Lesbók Morgunblaðsins - 17.03.1963, Blaðsíða 12

I BÚSKAPUR I
Framhald af bls. 11
Alltaf hafði Eggert heyvinnuráðs-
mann, sem var sá sami öll þau sumur,
er ég var í Viðey. Oddur hét hann,
Björnsson, frá Þúfu í ölfusi. Hann var
góður heyvinnumaður, stjórnsamur og
„aktanlegur“.
Allur annar heyskapur utan túns,
sem þá var alltaf mikill, var heyjaður
vestur á eynni. >ar var gott heyfall —
næstum eins og taða. Engjarnar voru
ágætlega sprottnar og grasgefnar ár-
lega, en þó nokkuð þýfðar, enginn blett-
ur sléttur; sums staðar utan með óslá-
andi vegna þúfnakarga, en loðið eins
og bezta tún. Síðar var það plægt og
sléttað.
Eins og fyrr segir, varð að reiða
þennan heyskap allan á hestum. Var
þá reitt á 7—8 hestum og alltaf hirt
mikið í einu. Alltaf stóð eitthvað af
karlmönnunum við slátt, þó þurrkar
væru Og verið væri að þurrka og sæta,
eða binda og hirða heim, því bæði var,
að fólkið var margt — og svo hitt, að
engjarnar voru talsvert þýfðar og veitti
ekki af, að alltaf væri verið að slá.
Þegar heyjað var vestur á eynni,
var allt fært á engjarnar — matur og
kaffi. Var snætt í einu stóru tjaldi og
ekki komið heim fyrr en á kvöldin.
Allur heyskapur í Viðey árlega var
um og yfir 2000 hestburðir. Fór hann
váxandi, eftir því sem túnið stækkaði
og batnaði, og komst upp í 2400 hesta.
Seinustu árin var taðan orðin miklu
meiri, í hlutfalli við utantúnsheyskap-
inn.
Heyinu var hlaðið í þverstæður í
hlöðuna. Þannig á víxl: Taða og úthey
— með mjórri geil á milli. Var þetta
gert bæði vegna hitans, því oftast var
mjög erfitt að þurrka svo að heyið
vildi ekki hitna um of. Þrátt fyrir
þetta, hitnaði oft helzt til mikið í stæð-
unum. Á hinn bóginn var miklu auð-
veldara að leysa og gefa heyið, ef
skiptist á úthey og taða, þegar notað
var svipað magn af hvoru daglega.
Allar nýsléttur og það, sem slétt var
orðið af túninu var tvíslegið. Mátti
segja, að það væri fullkomin nýting
í ræktun og heyskap á þeim árum. Þvag
var borið á slétturnar, þegar búið var
að hirða af þeim fyrri sláttinn, og
spruttu þær þá svo vel, að á þeim var
síbreiðugras. En illt var að þurrka hána
seinni hluta sumars, og vara mátti sig
á henni í hlöðunni. >á var engin vot-
heys-verkun komin til sögunnar eða
nokkur þekking og sízt reynsla. Alltaf
voru mikil hey í Viðey og stórmiklar
fyrningar árlega, enda oft sótt þangað
hey á vorin úr Reykjavík — og stund-
um ofan úr Mosfellssveit.
Ekki var það venja í Viðey að halda
töðugjöld þegar lokið var hirðingu tún-
anna, eins og siður var þá hjá flestum
bændum í sveitum. En þess í stað var
haldin stórveizla í sláttulokin, áður en
kaupafólkið fór. Var þá veitt vel og
rausnarlega, og haldin dansskemmtun
fram undir morgun. Þótti slíkt í þá
daga ekki smáræðis nýbreytni. Ekki
skorti þátttöku húsbændanna, þegar
gerður var dagamunur, hvort heldur
verið var að kveðja kaupafólkið eða á
öðrum tyllidögum og hátíðum. Næsta
dag eftir veizluna, þegar búið var
að flytja mjólkina, var allt kaupafólkið
flutt til Reykjavíkur. Þá áður um kvöld
ið borgaði Eggert fólkinu öllu kaupið
út í peningum, eins og hans var raun-
ar venja með allt verkafólk, sem hjá
honum vann, að borga því upp kaupið
þegar ráðningartíminn var úti eða þeg-
ar það fór.
Yfirleitt borgaði Eggert í Viðey
aldrei nema meðalkaup, eins og það
var á hverjum tíma, og algengast var
hjá bændum um sláttinn og öðrum
vinnuveitendum, nema sérstökum
mönnum, sem hann þurfti að velja til
vissra verka. Þá fengu kaupamenn
12—14 kr. á viku og stúlkur 6—8 kr.
Á þessum árum voru karlmenn um
sláttinn í Viðey fyrir kr. 12 og 13 og
kaupakonan fyrir 6 og 7 kr. En það var
almannarómur, að fólk viidi miklu
heldur vera í Viðey heldur en að fara
eitthvað annað upp um sveitir, vegna
þess að þar var vinnutiminn reglu-
bundnari og styttri og kaupið borgað
út í peningum, þegar farið var. Svo
var það, sem allir fundu, að í Viðey
var frjálst og skemmtilegt heimili og
góður viðurgjörningur og húsakynni.
Án efa hefur það líka gjört sitt, að
fólk var alltaf margt þar.
öllum heyskap var snemma lokið í
Viðey — oftast seinnipartinn í ágúst-
mánuði. >á var mjólkurkúnum hleypt
á túnið og vestur um eyna. Voru þá
kúahagar orðnir, að vanda, heldur lé-
legir um austur- og norðurhluta eyjar-
innar. Kýrnar voru alltaf teknar
snemma inn á haustin, eða um leið og
þær voru búnar að bíta það bezta af
túninu. Alltaf var kúnum gefinn dá-
lítill skammtur af mat á sumrin, en
samt vildi minnka í þeim til muna. Oft
var ræktað mikið af fóðurrófum í Við-
ey, sem kúnum voru gefnar á haustin,
fram eftir. Þær spruttu mjög vel og
voru gott fóður til mjólkur, en ekki
var gott að geyma þær lengi fram
eftir hausti.
Eftir sláttinn var jöfnum höndum
byrjað á jarðabótum og ýmsum öðrum
útiverkum, meðal annars að gera veg
yfir mýri norðan við túnið og niður
klifið yfir á Eiðið, eða flytja og jafna
út gamlar kofatættur, búa til Naust
fyrir bátana, sem gert var upp af heima-
lendingunni, og bátarnir voru settir upp
í. Átti að koma þar spil. Fleira var haft
í takinu og unnið að eftir ástæðum.
Svo var líka búfjár-slátrun.
F ggert gerði alltaf snemma á
hverju hausti endurskoðun, eða rögun,
á kúnum, sem hann tók frá og lét
farga. Réð þar að vísu aldur og galiar,
en þó mestu ársnytin, sem bundin var
lágmarki. Mörgum þessum gripum var
slátrað fyrir heimilið. En nokkuð af
kjötinu var selt til Reykjavíkur.
Á haustin var hirt og flutt heim allt
nýtilegt timbur, sem rak upp. Það rak
stundum talsvert af timbri upp í Viðey
þessi ár. Stundum voru þetta heil könt-
uð ré og plankar. Þetta mun hafa tekið
út í Reykjavík eða fallið útbyrðis í
uppskipun. En Viðey var með útbreidd-
an faðminn fyrir öllu þess háttar, sem
út tók, ef vindur stóð af höfninni í
Reykjavík.
Eitt sumar rak á þennan hátt mikið
af trjám 5x5”, sem kaupmaður í
Reykjavík átti og voru þau með hans
vörumerki. Leyfði Eggert honum óðara
að fara með staurana.
Einn vetur slitnaði skip upp í
Reykjavíkurhöfn í ofsa vestan-roki, og
rak upp í kletta og brotnaði þar í spón.
Allt, sem losnaði úr þessum dalli, rak
næsta dag upp í Viðey. Allt fólkið þar,
sem eitthvað gat, var tekið til að bjarga
timburbrakinu undan sjó. Þetta var
eins og nokkurs konar hvalreki. Ég
hygg, að þessi hlunnindi séu löngu
horfin úr Viðey, síðan hin lokaða höfn
var gerð í Reykjavík.
Hér að framan hefur verið nokkuð
sagt frá búrekstrinum í Viðey — fram-
kvæmdum þar og daglegum störfum
fólksins og vinnutilhögun í meginatrið-
úm.
Eggert Briem var mikill fyrirhyggju-
maður um allt, sem við kom búskapn-
um og heimilishaldinu í Viðey. Það fór
ekki framhjá nokkrum manni, sem þar
var og kynntist heimilinu, stjórn bús-
ins utanbæjar og innan, niðurröðun
verka og skipulagi á því, sem fram-
kvæma áttL
egar ég nú dreg upp þessa mynd
af athafnaheimilinu í Viðey og rifja upp
fyrir mér framkvæmdir og störf þar,
sem mér eru enn í fersku minni, minn-
ist ég þess, að maður var bæði stoltur
og hrifinn af að mega tileinka sér þetta
glæsilega og stóra heimili. >á leit maður
á þetta sem lítt þroskaður unglingur;
áleit, að Viðeyjarheimilið væri auð-
heimili, þau hjón hefðu alltaf fullar
hendur fjár og fengju flest fyrirhafnar-
lítið. Eftir því sem ég hef hugleitt
þetta meira á síðari áratugum ævi
minnar — búrekstur og framkvæmdir
Eggerts Briem í Viðey — skil ég hann
betur athafnabóndann, sem var miklu
frekar stórhuga brautryðjandi íslenzkr-
ar bændastéttar þeirrar tíðar — og
vildi sýna það í verki og framkvæmd —
heldur en fjárgróðamaður. En þó var
því við brugðið af öllum, sem þekktu,
hvað Eggert var hagsýnn og kunni vel
að færa sér í nyt verzlun og innkaup
fyrir hinn stóra búrekstur í Viðey.
Ég hygg, að flestum núlifandi mönn-
um muni þykja það harla ótrúlegt, að
á heimili, sem er í næsta nágrenni
Reykjavíkur og rekur stórbúskap, hefur
tugi manna í heimili, flytur daglega
afurðir búsins til sölu í kaupstaðinn og
verður að gera mikil og margvísleg
innkaup aðfluttra vara til rekstrar
búsins, hafi aldrei verið keypt í kaup-
staðnum (Rvík) — ætt eða óætt, smátt
eða stórt — annað en brauðin, sem
komu með brúsunum daglega. Allar
vörur til heimilisins, svo og fóðurvörur,
komu með skipunum beint frá Kaup-
mannahöfn, venjulegast einu sinni eða
tvisvar á ári.
Það er áreiðanlegt, að hér hefur ver-
ið um mikla verzlunarhagsýni að ræða,
samhliða fyrirhyggju og stórkostlegum
fjárhagslegum hagnaði. Mun öllum það
ljóst, sem verzlunarviðskipti þekkja.
llar þessar vörur til Viðeyjar-
búsins komu með póstskipunum Láru og
Vestu. Þessar vörur komu venjulegast
seinnipart sumars eða snemma á haust-
in, eftir því sem á ferðum skipanna
stóð. Vörurnar voru teknar beint frá
skipinu og fluttar á uppskipunarbátum
til Viðeyjar. Þarna kom allt, sem heim-
ilið þurfti til ársins, eins og áður segir.
Það var lika rétt, sem sagt var þá í
Viðey meðal fólksins þar: „Ekki einu
sinni eldspýta er keypt í Reykjavik“.
Það eina, sem við vissum, að keypt var
í Reykjavík, voru jólagjafir.
Stundum fór Eggert út til Kaup-
mannahafnar, ef vel stóð á skipaferð-
um. Mun hann þá hafa gert innkaup á
vörum sínum eða ráðstafað þeim þar.
Allur vöruforði, annar en fóðurvörur,
var geymdur í ibúðarhúsinu, á loftun-
um sem voru tvö — neðra og efra loft.
Þessar geymslur voru bæði góðar Og
rúmmiklar, enda þurfti þess hvors
tveggja, þegar geyma átti ársforða.
Fóðurvörur allar voru geymdar á fjós-
loftinu, sem var þurr og góð mjölvöru-
geymsla og geysi-rúmmikil, eins og áð-
ur hefur verið frá sagt. Þarna voru
stórir hlaðar af hverri tegund, t. d. 200
pd. fóðurmjölssekkir, líkast og maður
sá mest í pakkhúsum kaupmanna.
Eg get varla stillt mig um að geta
þess helzta, sem mér er enn í huga, af
þeim vörutegundum og magni þeirra.
Ég man enn, hvar og hvernig hverri
tegund var raðað og staflað í geymsl-
unum. Ég var oft sendur, öðrum frem-
ur — og raunar alltaf, ef ég var inni,
(því ég var ekkert latur að skokka
upp og niður stigana) til að sækja
ýmislegt, sem þurfti, í þessar geymslur,
bæði ætt og óætt.
Ráðskonan, Katrín Gunnlaugsdóttir,
hafði undir höndum alla lykla að þeim
geymslum, sem voru í íbúðarhúsinu,
svo og húsmóðirin sjálf, sem líka þurfti
að senda upp í geymslurnar.
IVÆatargeymslan var á miðloftinu
í stóru herbergi, en þar var m. a. þessi
forði:
Stór hlaði af hveitipokum. Hrís-
grjónasekkir í stafla og aðrar korn-
tegundir. Kaffibaunir í heilum sekkj-
um, 4—5. Stór kista með exports-
kaffi. Stór hlaði af kandíssykur-
kössum, ca, 15—20 ks. Hvítasykur-
toppar í stórum stafla á hillu. Heilar
tunnur, ekki stórar, af púðursykri.
Tunna af sætasaft — og önnur af
súrsaft, stærri. Margir kassar af rús-
ínum og sveskjum. Nokkrir kassar
af súkkulaði (ekki stórir). Plöntu-
feiti í stórum kössum. Tvibökur,
„familíukex" og fleira slíkt í mörg-
um kössum. Bökunardropar og þ.h.
í smákössum fullum af glÖsum.
Margar krukkur af gerdufti. Og
ótalmargt fleira var þar, sem ekki
er unnt upp að telja.
Við lítum þá í geymsluna á eíra
loftinu. Þar sjáum við:
Þvottaefni í mörgum litlum tunn-
um, svó og grænsápu (blautsápa).
Þvottasóta í mörgum kössum. Sól-
skinssápu í 3—4 kössum, ekki þó
stórum. Handsápa var þar í litlum
kössum. Ýmsar stærðir lampaglasa
í mjög stórum kössum, og skipti
hundruðum glasa. Tugir vegglampa
á lager, enda margir í gangi í öllu
húsinu. Mjólkurbrúsar, 25 og 30 lítra,
skiptu tugum. Mjólkurfötur og stór
varaskilvinda. „Filt“ í mjólkur-
sigti. Öskjur í stórum kössum.
Stór bunki af skóflum, bæði í
fjósið og til útiverka. Jarðvinnslu-
kvíslar. Strákústar voru í tugatali.
Nolckrir kassar af ljábrýnum og ljá-
blöð í tugatali. Luktir, sem hafðar
voru í fjósið og útihús, einnig í tuga-
tali. Margir kassar af alls konar
saum. Ótalmargar kaðalrúllur í reipi
o. fl. Nokkrir litlir pokar af nauta-
böndum. Dálitil hrúga af óniðursög-
uðum brúnspón í hrífutinda. 15 kýr-
húðir, litaðar og hertar. Þá var geng-
ið á skinnskóm. Þar var einnig ótal
margt, sem ekki verður talið upp. En
ég stóð undrandi fyrst — að sjá tvo
gríðarstóra kassa af eldspýtna-búnt-
um, 5—6 olíuföt í röð hjá gömlu
smiðjunni og fullan skúr af kolum.
Ég læt þessa vörulýsingu nægja, þó
flest annað, sem hér er ekki talið, hafi
verið þessu líkt. En þetta sýnir, að
þarna var ekki verið að reiða daglega
í bréfpokum úr kaupstaðnum, eins og
við gerum bændurnir nú til dags.
Allir sjá án efa, að hér var um betri
viðskiptahagnað að ræða heldur en að
taka vörur sínar smám saman eftir þörí-
um hjá kaupmönnunum í Reykjavík, þó
meira fjármagn þyrfti í einu til að taka
svona stóran ársforða.
Eggert sagði sjálfur um þettaí
.....að kaupmenn í Reykjavík flyttu
ekki inn fóðurvörur, og sízt allar þær,
sem hann þyrfti að nota, og svo væri
það mikil áhætta að hafa ekk-i alltaf árs-
forða, því skipaferðir væru ótryggar á
vetrum, og kraftfóður-gjöfin yrði að
vera sem jöfnust og mætti ekki slitna í
sundur — til að halda mjólkinni sem
jafnastri“. Enda var Eggert mjög aðgæt-
inn og forsjáll með að taka svo ríflega
til ársins, að alltaf náði saman — og
sumt mun meira.
Það var því sannmæli Viðeyjarfólks-
ins, „að aldrei þyrfti neitt að fá úr kaup-
stað hér, ekki einu sinni eldspýtur".
Þeir sögðu...
„Eg vildi ekki gera neitt til þess eina
að hefna mín. En ég vildi vinna til næst
um því hvað sem væri til þess að
tryggja framtíðina.“
— James A. Garfiel
„Hugrekki er það verð, sem lifið
krefst — tii viðhalds friðinum.“
— Amelia Earhaxt Futnanu
12 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
10. tölublað 1963