Lesbók Morgunblaðsins - 11.11.1962, Blaðsíða 11

Upphaf landnámssögu 'lslendinga i Saskatchewan - Eftir Pál Guðmundsson
HELGI SIGURÐSSON
FYRRI HLUTI
Helgi Sigurðsson hefur mað-
ur heitið. Hann bjó á
Vatnsenda í Saurbæjarhreppi í
Eyjafirði og hafði Sigurður faðir
hans einnig búið þar. Guðbjörg hét
kona Helga, Sveinsdóttir frá Hóla-
koti í sömu sveit. Þau hjón áttu tvö
böm, pilt og stúlku. Hétu þau
Kristján og Kristjana.*) Helgi flutti
af íslandi til Canada árið 1875 og
settist þar að. Var þá Kristján son-
ur þeirra 10 ára og einn af þeim 25
nemendum, sem stunduðu ensku-
nám við skóla þann, sem ungfrú
Carry Taylor þá veitti forstöðu. .
Hún varð seinmi kona Siffurðar Krist-
óferssonar á Grund Arglybyggð. Get
ur Þorleifur Jóakimsson (Jackson) þess
£ landnámssögu Nýja-Islands, að 1919
séu aðeins fjórir á lífi af þeim 25 ung-
mennuœ, sem nutu tilsagnar hjá ung-
frú Carry Taylor. Voru það beir Friðrik
málari Sveinsson í Win’nipeg, Bogi Ja-
lkobsson, einnig í Winnipeg, Kristján
Helgason við Foam Lake og Gestur
Oddleifsson í Geysisbyggð, Nýja-Islandi.
I Nýja íslandi dvaldi famelía þessi
í tíu ár. Að þeim tíma liðnum fluttist
Ihún í Þingvallanýlendu, nam þar land
og var þar í 6 ár. Var Kristján þá full-
Iþroska og mun hann hafa verið fyrir
tfjárfari þeirra úr því. Gekik hann þá
að eiga Halldóru dóttur Jóhannesar
Bjarnsonar frá Stóradal. Þau hjón eign-
uðust níu börn, fjóra sonu og fimm
dætur. Elzta dóttir þeirra, Lilja Guð'-
björg, giftist manni sem Henry Björns-
son heitir, landnema í þessari byggð,
Er hún dáin fyrir mörgum árum. Hin
heita Helgi, kvsentur Helgu dóttur Guð-
brands Narfasonar, Óskar Pálmi, tók
við föðurleifð sinni og bjó þar vel og
lengi, fyrst með móður sinni og síðar
með Guðrúnu Kristjönu systur sinni,
Kristján Normann, fyrirmyndarbóndi.
Var heimili hans tekið á hreyfimynd af
þeim Finnboga Guðmundssyni og Kjart-
ani Bjarnasyni, þegar þeir heimsóttu
fþessa byggð. Kona hans er dóttir Abra-
Ibam Larsson og konu hans Ingunnar
dóttur Stefá/ns ÓJlafssonar landnáms-
manns. Eiga tvær dætur, Dar.íel Jóhan'
nes kvæntur konu af hérlendum setturn.
Keypti land og heimili Sigurðar S. Sig-
urðssonar frá Egilsstöðum í Vopnafirði
af Hróaldsstaðaætt og konu hans Aðal-
Ibjargar Jóihannesardóttur, Bjarnasonar
frá Stóradal, móðursystur sinnar. Reisti
(þar snoturt heimili og bjó þar í nokkur
ár. Seldi þó land og áhöfn ,og flutti
vestur á Kyrrahafsströnd. Þóra Aðal-
björg, gift Eiríki Sveinssyni, Eiríksson-
ar, af Austurlandi, athafnamanni mikl-
um. Þau búa í Meddow langt norðvestur
hér í þessu fylki, og er mér það ekki
tfrekar kunnugt. Guðrún Kristjána ráðs-
kona hjá Pálma bróður sínum og verð
ur þeirra síðar getið. Jóuiína Rósa vann
um skeið i banka í Foam Lake. Giftist
f burtu og er mér það ókunnugt. Þórunn
Halldóra gift Haraldi Guiðbrandssyni,
Narfasonar, búa í Foam Lake. A Harald
tii- þar hreyfimyndahús, einnig útfarar
*) Enn var dóttir, Þörunn, var mað-
ur hennar Pálsson, bjuggu í Wan-
cauwer B.C. ______ Höf.
stofu í félagi við Harald son sinn, hafa
útibú í Wadena og Wynyard. Haraldur
er einnig mjög starfandi í bæjarmáium,
er bærinn í stöðugri framför, og á hann
góðan þátt í því. Þau hjón eiga tvo
syni, heita Dalber og Dwane.
Ffeki líkaði Kristjáni í Þingvalla-
nýlendu og eftir sex ára dvöl þar tók
hann sig upp og flutti vestur til White
Sand River, hérumbil norður þangað
sem bærinn Teodore er nú. Heimilsrétt-
arland sitt í Þingvalla gaf hann til
stjórnarinnar og hélt heimilsrétti sín-
um. Við Whitesand dvöldu þeir í sex
ár, en fluttu þá vestur í þessa byggð
og settust að á lítið eitt hálendum tanga,
sem gengur út úr Foam Lake að vestan
verðu. Þar nam Helgi Sigurðsson land
fyrstur manna í þessari byggð. Helgi
Sigurðsson er þegar orðinn mjög kyn-
sæll maður og mun hans nafn lengi
uppi verða í þessari byggð, því allir
afkomendur hans í karllegg kenna sig
til hans nafns og kalla sig Helgson að
hérlendum sið. Helgi Sigurðsson mun
hafa andast skömmu eftir aldamótin síð-
ustu, en kona hans Guðbjörg Sveins-
dóttir löngu áður .
Kristján Helgason má tvímælalaust
teljast merkastur landnámsmaður á
meðal Íslendinga í Vatnabyggðum. Ber
margt til þess. Hann fór fyrstur manna
frá Þingvalla í bústaðaleit, hér vestur
með Ingimundi Eiríkssyni, sem áður var
sagt. Hvað til þess kom að hann fer
þá samsumars til Whitesandriver í stað
þess að bíða næsta sumars og flytja þá
vestur til Fishing Lafee með Ingimundi
og tengdabræðrum hans, er mér ekki
kunnugt, en geta má þess til, að hann
hafi ekki viljað fjarlægjast jámbraut-
ina, sem þá hafði endastöð í Yorkton,
þvi þegar búið er að framlengja hana
til Sheko (Sífeó) flytur hann sig hingað
vestur.
Eftir aldamótin, 1903—4, þegar fólk
fór að flykkjast hér að úr öllum áttum
og nema lönd, tók Kristján sér heimils-
réttarland norðvestanvert við hólana,
suður fró vatnsbotninum og reisti þar
bústað sinn. Hann gerðist brátt umsvifa-
mikill. Keypti lönd umhverfis sig og
hafði stórbú. Heimilið hýsti hann rausn-
arlega.byggði reisulegt ■ íbúðarhús, því
heimilið var mannmargt, einnig stórt
og rúmmikið fjós, hundrað og tuttugu
feta langt, með stalla báðumegin, og
gríðastóru heylofti upp yfir. Hann kost-
aði mjög kapps um að bæta gripastofn
sinn og keypti hreinkynjaðar skepnur
af öllum tegunum, bæði hesta, naut og
sauðfé og gerði það fyrstur byggða-
manna með Gísla Bíldfell, og breiddust
þaðan fljótlega kynbótaskepnur út um
byggðina.
Eftir snjóaveturinn mikla 1902—3,
hækkaði skyndilega í vatninu, svo
slægjulönd eyðilögðust af þeim sökum
víða umhverfis vatnið og annarsstaðar,
þar sem láglent var,.og horfði til vand-
ræða fyrir þeim, sem margt höfðu kvik-
fjár. Var Kristján einn af þeim, fór
hann þá fimmtán til tuttugu mílur suð-
vestur, þar sem land var hærra, setti
þar saman hey mikil og hafði þar gripi
sína veturinn eftir og fékk til skila-
góðan mann, sem Þorsteinn Markússon
heitir frá Eyhildarholti í Skagafirði, að
hirða um þá, var hann þar einn síns
liðs við órífleg húsakynni. Næsta sum-
ar á eftir hélzt hið sama veðurfar með
votviðrum Lagði Kristján af stað i
engjaleit 40 mílur hér norðvestur að
vatni því sem Grill Lake heitir, fann
þar slægjulönd góð og setti þar upp
hey mikil um sumarið og hafði þar
gripi sína veturinn eftir og hinn sama
mann að hirða. Var hann þá þar með
fjölskyldu sína. Voru þeir þar fleiri
saman. Segir ger frá því á öðrum stað.
Einnig var hann brautryðjandi
hvað jarðrækt viðkom, aðstoðuðu elztu
synir hans hann við það. Þreskivél
keypti bann á fyrstu tímum í sarna
mund og Gísli Bíldfell eða litlu seinna,
gekk hún fyrir benzínkrafti, stórt út-
hald. Tótk Pálmi elzti sonur hans á
sama tíma námskeið í vélafræði suður
í Bandaríkjunum. Varð hann ágætur
vélamaður. Annar sonur hans, Helgi,
stundaði búfræðinám við landbúnaðar-
deild Manitolbaháskóla, fyrstur allra í
þessari byggð og útskrifaðist þaðan ár-
ið 1914. Og öll börn Kristjáns munu
•haía hlotið skólamenntun sér til fram-
gangs, þó ekki tækju hærra mennta-
stig.
Þessu næst árið 1915 reisti Kristján
veglegt íbúðarhús fyrir Helga son sinn,
sem ’ður var getið, og fékk til úrvals
húsasmið frá Winhipeg. Það hús stend-
ur á fallegum stað norðvestur frá höfuð-
bólinu, nokkru nær vatniniu. Lagði
Kristján þar til af landareign sinni sem
nauðsyn bar til. Helgi giftist um það
leyti Helgu Guðbrandsdóttur, Narfason-
ar. Reyndust þau fyrirmyndar og sæmd-
arhjón og verður þeirra siðar getið.
S tór þáttur í athafnalífi KristjánS
var verzlunarhneigð hans. Eftir alda-
mótin, þegar land fór að byggjast hér
umhverfis, varð mikil eftirspurn eftir
mjólkurkúm og vinnuuxum, þótt nokk
ur hluti landnema kæmi með áhöfn
með sér. Á það sérstaklaga við um þá,
sem feomu frá Dakota og Minnisota-
ríkjum í Bandaríkjunum. Þó voru hin-
ir miklu fleiri, sem komu án þess að
hafa nokkurn kvikfénað. Var þá ekki
um annað að gera en að leita til þeirra,
sem hér voru fyrir. Kemur þá Kristján
til sögunnar, sem mesti gripabóndi fyrir
sunnan og vestan vatnið. Þeir sem
byggðu fyrir austan vatnið og þar um-
hverfis leituðu til Ingimundar. Má geta
sér til að allir þeir, sem hér voru fyrir,
•hafi verið -nnflytjendum hjálplegir í
þessum efnum, en þessir tveir voru
mest úmtalaðir, sérstaklega Kristján.
Voru margir þess minnugir hér í suður
hluta byggðarinnar, að þeir 'hefðu fram-
an af árum keypt uxa af Kristjáni
Helga-syni og í mörgum tilfellum varð
hann að sjálfsögðu að vera þeim hjálp-
legur með að temja þá og var bað oft
gamanlaust og fæstum tilfellum var um
borgun að tala, fyr en seint og síðar-
meir.
Húsbóndinn í skrifstofunni.
ISLENZK HEIMILI
Fram'hald af bls. 4.
heima, en Lúðvig þurfi þó stundum að
vinna á kvöldin.
— Já, ef ég ætti að gegna starfi minu
eins vel og hægt væri, segir Lúðvig,
yrði ég helzt að vinna allan sólarhring-
inn. Aðal annatíminn hefst venjulega
þegar aðrir fara út að skemmta sér.
Kristjana segir að henni hafi þótt mjög
leiðinlegt fyrstu hjúskaparárin hvað eig
inmaðurinn var sjaldan heima á kvöld
in, en það vendist eins og annað.
— Við förum lítið út, segir Lúðvig,
sitjum oft hérna heima á kvöldin og
lesum, hlustum á útvarp eða hljómplöt-
ur. Stundum líta kunningjarnir inn.
— Eg fer í saumaklúbb, bætir Kristj-
ana við, það er það helzta.
— Hún prjónar líka og saumar, þeg-
ar hún er heima, segir Lúðvig og stund-
um les ég upphátt fyrir hana á meðan
hún prjónar peysur á mig.
— Og svo ræð ég krossgátur, segir
Kristjana.
— En börnin, eru þau líka mikið
heima?
— Já, Pétur og Erna reyndar líka.
Hún fer þó nokkuð oft til vinkonu sinn
ar sem býr í næsta húsi. Hún á þrjú
börn og kemst því minna að heiman,
segir Kristjana.
— Á hvaða hljómplötur hlustið þið
helzt?
— Það er sígild tónlist, upplestur og
leikrit, segir Lúðvig. Af tónskáldum hef
ég mest dáiæti á Beethoven. Við eigum
margar góðar upptökur af leikritum og
upplestri t.d. Poul Reumert, og ekki má
gleyma eftirlætisplötu Kristjönu, kvæða
lestri Davíðs Stefánssonar, Hún hefur
mest gaman af ljóðum.
Kristjana maldar í móinn, en Lúðvig
heldur áfram — Henni þykja ljóð að
minnsta kosti skemmtilegri en ævisögur,
en þeim hef ég mikinn áhuga á og safna
þeim. Eg á orðið ágætt ævisögusafn,
milli 2 og 300 bindi.
Við höfum nú lokið úr nokkrum boll
um af bezta kaffi og langt er liðið á
kvöld. Við kveðjum því fjölskylduna og
þökkum henni kæriega fyrir góðar mót
tökur. s.J.
29. tölublað 1962
LESBÖK xVIORGUNBLAÐSINS H