Lesbók Morgunblaðsins - 15.04.1962, Blaðsíða 6

;
|
;
mtAB var geysi fjölskrúðugt safn
gamalla muna, sem frú Þorbjörg
Bergmann ánafnaði Reyktúkingafé-
laginu eftir sinn dag, hreint og
beint kjarni hins myndarlegasta
minjasafns. Þegar Árbæjarsafn var
öpnað, var það fyrst og fremst þetta
merkilega safn, sem vakti í senn at-
hygli og áhuga á myndun minja-
safns borgarinnar á breiðum grund-
velli. Stjórn Reykvikingafélagsins
hafði gert þá ráðstöfún í samráði
við dóttur og tengdason frú Þor-
bjargar, frú Hildi og Einar Sveins-
son múrarameistara, að safn hennar
yrði afhent Árbæjarsafni og varð-
veitt þar sem deild í minjasafni
borgarinnar. Eins og margir munu
vafalaust hafa veitt athygli, sem
komið hafa í Árbæ, er mynd frú
Þorbjargar á vegg í stóru stofunni
við hliðina á mynd síðustu hús-
Trafakefli sífíusfu biskupsdóffur í Skáiholti
freyjunnar þar, Margrétar í Árbæ,
en þessara tveggja ágætis kvenna
1 verður ávallt minnzt í sambandi við
j safnið og staðinn.
j Því miður vannst frú Þorbjörgu
! ekki tími til að skrásetja safn sitt.
j Frá hennar hendi er aðeins til byrj-
un á skrá yfir útskoma muni, svo
að vafi getur leikið á um fyrri eig-
l endur, smiði og því um líka, sem
saga munanna er tengd. Með athug-
unum í ýmsar áttir, ef til vill svo-
lítilli getspeki í og með, má glæða
hlutina svolitlu lífi í augum nútím-
ans, sjá hverju hlutverki þeir
gegndu í daglegu lífi fyrri kynslóða.
Ur safni frú Þorbjargar komu
tveir hlutir, sem möi'gum hefur orð-
ið starsýnt á fyrir listahandbragð,
sem á þeim er. Ungar stúlkur fyrri
tíðar kunnu að meta þá fyrir nyt-
semdar sakir: trafakefli og trafa-
öskju. — Á tilhaldsdögum, þegar
strjúka þurfti lín og klúta var trafa-
keflið tekið fram. Það var straubolti
þess tíma. Því sem strjúka átti var
vafið utan um sívallt undirkefli og
strokið fram og aftur með yfirkefl-
inu á sléttu undirlagi, ef til vill
bakhlið á rúmfjöl. Þess á milli voru
tröfin, klútar og handlínur, varð-

ÁRNI ÖLA: GÖMUL HÖS IREYKJAVÍK
HÚS JAKOBS SVEIMSSONAR
flæmdist úr eánni götu í aðra
JAKOB Sveinsson snikkari
var einn af kunnustu borg
arum í Reykjavík á seinni hluta
19. aldar. Hann var Húnvetningur
að ætt, fæddur að Ægissíðu á
Vatnsnesi 31. marz 1831. Foreldrar
hans voru Sveinn Guðmundsson
bóndi þar og kona hans Ingibjörg
Þorsteinsdóttir, systir Jóns land-
læknis Thorstensen, og hjá land-
lækni ólst Jakob upp. Systir hans
var Guðrún kona Geirs útgerðar-
maims Zoega.
Jakob sigldi til Kaupmannahafnar ár-
ið 1847 til þess að læra smiðar. Dvald-
ist hann ytra um 8 ára skeið, en kom
þá heim og settist að í Reykjavík. Árið
1857 gekk hann að eiga unga og efni-
lega stúlku, Málfríði dóttur Péturs
hreppstjóra Magnússonar á Seli. (Voru
þær bræðradætur hún og Þóra Páls-
dóttir, sem lengi var ráðskona hjá
prins Valdemar). Konu sína missti
Jakob eftir aðeins tveggja mánaða sam-
búð, og var hann aldrei síðan við kven-
mann kenndur.
Nú var það árið 1858 að Jakob fékk
útmælda byggingarlóð vestast á Aust-
urvelli. En þegar það fréttist, varð út
af því hinn mesti úlfaþytur í bænum.
Menn vildu ekki skerða Austurvöll
meira en orðið var. Og bæjarfulltrúar
skoruðu á amtið að staöfesta ekki þessa
útmælingu. Varð amtið við þeim til-
mælum, en til þess að hlutur Jakobs
væri ekki algerlega fyrir borð borinn,
var honum fengin lóð rétt vestan við
býlið Lækjarkot. Og þar reisti hann
svo tvílyft timburhús sumarið 1860,
eitt af fyrstu tvílyftu timburhúsunum
hér í bæ, þeim er ætluð voru til íbúð-
ar. Það gerðist og til nýlundu þarna,
að í þetta hús setti Jakob fyrstu elda-
vélina, sem sést hafði í Reykjavík. Áð-
ur elduðu menn hér í hlóðum, eða í
svonefndu „komfúr“, en það voru eins
konar einfaldir suðuofnar úr járni.
x tra hafði Jakob aðallega lagt
stund á húsgagnasmíð, en hér hafði
hann húsgagnasmíðastofu. En hann var
svo sem ekki við eina fjölina felldur,
því að „hann var margkunnandi“. Hann
hafði nokkra þekkingu á því að kljúfa
grjót og höggva, og þess vegna var
honum falið að kljúfa grjót í Alþingis-
húsið áður en dönsku smiðimir komu.
Það mun og hafa verið vegna þessa
að honum var falin viðgerð dómkirkj-
unnar 1878, enda þótt sumum þætti
Framhald á bls. 12.
veitt í skrautlegum trafaöskjum,
tíðast með útskornu loki, en stund-
um méluðu. Það var eftirsóknarvert
að eiga þessa hluti og einkum ef
vemlega var í þá borið með áletr-
unum, fangamarki og útskurði.
Trafakeflið, sem við virðum fyrir
okkur, er með áletrun, málaðri á
hliðarnar en að ofan er málað rósa-
flúr. Erindið, sem stendur á keflinu
er svona:
Kvenndið hreppi er keflið á
kvenmanns dyggða gnóttir.
Þekk sú heitir þornagná
Þórunn Hannesdóttir.
Askjan ber aftur á móti aðeins
fangamarkið: X eða J G D, þar sem
síðasti stafurinn stendur fyrir: dótt-
ir. Ef hér væri látið staðar numið,
vitum við það eitt, að Þórunn
Hannesdóttir hefur átt keflið og
einhver I eða J G-dóttir öskjuna. í
bili verður ekki komizt lengra hvað
síðara nafnið snertir, en fyrra naín-
ið er þekkt og gefur ef til vill á-
bendingu um höfund beggja hinna
ágætu gripa.
Mr órunn Hannesdóttir var yngst
barna Valgerðar og Hannesar Finns-
sonar, biskups í Skálholti, fædd
1794. Faðir hennar dó 1796 en þá
gerðist Steingrímur Jónsson, sem
síðar varð biskup, heimiliskennari
barnanna og gekk nokkru síðar að
eiga biskupsekkjuna, móður þeirra.
Hjá Steingrími lærði jafnframt
skólalærdóm Grímur Jónsson’, hinn
mesti hagleiksmaður, „vel hagur á
tré og járn, góður bókbindari og
blóðtökumaður", éins og segir í
æviskrám Páls Eggerts, en líka góð-
ur málari, eins og Skúli Helgason
safnvörður hefur leitt í ljós. Grímur
var reyndur af Geir biskupi og fékk
stúdentspróf frá Reykjavíkurskóla
1800, tók við búsforráðum í Skip-
holti 1801 og dó þar 1860 „að sögn f
sam rúmi, sem hann fæddist í“,
Hagleik sinn átti Grímur ekki langt
að sækja, því að faðir hans, Jón
hreppstjóri í Skipholti, var bróðir
Fjalla-Eyvindar, sem allt lék í hönd-
unum á.
Þórunn var S barnsaldri, þegar
Grímur var í Skálholti, tvítugur að
aldri, en vel getur hann hafa minnzt
hennar síðar á ævinni og sent henni
keflið, þó hitt sé líklegast að vísan
á keflinu sé ort til ungrar stúlku,
jafnvel barns. Sé sagan rétt sett
saman, er keflið skemmtilegur
minjagripur úr húsi þeirra hjóna
við Austurvöll, þar sem nú er
Landssímahúsið, Bjarna amtmanns
og Þórunnar Hannesdóttur, síðustu
biskupsdóttur í Skálholti.
Hinir fagurlega blómskrýddu upp-
hafsstafir á öskjulokinu og mynd-
skreytingin fyrir ofan og neðan
sverja . sig eindregið í ætt við
skreytinguna ofan á keflinu, hver
svo sem átt hefur öskjuna. Væri
betur en ekki, að hér sé rétt til
getið, því þá eru tveir góðir gripir,
auk annarra, komnir í leitirnar til
minningar um hagleiks- og lista-
manninn Grím stúdent.
Lárus Sigurbjörnsson,
ATH.
í grein minni um hornið góða frá
Hótel íslandi, hefur slæðzt inn villa
í vélriti handrits, þar sem fallið
hefur niður lína. Rétt lesið er setn-
ingin svona: Jensen-Bjerg keypti af
þeim, enda þá komið vínbann um
allar jarðir, en A. Rosenberg af hon-
um, síðasti hótelhaldari á staðnum.
Fremst_ í greininni á að standa, að
Hótel fsland brann 1944, ekki 1943.
L. S»
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS