Lesbók Morgunblaðsins - 06.05.1962, Blaðsíða 13

Tinrmnii~iyrn~nrii i—iirrT** *^~*‘*‘ ——r-

ins síns við innsetningu þessarar at-
hafnar.
Það er fjarstæða og litúrgísk fá-
fræði að flytja messu, sem enga
þakkargjörð hefur.
ÍÍin elzta þakkargjörð, sem
vér þekkjum að orðahljóðan, er
kennd við heilagan Hippolytus í
Róm og er úr riti hans Traditio
Apostolica (um 217).
Meginhluti þessarar þakkargjörð-
ar er efnislega samhljóða þeirri,
sem Justinus píslarvottur ritar um í
xitum sínum Trúvörn og Samtal viS
Tryfon gyðing (um 150). Hér kynn-
umst vér þakkargjörð eins og kirkj-
an erfði hana frá upphafi.
Hún skiptist í tvo hluta:
1) Þakkarbæn sem byggist á föst-
um bænarefnum og telja má
sameiginleg gjörvailri kirkj-
unni.
2) „Anamnesis“, minning og þakk-
argjörð fyrir viðurtöku fórnar-
innar (þ.e. brauðs og víns og
hinna trúuðu).
Burðarás þessarar þakkargjörðar
eru innsetningarorðin; á valdi þeirra
hvíiir þakkargjörð kirkjunnar.
Þegar vér kynnumst þessari þakk-
argjörð næst af orðahljóðan t.d. í
Saeramentarium Gelasianum, þá sjá-
um vér að í stað hinnar einu þakk-
argjörðar eru komnar prefatíur og
Canon.
I Prefatíurnar eru þakkargjörðir, en
gerðin er önnur en hin foma. Hin
forna þakkargjörð er ein og óbreyt-
anleg um bænarefni, er greina viss
atriði hjálpræðissögunnar. Prefatí-
umar eru breytilegar eftir tíma og
hátío og einskorðast yfirleitt við
einn þátt hjálpræðissögunnar. Eftir
prefatíuna hefst Canon, sem eru
bænir um viðurtöku fórnarinnar.
Af þessum samanburði sést, að
heiía má að sama sjónarmið ráði í
gerð, þ.e. tvískiptingin, 1) þakkar-
gjörð og 2) bænir um viðurtöku
fómarinnar.
Síra Sigurður hefur valið að hafa
yngri gerðina, prefatíur og Canon.
Burðarás þessarar bænagjörðar er
auðvitað innsetningarorðin eins og
vera ber, og eftir þau er framborin
sú minning, anamnesis, sem vér
gerum í þessari athöfn. Þessi liður
hefur ætíð verið settur hér frá
fyrstu tíð. Lúterskar messubækur
gera nú ráð fyrir þessum lið. Það
er í samhljóðan við það, sem „Basic
Principles" gerir ráð fyrir, enda er
ómögulegt án hans að vera. Siðan
kemur í messubókinni hin eiginlega
bæn um viðurtöku fómarinnar, er
endar með hinni fomkristnu lofgjörð
sem sjálfsagt er. f heild fylgir þessi
l helgunarbæn því erfðavenjunni.
¥
i helgunarbæn messubókarinnar
er „rúbrikka“ eða leiðsögn um at-
ferli, þegar þessi bæn er beðin yfir
efnunum. Eftir fyrri hluta innsetn-
ingarorðanna segir: Hér upplyfti
prestur einni oblátu, og aftur að
'lokrum innsetningarorðunum segir:
Héi upplyfti prestur kaleiknum.
I>etta atferli er á íslenzku nefnt
uppihald (elevatio). Uppihald á þess-
um stað var algengt á Frabklandi
um 1200. Þetta atferli er nátengt
því að skoða sakramentið útfrá
„realpresens“, raunverulegri nálægð
Krists í sakramentinu.
Luther vilcli halda uppihaldinu og
var það víða gert. Hann taldi uppi-
haldið kröftuga predikun um það, að
þeir er neyttu meðtækju Krist lík-
amlega.
í kirkjuskipan Kristjáns III er
gert ráð fyrir þessu uppihaldi. Þar
segir. „.... Og strax eftir orðin þá
upphefji hann hæfilega hið helgaða
brauð, leggi það niður aftur og taki
síðan kaleikinn og segi .... þá ele-
veri hánn með hæfilegu uppihaldi,
ef þénaranum sýnist svo og láti
hringja með smáklukkum, sem siður
er til, því að hér um er neytanda
kristilegs frelsis.... “
Marteinn biskup Einarsson fylgir í
þessu kirkjuskipaninni sem sjá má í
handbók hans.
Guðbrandur Þorláksson, biskup,
kærir sig ekki um hið kristilega
frelsið í þessum efnum og segir:
„Su Pápistanna Elevatio eða Upp-
lypting skal með öllu aftakast so
sem ein fullkomlig Afguða Dyrkan“.
í þessu efni er því messubókin í
samhljóðan við kirkjuskipanina. Hið
upprunalega uppihald á rót sína að
rekja til gyðinga, er þakkargjörðin
var sögð yfir bikar blessunarinnar.
Þetta atferli hafði Jesús er hann tók
kaleikinn og gjörði þakkir. Þetta
uppihald hefur farið fram í kristn-
inni til þessa dags við niðurlag
þakkargjörðarinnar eða að enduðum
Canon við lofgjörðina: „Fyrir hann,
með honum, og í honum o. s. frv.“
Þetta uppihald hefur verið nefnt
hið minna uppihald (elevatio min-
or). Hin helguðu efni eru hafin upp
samtímis. Þessu uppihaldi er sjálf-
sagt að halda og hefði átt að geta
þess í „rúbribku“.
Þegar ég lít á texta hinna ýmsu
liða messunnar, eins og messubókin
greinir þá, verður mér ljóst, að hér
er mikill vandi á ferðum, svo mikill
að einn maður getur ekki ákveðið
slíka texta. Þessi messubók er til-
laga um endurbætur. Texta hinna
ýmsu liða ber því að skoða sem til-
lögu.
► em dæmi um texta, er athug-
unar þarf við, vil ég nefna Gloria.
Þegar í upphafi rekumst vér á
vandamál. í messubókinni segir:
.....og friður á jörðu og velþókn-
an yfir mönnunum". Hér sést, að
biblíuþýðingu vorri er ekki fylgt,
því að þar er sagt: ...... Og friður
á jörðu með þeim mönnum, sem
hann hefur velþóknun á“. Hér ber í
milli og kann einhver um að hnjóta.
En það, sem skiptir máli, er það,
hvor.t lagt er til grundvallar nefni-
fall gríska orðsins evdokia eða eign-
arfall, evdokias. Seinni rithátturinn,
evdokias er talinn réttur, þegar mið-
að er við Lúk. 2:14.
Lítúrgíur í Austurkirkjunni hafa
„en anþropois evdokia“, og Luther
notar þennan rithátt. Þá er hægt að
segia: og velþóknan yfir mönnunum.
Sé hinsvegar ritað „en anþropois ev-
dokias", þá verður annað uppi á ten-
ingnum, þ.e. með mönnum góðs vilja
eða eins og latneski textinn greinir:
.....hominibus bonae voluntatis".
Hér er átt við vilja Guðs, en ekki
manna. Anþropois evdokias eru þvi
menn Guðs náðar og útvalningar.
Þá segir síðar í textanum: „Drott-
inn Guð, himneski konungur, Guð
Faðir almáttugur, Drottinn eingetinn
Sonur, Jesús Kristur og Heilagur
Andi“. Hér er bætt inn í texta Vest-
urkirkjunnar, sem ekki hefur liðinn
um heilagan Anda á þessum stað.
Elzta vitneskja um núverandi texta
Vesturkirkjunnar er frá 9. öld.
Hins vegar er þessi viðbót í latnesk-
um texta í Antiphonarium frá Ban-
gor (um 690), en þar er önnur gerð
textans í heild. Sú gerð textans,
sem hefur liðinn um heilagan Anda
á þessum stað, er hin byzanska og
fylgir Codex Alexandrianus (frá 5.
öld). Byzanska gerðin er þó í aðal-
atriðum hin sama og gerð Vestur-
kirkjunnar.
Þá segir enn: Því að þú einn ert
heilagur, þú einn ert Drottinn, þú
einir ert hinn hæsti, Jesús Kristur.
í fljótu bragði virðist ekkert við
þetta að athuga. En spyrja má, hvað
átt sé við með þessum orðum. Text-
inn gefur það eldd fyllilega til
kynna. Latneski textinn er svona:
Quoniam tu solus Sanctus. Tu solus
Dominus. Tu solus Altissimus, Jesu
Christe.
Hér gefa upphafsstafimir til
kynna, að hér ræðir um sérnöfn.
Þessu til grundvallar er það, að
heknfærð eru til Krists nöfn á Guði
úr Gamla testamenti. Tu solus
Sar.ctus = þú einn ert hinn Heilagi
(í fsrael). Tu solus Dominus = þú
einn ert Drottinn (þ.e. Jahve). Tu
solus Altissimus_ = þú einn ert hinn
Hæsti (þ.e. É1 Élyón).
Ég hygg að átt hefði að rita, hinn
Heilagi, hinn Hæsti.
Þetta sýnir að hafa þ-arf alla gát á
textunum, en í þessum atriðum fylg-
ir messubókin Grallaranum.
E g lýk nú þessum athuga-
semdum um messubók síra Sigurðar
Pálssonar. Öllum má ljóst vera, að
hann hefur færzt mikið í fang og
hefur lagt mikla vinnu og alúð í
þessa bók. Leggja ber áherzlu á það,
að messubókin er rótfest í venju
kristninnar frá fornu fari. Síra Sig-
urður hefur rétt fyrir sér, er hann
hefur látið þetta meginsjónarmið
ráða gerð þessarar bókar. Umbætur
í helgihaldi eiga að miðast við þetta
sjónarmið, ekki af því að allt eigi
að færa aftur í tímann, svo að það
verði fomlegt, heldur vegna þess, að
erfðavenja verður að ráða slíkum
umbótum. Breytingar, sem fara í
gagnstæða átt við þetta sjónarmið,
eiga ekki rétt á sér vegna þess að
slíkar breytingar miða að einangr-
un helgihaldsins frá hinni almennu
kirkju. Það er ógerlegt að setjast
niður og semja lítúrgíu, sem gengur
á snið við þróun, sögu og venju
helgihalds kristinna manna um ald-
imar. Þá skal og á það bent, að hér
er fylgzt með nýjungum, sem aðrar
kirkjur beita sér fyrir, er áður
höfðu lagt niður suma þeirra liða,
er hér um ræðir. Messubókin gerir
og ráð fyrir messunni allri, sem
höfuðregla í helgihaldinu. Afræksla
altarissakramentisins er ekki vansa-
laus í kirkjunni hérlendis.
f heild er þessi messubók svo úr
garði gerð, að ekki verður gengið
fram hjá henni sem tillögu til um-
bóta á messunni, þegar kirkjan tek-
ur að endurskoða helgihald sitt.
Slík endurskoðun getur ekki lengi
beðið, né heldur það, að lítúrgískt
ráð kirkjunnar sé sett á stofn, ekki
til að vera stundarfyrirbæri, heldur
til að vera ein af máttarstoðum í
lifandi kirkju um ókomin ár.

;
<

BEN BELLA
Framhald af bls 2
níu í rauninni aldrei saman allir I
senn.
Ben Bella hafði aldrei beina stjóm
á hendi í hernum sem hann hafði kom-
ið á laggirnar. í stað þess var honum
falið það mikilvæga en lítt áberandi
hlutverk að afla fjár og hergagna í
Egyptalandi og öðrum Arabaríkjum.
Samt komst hann með naumindum hjá
banatiliæði franskra launmorðingja í
Tripoli árið 1955. Af félögunum níu
komst Belkacem Krim einn hjá hand-
töku eða dauða.
Ben Bella var handtekinn aftur
vegna lymskubragða Frakka, þegar
stríðið í Alsír hafði tekið á sig hina
kynlega klofnu mynd, sem alkunn er.
Stjórn Mollets í París var farin að
þreifa fyrir sér um friðarsamninga ár-
ið 1956. Meðan beiskja og einbeitni
„landnemanna" og franska hersins jókst
dag frá degi, voru haldnir leynifundir
í Róm og Kaíró milli fulltrúa frönsku
stjórnarinnar og F.L.N. Ráðgert var að
halda slíkan fund einnig í Túnis, og
með samþykki frönsku stjórnarinnar
var Ben Bella ætlað að fara þangað
með venjulegri farþegavél frá flugfé-
lagi í Maroklió.
Með aðstoð franska flugmannsins í
vélinni var hún neydd til að lenda í
Algeirsborg. Ben Bella og þrír aðrir
stofnendur F.L.N. voru handteknir og
fluttir til Parísar. Franski herinn til-
kynnti hróðugur, að uppreisnarherinn
hefði verið hálshöggvinn, og Mollet
beygði sig auðmjúklega fyrir orðnum
hlut.
E n þrátt fyrir þennan einkenni-
lega viðburð hafa frönsk stjórnarvöld
átt samvinnu við Ben Bella. Þau laum-
uðu t.d. félaga hans, Belkaeem Krim,
til fundar við hann í Chateau d’Aulnoy
fyrir nokkrum vikum. Og meðan á við-
ræðunum í Evian stóð, var Ben Bella
fengin einkasímalína til að hann gæti
verið í sambandi við ráðstefnuna, og
jafnframt var settur um hann sérstak-
ur vörður til að verja hann fyrir hugs-
anlegu tilræði af hálfu Frakka.
Augljóslega veltur nú mikið á þvi,
hvaða tilfinningar Ben Bella ber til
Frakka. Þegar hann tekur við hlutverki
sínu sem leiðtogi hinnar félagslegu
byltingar í Alsír, hvernig mun hann þá
fara með frönsku „landnemana“ og
franska hagsmuni yfirleitt? Hingað til
hefur ríkt alger þögn um persónulega
afstöðu hans. En þegar Hinn ósýnilegi
er nú kominn út í dagsljósið aftur,
mun þá beiskjan ráða gerðum hans?
Þeir sem bezt hafa fylgzt með hon-
um álíta, að svo muni ekki verða. Þeir
segja að hann sé raunsæismaður, sem
hafi alltaf vitað að hinni blóðugu bar-
áttu mundi ljúka með málamiðlun.
Hann er einlægur Múhameðstrúar-
maður, sem trúir á alþýðlegt lýðveldi.
Hann er sósíalisti, en lætur ekki kenni-
setningar blinda sig á staðreyndir.
Hann er and-kommúnisti, og andúð
hans á kommúnistum byggist ekki á
trúarlegum eða hugsjónalegum rökum,
heldur á fyrri reynslu hans af komm-
únistaflokkunum í Frakklandi og Alsír.
Vera má að Ben Bella verði ekki i
forsæti fyrstu stjómarinnar í Alsir, eft-
ir að sjálfstæði er unnið. Hann er
taugaspenntur og áhyggjurnar hrjá
hann öllum stundum. Fyrir utan félags-
skap uppreisnarmanna og samfanga
sinna er hann einmana maður og hef-
ur aldrei gefið sér tíma til að kvænast.
Enda þótt honum sé ljóst, að stríðið í
Alsír var söguleg nauðsyn, er honum
þungt fyrir brjósti þegar hann hugsar
um allar þær ótöldu þúsundir sem létu
lífið í átökunum. Hvað sem því líður er
sá hlutur vís, að hann mun héðan í frá
kosta sér öllum til að byggja upp ætt-
land sitt og skapa íbúunum mannsæm-
andi kjör og friðsæla tilveru.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 13