Lesbók Morgunblaðsins - 03.03.1963, Qupperneq 11

LESBÖK MORGUNBLAÐSINS
| BÚSKAPUR |
Framhald af bls. 1
stór skilvinda, skrifborð og ýmis áhöld
og hreinlætistæki, sem hafa þurfti.
Heyhlaðan var meðfram öllu fjósinu,
eustan megin, mjög stór og há og und-
ir sama þaki, eins og áður segir. Fjós-
loftið var feiknarmikill geymur með
2 m hóu porti. Þar voru allar fóður-
vörur geymdar, öll verkfæri, amboð og
reiðingar, svo og timbur, sem oft var
mikið til af, og margt fleira. Eins var.
ef þurfti að gera við bátana, þá var
jþar bjart og rúmgott vinnupláss.
Af miðri fjósloftshliðinni voru dyr út,
víðar og verkmiklar, og breið bryggja
frá dyrunum yfir á hæðarbrún, sem
áður er lýst. öllu heyi var ekið og
reitt að bryggjunni, og þaðan flutt
þvert yfir fjósloftið í heyhlöðuna. Mik-
ill vatnsbrunnur var grafinn niður
og hlaðinn upp fremst í heyhlöðunni,
úr klofni grjóti, múraður 12 álna
djúpur. Var hann fyrir fjósið. Við hlið
brunnsins var smíðuð upphækkuð brú
í 2 m hæð. Þ'ar uppi var spil eða vinda,
eem vatnið var halað upp á. Til þess
var hafður 25 1 brúsi. Þar var hellt í
rennustokk, og þaðan rann í stóran
járnkassa fremst í fjósinu, sem var
jafnstór einum básnum og hæðin upp
ti! lofts. Vatnskassi þessi tók venjulega
nóg vatn til tveggja mála. Talið var
erfitt verk að hala upp vatnið, og urðu
ævinlega tveir að vinna það samtímis.
” essi fjóss- og hlöðubygging var
þá talin vönduð að vinnu og viðum, og
eitt hið bezta fyrirkomulag,' sem þá
þekktist á þeim tíma- í Danmörku, á
Btærri kúabúum þar.
Sama sumarið, og næsta ár á eftir,
var íbúðarhúsið (Viðeyjarstofa) endur-
bætt Og breytt að miklum mun. Settir
voru á suðvesturhliðina allir kvistirnir,
og járn á allt þakið. Forstofuinngang-
inum var breytt. Ennfremur innrétt-
ingu stofanna niðri ásam,t eldhúsi og
búri, sem allt var gert að nýju. Nýir
gluggar voru settir í allt húsið svo og
allar húrðir nýjar. öll kvistherbergin
á loftinu voru innréttuð og gerð að
íbúðarherbergjum fyrir starfsfólkið, og
einnig fleiri herbergi þar uppi, sem
verkafólk bjó í. Grafið var niður fyrir
dálítilli kjallarageymslu í norðaustur
ihorni hússins. sem notuð var sem köld
geymsla. Lítið var annað en taka innan
úr, því veggir hússins standa niður á
fast berg..
Að loknum þessum endurbótum og
breytingum öllum var húsið allt mólað
utan og innan. og lítur það enn út, að
sjá, eins og þá var lokið við viðgerð
þess, nema nú mun vera búið að færa
forstofudyrnar á miðja suðurhlið stof-
unnar, eins og óður hafði verið í upp-
hafi, í tíð Skúla Magnússonar, land-
fógeta.
Flver sem séð hefur og skoðað Við-
eyjarstofu undrast þá veglegu og
sterku byggingu, sem tímans tönn virð-
ist ekki geta unnið á.
Einu sinni sagði séra Eiríkur Briem
okkur til gamans úti í Viðey ,.að Við-
eyjarstofa hefði kostað í byggingu 1200
kýrverð, og gætu þá allir reiknað eftir
yerðlagsskrá á hverjum tíma“.
En vissulega ber þjóð okkar skylda
til að varðveita þessa elztu og merk-
ustu byggingu hér á landi, og þess
manns, sem fremstur stóð og mest
kvað að, sinnar samtíðar, í baráttu
fyrir verzlunarfrelsi þjóðar sinnar Og
barðist gegn erlendu kúgunarvaldi,
jafnhliða að koma á fót auknum at-
Vinnugreinum og iðnaði.
Byggingaríramkvæmdir, sem sagt er
írá hér að framan, og lokið var að
mestu samsumars, gengu fljótt og vel,
enda margir verkamenn og smiðir, sem
við þær unnu, auk heimilisverkamanna,
sem gripið var tii, frá hinum föstu
þeimilisverkum búsins.
talsverð áhrif á sölu nýmjólkurinnar,
ef hún kom ekki á réttum tíma.
Þá keypti almenningur ekki mjólk
í Reykjavík neitt svipað því sem
nokkru síðar varð. Það var hvort
tveggja, að lítil, eða nær engin, mjólk
fluttist til Reykjavíkur, nema frá þeim
sem áttu kýr í bænum, sem voru mjög
fáir, e.t.v. lítils háttar vestan af Sel-
tjarnarnesi — engir þó fyrir ofan Ell-
iðaár, og bæjarbúar því yfirleitt ó-
vanir mjólkurneyzlu, og svo hitt, að
mjólkin var þá miklu dýrari neyzlu-
vara en hún síðar varð — miðað við
laun og kjör fólksins þá í Reykjavík
og kaupstöðum. Þess vegna varð að
vinna úr nokkrum hluta mjólkurinnar,
sem gaf til muna óhagstæðara verð
miðað v.ið nýmjólkursölu. En hún seld-
ist ekki upp, þrátt fyrir það gæðaorð,
sem Viðeyjarmjóikin og aðrar mjólk-
urvörur þaðan fékk ævinlega hjá
reykvískum húsmæðrum. Ég man það
vel ennþá, að það var talað um Við-
eyjarmjólkina í öðrum tón — ef gerð-
ur var samanburður — hvað hún bæri
af að gæðum, miðað við mjólk annars
staðar frá. Hygg ég, að þessi dömur
hafi haft við nokkur rök að styðjast,
m. a. vegna þess að fóðrið, sem kúnum
var gefið, var mjög fjölbreytt (sem
síðar verður lýst), og að mjólkin kom
alltaf ný í búðina — tveim og hálfum
tíma eftir morgunmjöltun. Ýtrasta
hreinlætis var gætt frá byrjun mjalta
og þar til mjólkin var komin í sölu-
búðina.
Hvað myndu reykvískar húsmæður
segja nú til dags — myndi þeim ekki
finnast það harla ótrúlegt, að ekki hafi
selzt upp neyzlumjólk nema frá einu
búi, þó í stærra lagi væri, í sjálfum
höfuðstaðnum Reykjavík, um 5—600
lítrar daglega, ef þær miða við allt það
mikla mjólkurflóð nú, sem flutt er dag-
lega í höfuðstaðinn til neyzlu; meira
og minna úr 7 sýslum og flestum heim-
ilum þessara sýsla.
Vissulega hefur Reykjavík og ná-
grenni hennar margfaldazt eða tug-
faldazt síðan — ekki einasta að því er
snertir mannfjölgun, heldur einnig og
eigi síður hvað áhrærir fjárhagsgetu
og afkomu fólksins, hún hefur stór-
batnað með nýjum og bættum atvinnu-
greinum.
En svona var þetta þá. Og þó taldi
Reykjavíkurbær þessi árin 7—10.000
manns.
Eins og áður segir, kom ég, sem
og aðrir Viðeyingar, í mjólkurbúðina
á Uppsölum, þegar verið var á ferð í
bænum. Ég sá þá oft þegar Guðrún,
útsölukonan, var að afgreiða fólkið með
mjólk. Oftast hálfur pottur eða einn
peli. Sumar konur tóku heilan pott.
Stundum einn pott af undanrennu í
grauta eða bakstur. Skyr gekk ævin-
lega vel út og þótti góð og vinsæl
vara — og fengu færri en um báðu.
Enda var skyrið alltaf nýtt af síjunni.
Skyrmysa seldist alltaf nokkuð. Rjómi
seldist oft vel, einkum um helgar, enda
var hann þykkur og góður, en lítill
skammtur var tekinn, þar sem hann
mun hafa verið nokkuð dýr. Það var
því oft lítil smjörgerð, og ekki nema
úr afgangi rjómans, sem ekki seldist
samdægurs. Enda var alltaf nóg af
sveitasmjöri, sem kallað var þá í bæn-
um.
Þegar þetta er borið saman við það
sem nú er, myndi flestum finnast það
næstum ótrúlegt. Ekki voru börnin
færri þá í höfuðstaðnum en nú, ti'ltölu-
lega. Nú tekur hvert heimili í Reykja-
vík 3—5 lítra af nýmjólk, og meira,
auk annarra mjólkurvara. En það er
líka mikill munur á verðinu þá og nú.
Þá — á þeim árum — var nýmjólk
seld á 18—20 aura potturinn. Þá fékkst
ekki meira en einni og hálfur mjólkur-
pottur fyrir einnar klukkustundarvinnu.
Já — þegar vinna fékkst — og þá
sjaldnast greidd í peningum, heldur I
úttekt. Nú fáum við 5—6 lítra nýmjólk-
Framhald á bls. 13
g vil þá næst lýsa hér rekstri
búsins i Viðey, niðurröðun verka meðal
fólksins, flutningi mjólkur til Reykja-
víkur og sölufyrirkomulagi á henni
þar.
Eins og áður er sagt hér að framan,
setur Eggert Briem upp í Viðey stórt
kúabú og mjólkursölu í Reykjavík.
Mjólkurbúðin var í húsi, sem heitir
Uppsalir, syðst í Áðalstræti á neðstu
hæð (kjallara). Þetta mun vera fyrsta
mjólkurbúðin í Reykjavík. Þannig var
Eggert Briem fyrstur bænda til að
framleiða mjólk í stórum stíl og flytja
daglega til sölu í Reykjavík. Þessi
pinklum og þess háttar dóti komið, sem
tii Viðeyjar átti að fara næsta dag með
mjólkurpóstinum inn að Laugarnesi.
Svo átti Guðrún til að gefa manni
kaffisopa og „snúð“, sem þakksamlega
var þegið í þá daga.
Daglega var farið með mjólkina frá
Viðey, snémma á morgnana, yfir sund-
ið að Laugarnesi. Þar var þá bryggja,
sem gott var að lenda við. Þangað kom,
á sama tíma, mjólkurpósturinn úr
Reykjavík með hest og vagn. Hann
hét Guðmundur, og að mig minnir,
maður Guðrúnar mjólkurbústýru á
Uppsölum. Guðmundur þessi stundaði
Gúðrún Jónsdóttir, mjólkurbústýra á Uppsölum.
mjólkurbúð á Uppsölum var sérstak-
lega innréttuð fyrir sölu mjólkur og
mjólkurvinnslu, sem þá var smjör- og
skyrgerð. Mjóikurbúðin var all-fúm-
góð, með tilhe-yrandi hillum og borð-
um undir þar til gerða mjólkurgeyma
og' önnur áhöld, svo og skrifborð. Af-
greiðsluborð, eða diskur, var fyrir fram
an, nokkru innan við innganginn. Inn
af búðinni var skyrgerðin Og önnur
mjólkurvinnsla með þeim áhöldum sem
tilheyrðu. Strokkur o. fl. Þar voru eiijn-
ig brúsarnir látnir standa, aldrei í búð-
inni sjálfri. Búðin, sem okkur Viðey-
ingum fannst bæði fín og falleg, var
öll hvítmáluð að innan. I búðinni var
einnig köku- og brauðsala, og eitthvað
fleira smálegt.
Mjólkiurbústýran og sölukonan hét
Guðrún Jónsdóttir. Ekki kann ég meira
um hana að segja. Fullorðin kona, talin
vel að ^ér í mjólkurmatargerð allri og
vandláf með að brúsarnir væru hreinir
og litu vel út. Sjálf var hún alltaf í
hvítum sloppi, þegar hún var í búð-
inni að afgreiða fólkið. öllum í Viðey
þótti vænt um Guðrúnu á Uppsölum —
hún tók vel á móti öllum, sem komu
frá Viðey. Það var yfirleitt venja að
koma til Guðrúnar. Þangað var öllum
keyrsluvinnu í bænum jafnhliða þvi að
sækja Viðeyjarmjólkina inn að Laugar-
nesi. Þá var kominn allgóður vegur inn
að Laugarnesspítala.
Mjólkin þurfti helzt að vera komin á
útsölustaðinn fyrir kl. 10 á morgnana,
þó oft kæmi fyrir að út af brygði, eink-
um á skammdegistímabilinu, þar sem
ekki var farið yfir sundið nema í sæmi-
legu veðri og hagstæðri átt. Þess vegna
var ógjarnan farið yfir fyrr en farið var
að birta nema í góðu. En mikið kapp
var á það lagt að komast yfir með
mjólkina á réttum tíma, sem oftast var,
miðað við flutning á sjó. En það er oft
gott á Viðeyjarsundi, og litil kvika, þó
annað veður og sjólag sé utar.
Mjólkin var sótt í búðina á morgn
ana af flestum neytendum, og gat það
haft áhrif á söluna, einkum nýmjólkur-
söluna, ef hún kom ekki á réttum tíma.
Þá var morgunmatur í Reykjavík, sem
annarsstaðar hér á landi, á þeim árum,
milli kl. 9 og 10. Þá var það talið nauð-
synlegt reykvískum húsmæðrum, að
mjólkin væri komin í búðina helzt fyrir
þann tíma, um leið og farið var í bak-
arí og annað eftir mat. Það hafði alltaf
8. tölublað 1963 J]