Lesbók Morgunblaðsins - 21.10.1962, Page 1

Hann fæddist hinn 12. febrú-
ar árið 1809, og það átti
fyrir honum að liggja að verða einn
þekktasti náttúrufræðingur, sem
uppi hefir verið. En hvað var það
fyrst og fremst, sem gerði hann að
slíkum vísindamanni?
í sinni skólagöngu lærði hann lít-
ið sem ekkert, sem kom ævistarfi
hans beinlínis við. Eina prófið, sem
hann tók í háskóla, veitti honum rétt
til prestsembættis, en skipulagðrar
kennslu í náttúruvísindum naut
hann aldrei. Er hann komst til full-
orðinsára átti hann við vanheilsu að
stríða, og gat aðeins unnið fáar
stundir á degi hverjum. Jafnvel þótt
hann hefði ekki skrifað sitt merk-
asta rit, væri nafn hans vel þekkt
meðal fræðimanna, en vegna þess
að hann reit Uppruna tegundanna,
varð nafn hans alþjóðaeign.
Þessi bóík kom út árið 1859 og fjallar
fyrst og fnemst um dýra- og jurtafræði.
Hún nefnir hvergi trúmál, eða hinar
fornu hugimynddr um sköpun heimsins.
Hver skyldi setla að svona bók vetotd
mikla athyigli? En þó fór það svo, aö
(því umiróti, sem bófein ol'li, mætJti helzt
líkja við fellibyl, sem fer yfir borg og
rýfur húsþökin af. Engin einstöfe bófe,
sem út var gefin á öldinni sem leið hefir
ekilið eftirr sig dýpri áhrif (nemia ef til
vill Das Kapital eftir Marx). Rit Darw-
ins var sfcoðað sem árás á kristindóminn,
siðmenninguna og grunn þjóðfélagsins.
Hún hafði áhritf langt út fyrir líffræði,
evo sem á máilvísindi, guðfræði og heim-
speki. I>að er erfitt að sundurgreina
þetta viðfangsefni, og svarið veröur jafn
an mótað af þeim sem svarar.
um eftir dauða föður síns, gerði hamn
það fyrir þráðbeiðni fjölskyldunnar að
sleppa þeim toafla, sem Darwin hafði
ritað um viðhorf sitt til trúarbragða.
Nú fyrst fyrir fjórum árum kom ritið
út í heilu lagi. Bréfasöfn hans eru lífea
til á prenti, og barnabarn Darwims gaf
úrt. bókima „Period Piece“ — sögu tíma-
bils — , sem er heiliandi rit um Darwin
og ættmenn hans og um lífið í Cam-
bridige á Vifctoriu'tímabilinu.
LÍF HANS OG STÖRF
Bæðd faðir Darwins og föðurafi voru
læknar. Afinn var Erasmus Darwin,
sem varð sterkefnaður maður, en fyrst
og fremst er hanm þekktur fyrir að
vera afi sonarsonar síns. Þó skrifaði
hann nofckur rit um dýrafræði og nátt-
úrufræði, svo og um heimspeki. Þessi
rit þektoti Charles Darwin auðvitað í
æsku, þótt erfitt sé að dæma um áihrif-
in fi‘á þeim.
Rí
E:
i n eitt er víst, Darwin var merki-
legur maður, sem vert er að toynnast,
og það er hægur vandd, því þegar hann
var 67 ára að aldri hóf hann að rita
ævisögu sína, og er hún þanniig rituð,
að haegtt var að gefa hana út, án þese
að brjóta trúnað við notokurn mann, sem
hún nefnir. Höfundurinn skrifar af raun-
sæi og leitast við að toveða upp réhtlátan
dóm yfir hverjum einum og á etotoert
viðfeldara mat á sjálfan sig en aðra.
Samit sem áður, þegar Francis sonuir
Dai wins gaf ævisöguna út, nokki'um ár-
Lóbert faðir Darwins settist að í
Norður-Wales og hafði rniklar tekjur
af emlbættdsstörfum sínum. Hann kvænt-
ist dóttur vertosmiðjueiganda og féíkk
með henni í heimamund 25 þús. ster-
lingspund, sem var stórfé á þeim tíma,
svo og síðar arf, svo hann varð sterk-
efnaður maður. Harm reisti sér stóx>
hýsi í Strewbury, og þar fædddst Char-
les Darwin, en móðir hans andaðist þeg-
ar hann var átta ána gamald. Drengur
hafði því meira af föður sínum að
segja í uppvextinum. Faðirinn var vilja-
steikur, nokkuð ráðríkur, en höfðingi í
sjón og raun og dáður af börnum sín-
um.
Samia árið var drengurinn sendur í
skóia. Kennslan snerist nær eingöngu
um forntungurnar, en Darwin var ekki
hneigður fyrir mál, svo skólasafnið varð
honum eyðimerikurganga. Þó fann hann
þar gióðurbletti. Hann safnaði fáséðum
steinum og skordýrum og rannsakaði
fuglalíifið. Hann las og nokkuð af skáld-
skap, en lagði þá iðju síðar með öl'lu á
hilluna.
Faðir Darwins var allt annað en ánægð
ur með framför hans í skólanum, svo
hann sendi drenginn til háskólans í Edin
borg, þar sem eldri bróðir hans var að
lesa læknisfræði, og ákveðið var, að
yngri bróðirinn skyldi leggja stund á
sömu vísindagrein. En honum fundust
fyrirlestrarnir bæði þurrir og leiðin-
legir, sem þeir sjálfsagt líka hafa verið.
Og þegar Darwin var í fyrsta sinn látinn
vera við meiri háttar aðgerð á sjúiklingi
kom það í ljós, að skapgerð hans var of
viðkvæm fyrir þær þjáningar, sem lækn
ar þeirra tíma þyrftu oft að leggja á
sjúfclinga sína.
ir að var iagt að honum að lesa guð
fræði í Camtoridge og hann samþykkti
það. Hann ti'úði hverjum staf í biblí-
unni, og sem sveitaprestur mundi hann
fá tækifæri tii þess að stunda vísinda-
störf í hjáverikum. Dvölin í Camibridge
varð Darwin ánægjuleg og minntist hann
hennar jafnan með gleði, því þar eign-
aðist hann vini, sem eins og hann höfðu
áhuga á rannsóknum í náttúrufræði.
Annars taldi Darwin að skólanám sitt
hefði ekki orðið sér að beinum notum í
þeim rannsóknum, sem síðar urðu hans
ævistarf.
22 ára að aldri hafði hann lokið sínu
námii. Hann naut lífsins í fullum mæli,
átti góða vini og gat farið með þeim
í veiðiferðir, en þrátt fyrir allt hafði
hann þó enn ekki fundið sjálfan sig.
Um sumarið ferðaðist hann um Wal-
es ásamt brezkum háskólakennai a við
jarðfræðirannsóknir, en þegar heim kom
úr þeim leiðarrgri, lá bréf á borði hans,
sem átti eftir að breyta öMu hans lífi.
Það var hvorki meira né minna en til-
boð um að starfa sem vísindamaður við
náttúrurannsóknir í leiðangri kringum
hnöttinn. Aðaltilgangur ferðarinnar var
mælingar og sjókortagerð. Skipið sjálft
lagði brezka flotamálaráðuneytið til.
í fyrrd ferð hafði skipstjórinn ákveðið,
að í næsta leiða-ngri skyldi vísindamað-
ur í náttúrufræði verða með. Henslow
háskólakennara var boðið þetta starf,
en hann átti ekki heimangengt, en bentá
á Darwin í sinn stað, er sú ábending
jafnan talin gott dæmi um skarpskygigni
Henslows. Darvin átti að verða gestur
skipstjóra, en um kaup var ekki að
ræða.
Hann var nýkominn frá frænda sín-
um í Barís, úr þeirri einu ferð, sem hann
fór á ævi sinni til meginlands Evrópu.
Síðasta árið í Camibridge hafði hann lát
ið sig dreyma um ferð til Tenariffa, en
þangað voru öll sund lokuð. Nú opn-
aðist aftur á móti allur heimurinn fyrir
honum. . .
E
I n nú kom bobb í bátinn. Faðir
hans neitaði honum um fararleyfi, svo
Darwin skrifaði bréf og afþakkaði gobt
boð, hélt til móðurbróður síns og fór
með honum á veiðar. En faðir hans hafði
bætt við: „En getirðu fundið vitran
mann, sem ég treysti, til þess að mæla
með förinni, þá skal ég endurskoða af-
stöðu mína.“ Móðurbróðir Darwins lagði
honum liðsyrði, og förin var ráðin. Hún
hófst 27. desemíber 1831 og endaði 1.
október 1836.
Skipið hét Sporhundurinn, þrísigld
skúta, aðeins 100 íeta löng og 240 smá-
lestir. 70 manna áhöf" var á skipinu,
rrh. á bls. 12