það var títt, að þar voru skornir
upphafsstafir eigenda. Svo
er þó ekki hér og verður
hið látlausá skrifpúlt ágætt
af einni saman heimild
hins hugulsama gefanda.
ins og aðrir gaml-
ir munir hefur
skrifpúltið sina sögu að
segja. I safninu eru tvö
önnur skrifpúlt, annað
stórglæsilegt, mahonispón-
lagt og látúnsslegið skrif-
púlt Páls Melsteds amt-
manns (gefandi Kristinn Kristjánsson
feldskeri) og hitt listasmíð eftir Magn-
ús snikkara Árnason (gefandi Magnús
Jósefsson bakari). Öll þrjú vitna þau
um híbýlaþrensgli en jafnframt nýtni
og hugvitssemi í þeim kringumstæðum,
þar sem þau mátti leggja á hné sér
sitjandi á rúmi sínu og nota í skrif-
borðsstað, stinga síðan með pappír og
skrifuðu handriti undir rúm eða höfða-
lagið. Varla er þessi aðferð ætlandi
amtmanninum, en þess er þó að gætá,
að honum kann að hafa þótt hentugt
að taka með sér „skrifborðið", læsa
hirzlu, altént þegar hann var gestur í
Reykjavík og átti í brösum við Jón
Sigurðsson á þjóðfundi og oftar. Um
Jón Árnason er þess að geta, að þröngt
bjó hann í nábýlinu við Sigurð málara
í Smiðshúsi 1863, er þeir ''félagar stofn-
uðu forngripasafnið í litla húsinu rétt
undir kirkjukórnum við endann á
Kirkjustræti, en það er nú eitt minn-
ingarhúsanna í Árbæjarsafni.
Þessi skrifpúlt gömlu mannanna hafa
verið líkt og „ferðaritvélar" eru nú-
Bókmenntir
Framhald af bls. 5.
á ljóðmálinu, þá færum við nú á mis
við nútímatjáningu í ljóðlist og hið
sundurlausa mál okkar væri ekki nærri
eins sveigjanlegt og það er orðið, hvorki
í bókum né í daglegu tali.
Onnur ljóðskáld þessa skeiðs
voru Lamdan, sem orti hið
mikla „samhyggju-ljóð“ „Nassada“,
skó’dkonan Ban-Miriam, sem yrkir eins
og hún sé að höggva í marmara; og Lea
Goldberg, viðkvæm og hljómfögur.
Nefna má líka smásagnahöfundinn
Dovra Baron, en ritháttur hennar minn-
ir einna helzt á frásagnir svartklæddra
kvenna með andlitsblæjur sem reika
um loftkælda sali.
Vandamál nýbyggjanna og „samhyggj-
unnar“ voru einnig tekin til meðferðar
af Ischak Shenhar. og harmsögur í fjöl-
skyldum af hjarðmannakyni voru sagð-
or af Yehuda Burla Nefna mætti marga
fleiri höfunda, sem eiga það sameigin-
legt, að þeir eru af nýrri kynslóð með
ný vandkvæði og nýjar hugsjónir í landi,
sem byggja þarf upp í skyndingu.
Ég hef þegar nefnt hin hörmulegu ör-
lög gyðingaþjóðarinnar og hið stórkost-
lega ljóð eftir Uvi Zvi Greenberg, þar
gem hann vottar hinum týndu milljón-
um bræðra okkar virðingu sína af
fölskvalausri ást og lotningu. En hann
á einnig erindi við þá sem lifðu hörm-
ungarnar af og eru fullir af vonum og
fyrirheitum — og jafnframt hlaðnir
Þuugri ábyrgð. í einu ljóða sinna segir
hann m. a.:
„Við erum stöðugt áframliald, lifandi afl,
eins og flóð hafsins.
1 hverjum dropa sjávarins er sjórinn allur.
Gervallur hiti eftirvœntingarinnar slær
eldi í blóð okkar,
varðveitir híta hins eilifa blóðs í keri
líkamans
sem steypt var í móti fortfeðranna.“
Svo kom frelsisstríðið, og hin
unga og þó ævagamla þjóð og
hetjur hennar eignuðust mikið skáld,
sem mælti fyrir munn þeirra. Ég hef
í huga Nathan Alterman, sem í síðustu
bók sinni bar svo fagurt vitni landinu
og sonum þess, dáðum þeirra og starfi,
holJustu þeirra og óbilandi vilja til að
gera skyldu sína og berjast fyrir frels-
inu. í einu ljóðinu segir hann:
„Ég mun ekki gleyma því, vinur, hvernig
þú barst mig á bakinu,
hvernig þú skreiðst með miklum
erf ið ismunum.
Ég mun ekki gleyma að þú skildir mig
ekki eftir til að deyja
né hvernig ég hélt dauðahaldi í brjóst þitt
eins og lífið sjálft.
!Það er komin nótt, vinur. Láttu mig vera
og farðu.
í>að er komin nótt, vinur. Láttu mig vera
og forðaðu þér.
Mér er heitt í höfðinu og hjarta mitt er
þungt,
sólin mun ekki framar brosa við mér,
en mundu, vinur, ef þú átt einhvern tíma
leið hjá heimkynni mínu, þá segðu:
Hann var monthani og ónytjungur,
en hann dó eins og maður, það er sannleikur.
í dögun, vinur, verð ég steindauður,
en til dögunar mun ég ekki gleyma hvað
þú gerðir.**
Nathan Alterman, hinn ókrýndi kon-
ungur yngri ljóðskálda í ísrael, færði
okkur síðustu bók sína eins og nokkurs
konar minnisvarða um frelsisstríðið.
Hún er „Ljóðaljóðin" í nútímabúningi,
tileinkuð öllum beim ungu körlum og
konum sem af fúsum vilja fórnuðu lífi
sínu tii að byggja upp hið nýja ríki
og tryggja gyðingum bjartari framtið.
Að sjálfsögðu eigum við mörg fleiri
ijóðskáld og sagnahöfunda, sem nota hið
nýja mál yngstu kynslóðarinnar, jafn-
vel götumálið sem þróazt hefur á síð-
ustu árum. í hópi yngri sagnahöfunda
eru Moshe Shamir og Aron Meged
fremstir. Sá fyrrnefndi hefur nýlega sent
frá sér sögulega skáldsögu sem fjallar
um líf og dáðir Alexanders Jaaneusar,
sem var einn af voldugustu konungum
Makkabea og barðist gegn flokki aftur-
haldsmanna, Faríseum. Hefur bókin ver-
ið þýdd á ensku. Þessi hópur yngri höf-
unda hefur ekki látið sér nægja að
semja skáldsögur og smásögur, heldur
hefur hann einnig reynt að semja leik-
rit fyrir hin mörgu leikhús í fsrael, og
hafa mörg þeirra verið sett á svið. Var
hér um að ræða nýja Og gleðilega þróun
í leikhúslífi ísraels, því til skamms tíma
voru aðeins flutt þýdd verk á leiksvið-
um landsins.
Frægt ijóðskáld af þessari kyn-
slóð er Guri, sem tók þátt í
frelsisstríðinu og sá á bak mörgum beztu
vinum sínum í bardögunum. Söngvar
hans hafa verið sungnir af ungum og
öldnum um gervallt landið.
Skáldkonur af yngri kynslóðinni eru
margar og verk þeirra sunduiieit. Nizza
Bat-Shaul yrkir t. d. þannig:
„>ú átt ekki sökina.
Aðeins hjarta mitt
á sök á þvi
að hendur þínar virtust svo hlýjar,
að þú varst heimkynni mitt,
að þú svaraðir ákalli áranna —
og skildir mig eftir eina. . .“
Önnur stúlka af hjarðmannakyni,
Ester Shaki-Arzi, er ósvikið trúarskáld:
,,I>ú birtlst á himni mínum, ó Guð,
og ég stóð upp og tók við hörpu þinni —
Hjarta mitt — hvernig getur þaö staðið
andspænis þér?"
Víkjum þá sem snöggvast að vanda-
málum innflytjendanna. Þeir komu í
stórhópum hvaðanæva úr heiminum,
aldir upp við ólíkar menningarhefðir og
lífsvenjur; komu með nýja og sundur-
leita menningarstrauma og töluðu mörg
og ólik tungumál. Landið var í rauninni
deigla, og ekkert nema hin einbætta
framsækni og þegnskapur þjóðarinnar
hefði á skömmum tíma getað breytt
tímamönnum, ef einhvern samanburð i
að gera, líka eins og saumaskrínur hús-
freyjanna. En fyrst og fremst voru þau
skrifborð þar sem allt var við höndina,
blek, fjaðrastafur, sandbaukur til þess
að þerra blekið og birgðir ritpappírs. —
Víst hefur verkamaðurinn í tjörunni
hjá bænum bjargað dýrmætum hlut,
þegar hugsað er til þeirra auðæfa, sem
átt hafa bið undir púltslokinu eða flot-
ið úr fjaðrapenna meistarans á græn-
um skriffletinum.
Lárus Sig irbjörnsson.
þessari marglitu hjörð í eina samstillta
þjóðarheild. Við eigum fjölmarga höf-
unda sem fjallað hafa um vandamálin
sem áttu rætur sínar í þessum óvenju-
legu aðstæðum, bæði ljóðskáld, sagna-
höfunda og leikskáld. Nefna má skáld-
konuna Youdith Maendel og skáldsögu
hennar „Stigastrætið". þar sem lýst er
fólkinu í ákveðnu stræti borgar einnar
í fsrael. Þetta fólk er úr öllum áttum
Og vandamálin, sem upp koma, eru marg-
vísleg. Einnig má nefna skáldsagna-
höfundinn Bar Josef, sem í þriggja binda
verki hefur lýst æviferli og aðstæðum
þriggja kynslóða í hinni heilögu borg
Safed. Meðal yngri höíunda ber að nefna
hinn frábæra stílsnilling S. Izhar, sem
veigrar sér ekki við að taka kynslóð sína
til fcæna, jafnvel sjalfar hetjur hins
rómyða frelsisstríðs.
Þegar rætt er um áhrif nágranna-
landanna, verður að hafa í huga
að næstu nágrannar okkar eru Arabar,'
af ólíkum uppruna að vísu en me'ð sam-
eiginlega tungu, arabísku. Nokkru fjær
eru svo Tyrkir, Persar og fleiri austur-
lenzkar þjóðir. Fyrir norðan okkur eru
Grikkir og ítalir, og kannski mætti líka
nefna Spánverja í norðvestri. í ísrael
er mikill áhugi á austurlenzkum fræð-
um, enda eiga margir fsraelar uppruna
sinn á þessu svæði. f skáldskap hafa
stundum komið fram hugmyndir um
sameiningu hins austurlenzka heims, og
er frægasti talsmaður þeirra sennilega
smásagnahöfundurinn B. Tamus.
Nefna ber einnig hebreska ijóðlist eins
og hón er varðveitt í Biblíunni. Hún á
sér eldfornan uppruna og lýtur reglum
sem eru að ýnisu leyti framandi
evrópskri ljóðlist, einkum að því er
snertir rím og hrynjandi. í þessari ljóð-
list eru strangar reglur um stuðlun, end-
urtekningar og samstæður. Þessi list
er algerlega austurlenzk og hefur verið
endurvakin af ýmsum ljóðskáldum í
ísrael. Kunnast þeirra er Y. Ratosh, sem
er eins konar andlegur faðir hreyfing-
arinnar sem beitir sér fyrir nánara
menningarsambandi fsraels við Aust-
uriönd.
■*w

Alclrei of gamall
Einn af góðum vinum Adenauers
kanslara í Vestur-Þýzkalandi sagði
þessa litlu sögu í tilefni af 86 ára af-
mæli hans:
— Þegar Adolf Hitler sem var 13
árum yngri en Adenauer, hafði náð
völdum árið 1933 og m.a. vikið Aden-
auer úr borgarstjóraembættinu íKöln,'
spurði sá síðarnefndi mig eitt sinn:
„Hvað heldurðu eiginlega að þessi
bumbuslagari haldist lengi við völd?“
„Ja,“ svaraði ég, „mér dettur í hug
að þúsundáraríkið hans haldist
kannski í svo sem tvö ár.“
„Tvö ár ! Hamingjan hjálpi okkur !
Þá verð ég orðinn of gamall til að
taka við emhættinu aftur."
Árið 1945, þegar Adenauer var orð-
inn 69 ára, tók hann við sínu gamla
embætti aftur. og allir vita hvað orðið
hefur úr honum síðan.

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS H