Lesbók Morgunblaðsins - 15.04.1962, Qupperneq 9

í\ MERÍSKI söngleikurinn, sem
Ameríkumenn nefna „musical
comedy“ eða styttra „musical“ eða
„show“, á sér ekki ýkja langa sögu, en
rætur hans má rokja í ýmsar áttir og
alllangt aftur í tímann. Svo er einnig
um margt það annað, sem sérkennileg-
ast þykir og nýstárlegast í amerískri
menningu.
Fyrsti söngleikurinn, sem þótti bera
því vitni, að þetta listform mætti telj-
ast fullveðja, kom fram 1927. Það var
Show Boat eftir Jerome Kern. Þessi
leikur hefir siðan verið sýndur hvað
eftir annað við stöðugar vinsældir og
verið kvikmyndaður að minnsta kosti
þrisvar sinnum. Mörg af lögunum hafa
farið sigurför um allan heim og mega
teljast „sígild" í sinni röð, svo sem
„Old Man River“.
Oscar Hammerstein II samdi textann,
sem byggður er á skáldsögu eftir Edna
Ferber. Sagan fjallar um lífið á leik-
Ihússkipum þeim, sem sigldu um Missi-
sippi-fljótið seint á síðustu öld. Leikur-
inn ber ríkan svip staðar síns og tíma,
en uppistaðan er — svo sem vænta má

«— ástir, tryggð og brigðmælgi. En hér
er einnig vikið að þjóðfélagsvandamál-
um: söngkonan Julie, sem hafði verið
talin af ættum hvítra manna, reynist
vera af blökkumannaættum. Eiginmað-
ur hennar er hvítur, og þegar honum
er .hótað handtöku og refsingu fyrir
ólöglega blóðblöndun, og skilnaður
þeirra vofir yfir, rispar hann Julie með
Jmíf og drekkur blóð hennar, svo að
hann geti unnið eið að því, að hann
„hafi í sér blökkumannablóð“.
Show Boat markaði á margan hátt
þróunarbraut söngleiksins þau 35 ár,
sem liðin eru síðan hann kom fram.
Efnið er tekið úr amerískum bók-
menntum, eins og síðar var gert í
Oklahoma! og mörgum öðrum vinsæl-
um söngleikjum, og það er ekki sneitt
hjá alvarlegum og dramatískum atvik-
um. Dansarnir bera svip stilfærðra þjóð
ctansa og eru snar þáttur í leiknum
Bjálfum eins og í Brigadoon og West
Side Story. Og tónlistin kom ekki úr
venj ulegum „lagasmið“ eins og í eldri
BÖngleikjum, heldur var hún samin af
jnenntuðu tónskáldi, sem neytti kunn-
úttu sinnar og smekkvísi í þágu þessa
AMERISKIR
SÖNGLEIKIR
alþýðlega listforms. Meðal annarra
snjallra tónskálda, sem hafa fetað sömu
slóð, má nefna George Gershwin, Cole
Porter, Richard Rodgers, Kurt Weill og
Leonard Bernstein.
Réttum fjórum eftir að Show Boat
kom fram, voru hin mikilsmetnu Pul-
itzer leikhúsverðlaun í fyrsta skipti
veitt fyrir söngleik, Of Thee I Sing
eftir Gershwin. Efnið er stjórnmála-
ádeila, og er bitru háði beitt gegn
kosningabaráttunni eins og hún tíðk-
aðist — og tíðkast — í Bandaríkjun-
um. — Gershwin samdi nokkra aðra
söngleiki, auk óperunnar Porgy og Bess,
sem varð mesta viðfangsefni þessa
skammlífa gáfumanns og hefir fundið
hljómgrunn ekki síður austan járn-
tjalds en vestan.
Eitt þeirra tónskálda, scm hafa mark-
að spor í þróun söngleiksins er Kurt
Weill, sem var af þýzkum ættum en
settist að vestanhafs 1935 og starfaði
þar til dauðadags 1950. Meðal verka
hans eru Street Scene, byggt á leikriti
eftir Elmer Rice, og Lost in the Stars,
en texti þess leiks er eftir leikritahöf-
undinn Maxwell Anderson, unninn úr
skáldsögunni Grát, ástkæra fósturmold
eftir Alan Paton. Síðarnefndi leikurinn
er háalvarlegur að efni, enda var hann
af höfundunum nefndur „a musical
tiagedy" (harmsöngleikur). Það á við
urn marga aðra þá söngleiki, sem vin-
sælastir hafa orðið á síðustu árum, að
þeir fjalla — að minnsta kosli öðrum
þræði — um alvarleg efni, og vaxandi
kröfur eru gerðar um bókmenntagildi
textanna.
Meðal þeirra tónskálda, sem mestan
skerf hafa lagt til þróunar söngleiks-
ins er Richard Rodgers. Hann hafði áð-
ur fyrr samvinnu við textahöfundinn
Lorenz Hart, en síðan við Oscar Hamm
erstein II. í On Your Toes eftir Rodg-
ers og Hart varð reglulegur ballett eft-
ir George Balanohine í fyrsta skipti
snar þáttur í söngleik, og þannig var
rudd brautin fyrir ballettþættina eftir
Agnes de Mille í Oklahoma! og Briga-
doon og fyrir dansana eftir Jei-ome
Robbins í West Side Story.
F yrsti söngleikurinn, sem þeir
Rodgers og Hammerstein sömdu í sam-
einingu var Oklahoma!, sem hefir átt
meiri vinsældum að fagna en nokkur
annar söngleikur, þar til My Fair Lady
kom fram 1956. Sýningar á Oklahoma!
hófust á Broadway í New York 1943,
og var leilcurinn á sex árum sýndur
meira en 2000 sinnum. Á meðan sýn-
ingar á Broadway stóðu enn yfir, var
ferðaflokkur stofnaður, sem á átta ár-
um sýndi leikinn um Bandaríkin þver
og endilöng fyrir um 7 milljónum á-
horfenda. Kvikmynd af leiknum hefir
einnig náð mjög miklum vinsældum,
og sum lögin úr honum eru á hvers
manns vörum í þeim löndum, sem út-
varp og hljómplötur ná til. — Annar
vinsælasti söngleikur Rodgers og Hamm
ersteins er South Pacific, sem einnig er
kunnur hér á landi af hljómplötum og
kvikmynd.
Leonard Bernstein er sennilega fræg-
astur söngleikahöfundur þeirra sem nú
starfa en hann er jafnframt þekktur
sem höfundur alvarlegrar tónlistar og
nú síðustu árin sem aðalstjórnandi
Sinfóníuhljómsveitarinnar í New York.
Þegar í fyrsta söngleik sínum, On the
Town, sem kom fram 1944, tók hann
á efninu með nýjum, hressilegum og
glæsilegum hætti. En mesta athygli hef-
ir vakið síðasti söngleikur hans, West
Side Story, þar sem fjallað er af al-
vöru og áhrifamikilli lireinskilni um
Atriði úr söngleiknum „The
Pajama Game“, sem fyrst var
sýndur á Broadway 1953—54, og
fékk mjög góða dóma. Fjallar
hann lun ástir og vinnudeilur í
bandariskri náttfataverksmiðju.
félagsleg vandamál, svo sem afbrot
æskumanna.
Tveir ameriskir söngleikir hafa verið
sýndir hér í Þjóðleikhúsinu: Kiss me
Kate eftir Cole Porter, byggður á leik-
ritinu The Taming of the Shrew etftir
Shakespeare, og nú síðast My Fair
Lady, sem byggist á leikritinu Pygma-
lion eftir G. B. Shaw. Síðarnefndi leik-
urinn, með tónlist eftir Frederick
Loewe, er í þann veginn að hrinda öll-
um fyrri metum um aðsókn og vin-
sældir, ef það er þá ekki nú þegar
orðið. Einkum hefir hann að sjálfsögðu
átt greiðan aðgang að enskumælandi
áhorfendum og áheyrendum, og svipuð
hefir raunin orðið víðast hvar annars-
staðar, þar sem leikurinn hefir verið
tekinn til sýningar, þrátt fyrir augljósa
erfiðleika á að þýða hann á önnurmál,
svo vel fari. Vinsældir sínar á þessi
söngleikur að þakka í fyrsta lagi hár-
beittri kímni leikritsins — kímni, sem
þó er ekki án dýpri undirtóns, — og
í öðru lagi tónlistinni, sem umsvifa-
laust tekur eyra hlustandans, og hefir
sýnt að hún býr yfir meiri lífsorku en
flest sambærileg tónverk. Loks á My
Fair Lady það sameiginlegt með öllum
öðrum amerískum söngleikjum, að
leiksviðsíburður er mikill og margt er
þar, sem gleður augað. J. Þ.
PLÖTUR
Dictrich Fischer-Dicskau lauk nýlega
hjá Deutsche Grammophon Gesellschaft
upptöku á sönglögum eftir Liszt og
Schubert. Við hljóðfærið var Jörg
Demus.
Václav Smetácek stjórnar hjá sama
fyrirtæki upptöku á „Stabat mater“ eft-
ir Dvorák. Kórinn er tékkneskur, svo
og allir einsöngvararnir, nema finnski
bassasöngvarinn Kim Borg, og tékk-
neska Fílharmoíuhljómsveitin leikur
með.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 9