Lesbók Morgunblaðsins - 17.03.1963, Blaðsíða 13

| PRESTSETUR í EYÐI
Framihald af bls. 4.
naut hann aftur á móti framúrskarandi
hæfileika og dugnaðar sinnar ágætu
konu, Kristínar Jónsdóttur frá Skraut-
hólum á Kjalarnesi. Var hún hinn mesti
búforkur, og raunar á öllum sviðum
þótti mikið að henni kveða.
Á þorradaginn fyrsta árið 1826 fædd-
ist í Sandfelli drengur, sem átti eftir að
verða eitt af mikilmennum síns tíma,
stórbrotinn baráttumaður, einlægur ætt-
jar'ðarvinur, brennandi í andanum fyrir
frelsi föðurlandsins. Það var Benedikt
Sveinsson alþingisforseti, aðalforingi í
frelsismálum þjóðarinnar eftir daga Jóns
Sigurðssonar.
Hálfri öld síðar var annar Sveinn
prestur í Sandfelli. Það var Sveinn Ei-
ríksson síðar í Ásum í Skaftártungu.
Þann 7. des. 1880 fæddist í Sandfelli
drengur, sem síðar varð mikill og giftu-
drjúgur áhrifamaður í sjálfstæðisbaráttu
íslands. Og það átti fyrir honum að
liggja að lýsa endurreistu lýðveldi á
íslandi á Þingvöllum, 17. júní 1944. Það
var Gísli Sveinsson.
Þannig er þetta eyðiprestssetur fæð-
ingarstaður tveggja mikilla þjóðmála-
skörunga, sem báðir settu mikinn svip
á frelsisbaráttu þjóðar sinnar um sína
daga.
Séra Páll Thorarensen (1827—44
og 1850—60)
r
ftir séra Svein Benediktsson kom
að Sandfelli mágur hans, séra Páll
Thorarensen frá Munkaþverá í Eyja-
firði. Hann var bróðir Þórarins sýslu-
manns Öfjörðs, sem fyrr er nefndur.
Svo mikla tryggð batt þessi Eyfirðing-
ur við Sandfell og Öræfinga, að hann
gerðist tvisvar prestur þeirra, fyrst 1827
—44 og síðan 1850—60 eftir að hann
hafði verið í Bjarnarnesi í sex ár.
Sr. Páll var kvæntur Önnu Benedikts-
dóttur frá Hraungerði. Þau hjón gerðust
bæði mjög feitlagin, enda sællíf og ekki
vinnugefin. Bú þeirra í Sandfelli var
frekar lítið og afkoman líklega fremur
erfið. Prestur þótti ekki mikill fjár-
gæzlumaður og nokkuð vínhneigður.
Setr. prestur var séra Páll Thoraren-
sen vel kynntur og ágætt orð fær hann
hjá biskupi sínum Helga Thordarsen.
Einkum fór orð af sr. Páli sem frábær-
um söngmanni, sbr. Tvísöngurinn í
Surtshelli eftir Grím Thomsen, en það
kunnu kirkjugestir ekki síður að meta
hjá prestum sínum heldur en það, sem
þeir höfðu fram að bera í stólnum.
Árið 1845 varð sr. Páll prófastur í
Austur-Skaftafellssýslu. Er hann sá eini
prófastur, sem í Sandfelli hefur setið.
Því embætti fylgdu ferðalög um pró-
fastsdæmið til eftirlits með kirkjum og
kristr.ihaldi. Vorið 1860 var Páll pró-
fastur á ferð austur á Mýrum í kirkju-
skoðun. í þeirri ferð andaðist hann, er
hann var staddur að Vindborðsseli 19.
maí. Öræfingar sóttu líkið austur, því að
þar heima í Sandfelli hafið sr. Páll kos-
ið sér leg. Sér enn fyrir leiði hans fyr-
ir kirkjudyrum í Sandfellskirkjugarði.
Þeir, sem fóru austur að sækja lík-
kisturna kviðu því að hún yrði erfið í
flutningum, því að prófastur var mjög
feitlaginn eins og fyrr er sagt. En þetta
fór öðruvísi en þeir ætluðu. Ferðin
greiddist vel og giftusamlega. Töldu þeir,
sem flutninginn önnuðust, sig hafa hug-
boð um að sr. Páli væri ekki síður ljúft
að koma heim að Sandfelli látinn en
lifandi. Einn í ferðinni var Jón í Svína-
felli, sonur Páls I Arnardrangi. Hann
var ágætur söngmaður. Var hann jafn-
an forsöngvari þegar haldið var af stað
frá bæjum, þar sem gist vax eða áð á
leiðinni.
Sr. Páll Thorarensen var mætur mað-
ur og Sandfellssöfnuður saknaði hans
10. tölublað 1963 -----------------
Farið yfir Núpsvötn. Lómagnúpur í baksýn.
sem góðs manns og sálusorgara þegar
hann lézt fyrir aldur fram. Hann var
aðeins 58 ára er hann féll frá og hafði
þá verið prestur í 32 ár.
Dóttir þeirra sr. Páls og frú Önnu
var Oddný Friðrika. Hún var mann-
kostakona, vel greind og hafði erft gáfu
föður síns — ágæta söngrödd. Hún
varð seinna prestskona í Sandfelli, kona
sr. Sigbjörns Sigfússonar, sem varð eft-
irmaður tengdaföður síns sem prestur
Öræfinga.
Séra Magnús Nordahl Jónsson
(1844—50)
au sex ár, sem sr. Páll Thorar-
ensen var í Bjarnarnesi, var sr. Magnús
Nordahl prestur í Sandfelli. Hann var
Borgfirðingur, sonur sr. Jóns Magnús-
sonar í Hvammi í Norðurárdal. Hann
vígðist aðstoðarprestur til sr. Sigurðar
Thorarensen en fékk Sandfell 1844.
Sr. Magnús þótti frekar gáfnadaufur
og lítill námsmaður en hann var að
ýmsu leyti mannkostamaður og vinsæll
prestur, þótt ekki þætti hann alltaf
prestiegur í háttum sínum. Hann var
mikill hestamaður og átti ágæta reið-
hesta. í Sandfelli búnaðist honum vel,
enda taldi hann það góða jörð og segist
hafa þar nægilegt fyrir sig, — „inn-
tektir til útgjalda.“
Fyrsti maðurinn, sem sr. Magnús jarð-
söng í Öræfum hét Þorsteinn Ingi-
mundarson. Hann hafði hrapað til bana
er har.n var í lausagöngu við fugla-
veiðar í Ingólfshöfða. Það var mjög
hættuleg veiðiaðferð, því að mikið er
af lausu grjóti í berginu. Sr. Magnús
kom því til leiðar að þessi veiðiaðferð
var bönnuð og lagðist hún þar með
niður.
Sr. Magnús Nordahl var fríður mað-
ur sýnum, gleðimaður, en nokkuð vín-
hneigður. Kona hans var Rannveig Egg-
ertsdóttir prests Bjarnasonar í Stafholti.
Þau áttu mörg börn, sem ættir eru frá
komnar. Þegar sr. Magnús fór frá Sand-
felli fékk hann Meðallandsþing. Þar
lifði hann aðeins tvö ár. Hann andaðist
á Rofabæ tæplega fertugur að aldri.
ITér skal staðar numi% þótt freist-
andi væri að geta fleiri Sandfellspresta,
sem staðinn hafa setið bæði fyrr og síð-
ar. Við göngum í bæinn. Við þurfum
ekki að knýja á dyr. Hér er enginn
til dyra að ganga.
Það er alltaf eins að koma inn í auð-
an bæ. Auðnin og tómleikinn blasir alls
staðar við. Myglulykt og rakaloft mætir
manni í staðinn fyrir mannaþef. Eins
er þetta hér í þessum reisulega gamla
bæ, sem staðið hefur auður í meira en
hálfan annan áratug. Við komum fyrst
inn í göngin. Beint inn af þeim er stórt
og rúmgott eldhús. Þar stendur elda-
vélin ennþá við einn vegginn og bíður
eftir að einhver komi til að kveikja
undir katlinum. Á hægri hönd er gesta-
stofa með tveimur stórum gluggum fram
á hlaðið. Hún er fóðruð stórrósóttu
„betrekki". Undir það hafa verið límd
gömul dagblöð. ísafold? Tíminn? Nei,
þetta er Politiken frá 9. marz 1924. Sið-
asti presturinn í Sandfelli, sem lét
byggja þennan bæ, hinn róttæki klerkur
Öræfinga, hefur haldið útlend blöð til
að fylgjast með straumum og stefnum
úti í heimi héðan úr þessu afskekkta
plássi. Þetta er eitt dæmi af mörgum um
víðsýni íslenzkra sveitaklerka.
Við göngum upp stigann og komum
upp í portbyggða, panelklædda baðstofu.
Hún er hólfuð í þrennt. Gluggar á stöfn-
um, smákvistur á miðhúsinu. Fremsta
húsið, hjónahúsið(?) er málað blátt með
björtum glugga efst á stafninum. Héðan
sér vestur yfir auðnir Skeiðarársands,
þar sem stórfljótin duna á eyrum.
Okkur fýsir ekki að vera lengi inni í
þessum eyðibæ. Við viljum komast sem
fyrst út undir bert loft, út í blessaða
vorblíðuna. Við skoðum okkur um utan
bæjar, en höfum ekki langa viðdvöl.
Hér er hver kofi að hrynja, hver þekja
að rifna, hver raftur að fúna, hver vegg-
ur að falla. Allt að verða hrörnuninni
og eyðingunni að bráð. Eins og alls
staðar þar sem mannshöndin er ekki til
staðar til að mæta hruninu með upp-
byggingu og halda mannvirkjunum við.
Hver verður hlutur þessa gamla
prestseturs í framtíðinni? Kemst það
aftur í byggð? Óvíst. Verður það aftur
prestsetur? Ótrúlegt. Öræfin eru að vísu
ennþá sérstakt prestakall — Sandfells-
prestakall. En hversu lengi verður það?
Um það hefur enginn sótt í meira en
þrjátíu ár. Og alltaf eru samgöngurnar
að batna við Suðursveitina þaðan sem
Öræfunum er þjónað. Nú er ekki nema
eitt vatnsfall, Jökulsá á Breiðamerkur-
sandi, óbrúað þar á milli, svo að hægt
er að fara þessa leið, 60 kra, á stund úr
degi. Þess vegna er það ótrúlegt, að
aftur verði prestur búsettur í Öræfum.
Þar með er þá endi bundinn á hið
gamla hlutverk Sandfells í þjóðlifi og
kirkjusögu íslendinga.
I SMÁSAGAN I
Framhald af bls. 3.
var ofvaxinn mínum skilningi. Loks
ákvað ég að senda hann í sjúkrahús
skozka kristniboðsins.
Þar var hann í þrjá mánuði og á þeim
tíma sá ég hann einungis einu sinni.
Ég kom ríðandi framhjá trúboðsstöðinni
á leið til brautarstöðvarinnar í Kikuyu
og kom þá auga á Kamante fyrir inn-
an sjúkrahússgarðinn. Hann stóð einn
og afsíðis. Þegar hann sá mig kom hann
að girðingunni, en þagði eins og steinn.
ICamante kom aftur heim til mín
á sjálfan páskadagsmorguninn og af-
henti mér bréf frá sjúkrahúsinu, þar
sem sagt var að hann væri miklu betri
og sennilega læknaður að fullu. Hann
hlýtur að hafa vitað hvað í bréfinu stóð,
því að hann leit ekki af andliti mínu,
meðan ég las það. Kamante hagaði sér
ávallt með sjaldgæfum virðuleika en í
þetta skipti einkenndist framkoma hans
af niðurbældri sigurgleði.
Allir innfæddir hafa skilning á
dramatískum áhrifum. Kamante hafði
vafið gömlum umbúðum vandlega um
fætur sér, frá hæli að hné, til þess að
búa mig undir óblandna undrun. Það
var augljóst, að fyrir hann var hin
mikla þýðing augnabliksins ekki bund-
in hans eigin lækningu, heldur þeirri
óeigingjörnu gleði, sem hann ætlaði nú
að veita mér. Hann mundi sjálfsagt líka
vonbrigði mín og gremju í gamla daga,
þegar læknisaðgerðir mínar mistókust
sífellt og hann vissi að sá árangur sem
náðst hafði á sjúkrahúsinu var undra-
verður. Meðan hann tók umbúðirnar
mjög hægt af og í ljós kom alveg heill
fótleggur, með einstöku gráu öri, ljóm-
aði andlit hans af undarlegri og fram-
andi birtu.
Þegar Kamante hafði fullkomlega not-
ið undrunar minnar og gleði, tilkynnti
hann mér það jafnframt með mikilli al-
vöru, að hann væri orðinn kristinn. „Ég
er alveg eins og þú“, sagði hann. Hann
bætti því við, að sér fyndist ég gjarnan
geta gefið sér rúpíu (indv. pen.), þar
sem Kristur hefði nú, okkur báðum til
mikillar gleði, risið upp einmitt í dag.
Ij itlu síðar fór hann að heimsækja
móður sína, sem var ekkja. En eftir
stutta heimsókn í kofa móður sinnar,
kom hann aftur heim til mín, eins og
hann gengi út frá því sem gefnu að
eftirleiðis yrði hans staður hér. Hann
var líka í þjónustu minni frá þeirri
stundu og allt til þess er ég flutti frá
Afríku, tólf árum síðar.
Þeir sög&u...
„Allar örlagastundir í sögu mannkyns
eru Laugaskarð, og ávallt er þar
fyrir einhver Leonidas, með sínar
þrjú hundruð kempur, til þess að deyja
þar, ef sigri verður ekki fagnað.“
— George W. Curtls
„Það er betra að hafa heldur minni
þrumur í munninum — og þeim mun
meiri eldingar í hendinni."
— Ben Chidlaw, hershöfðingi.
„Láturn 09S ekki reynast „dverga" 1
málum, sem krefjast karlmannskrafta
og þors“.
— Daniel Webster
Eiginmaður er elskhugi, sem búið e<r
að geia taugaveiklaðan.
— Texas Guinan
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 13