Lesbók Morgunblaðsins - 24.03.1963, Síða 1
Hendrik Willem Von Loon:
hálfu MuiMcustuii'd til að þryk.kja af
tvö eintök af koparstungu sinni af Vitr-
ingunum frá Austuírlönduim, tyg gaf þau
nú starfsbræðrum mínum. I>eir komust
við, því að það var eitthvað svo hrær-
andi við þennan barnalega mann, sem
hélt áfram að vinna, eins og ekkert
hefði í skorizt, meðan þetta heimili
var á hraðri ferð að hrynja í rúst og
auðn.
* eir kvöddu siðan, en við fórum
niður í stóra forsalinn og bjuggumst
til að tefla skákina okkar, eins og við
vorum vanir að gera á kvöldin.
Saskia var enn sofandi. Henni hafði
alltaf þótt mjög vænt um blóm, og
þetta sumar íærði Rembrandt henni
Sjálfsmynd af Remhrandt, máluð ca. 1663. Málverkið er nú í Kenwood
Ilouse í Lundúnum.
MEÐFYLGJANDI kaflar eru úr
bók um Rembrandt og samtíð
hans, sem Hendrik Willem Van
Loon tók saman eftir handriti for-
föður síns, Joannis Van Loons,
sem var kunnur skurðlæknir og
náinn vinur Rembrandts síðustu
æviár hans. Bókin kom fyrst út
árið 1930, en hefur margsinnis
verið endurprentuð og kom síðast
út hjá Bantam Books árið 1957.
Kaflarnir sem hér birtast eru nr.
10, 11 og 12 í bókinnL
Og það fór ekki hjá, því, að
Rembrandt fræddist tals-
vert um lífið, og það fljótar en hann
hafði búizt við. Það var eitthvað
hálfum mánuði eftir kvöldverðar-
boðið, að við sátum tveir og vökt-
um yfir Saskíu.
Ég hafði löngu gefið fná mér alla von
wm að geta hjálpað henni.- Ég hafði
kallað mér til aðsitoðar tvo starfsbræð-
wr miina, útlærða í London og Grenoble,
einmitt í þessum sjúkdómi hennar. En
nú verður, við svona sjúklinga, að gæta
þess vel, að þeir trúi á afturbata og
hann skjótan (því að þunglyndisköst
er það allra versta, sem fyrir þá get-
ux komið), og því höfðu þessir læknar
verið kynntir sem listsalar frá Ant-
werpen, sem lamgaði að Mta á kopar-
Btungur Remibrandts, og hún varð hreyk-
in af því, að svona höfðinglegir menn
skyldu koma alla leið frá Flandern til
að hylila snilligáfu eiginmanns henn-
or, og hafði spurt þá, hvort það væri
Batt, að Rubens hefði raunverulega feng-
ið hundrað gyllini á dag, meðan hamn
var að mála eina mynd, og hvort kon-
on hans hefði virkilega setið fyrir hjá
toonum, aillsnakin, því að það væri
nokkuð, sem hún sjálf hefði aldrei gert,
hversu mjög sem hún elskaði eigin-
miann sinm.
ar eð mennirnir voru gamal-
reyndir læknar og þvi útfarnir í því
eð bregða fyrir sig smó-lygi, höfðu þeir
leikið hlutverk sitt svo vel, að Saskia
var hæstánægð og hafði fallið í blund
í þeirri fullvissu, að hún sjáilf væri
Bniklu faliegri en Helen Fourment, o.g
ouk þess siðprúðari, þair sem hún hafði
Btundum setið fyrir hjá mamninum sín-
um sem Flóra en aldrei sem Venus.
Næst höfðuim við beðið Rembrandt
að láta ok'kur eina, og síðan höfðum
við alllir þrír atihugað konuna sofandi,
og ég hafði sýnt þeim sjúkraskýrslu
hennar, og báðir settu upp alvörusvip
og annar hvíslaði mors og síðan sagði
'hinn einnig mors, og sá eldri sagði:
„Einn rnánuð enn, í hæsta lagi“. En
sá yngri, sem vildi sýna eldri starfs-
bróður sínum, að hann kynni nokkúð
fyrir sér láka, sagði: „Mér virðist svo
sem hún gæti lifað sex vikur enn“.
Sjálfur sagði ég ekiki neitt, þvi að
ég hafði séð hana tærast upp, jafnt
og þétt, síðustu tvo mánuðina. Síðan
fór ég með þá upp aftur, og við sögð-
um einhver þýðingarlaus hversdagsorð
við Remibrandt, sem hafði notað þessa
nýjar rósir á hverjum morgni. Einni
þessara rósa hafði hún stungið í hár-
ið á sér, áður en „listsalarnir frá Ant-
werpen" komu. Þetta var sterkrauð rós,
svo að kinnar hennar voru í saman-
burði við hana venju fremur fölar.
En hún andaði jafnt og regQulega, og
bros lék um varir hennar. Ég dró tjöld-
in varlega fyrir rekikjuna og læddist á
tánum að skákborðinu aftur.
— Henni virðist Mða nokkuð vel, sagði
ég, um leið og ég tók tvö peð og lét
hann kjósa lit .
Hann benti á vinstri höndina á mér
og fókk svart.
Við byrjuðum eins Oig við vorum van-
ir: kóngspeð, drottningarpeð, kóngs-
biskup, drottningar'hrókur, og hvemig
svo sem framihaldið nú var. Ég man,
að eftir aðeins sex leiki, eða svo, var
hann kiominn fram með drottninguna
sína og ætlaði að reyna að þvinga mig
í varnarstöðu. Ég varaði hann við þessu.
En einhver snilld fannst mér vera i
þessari leikaðferð hans. Hann hefði get-
að unnið taflið svona, í fimmtán eða
sextán leikjum, en þó því aðeins, að
mér yfirsæist um gagnsókn, sem ég
gat hafið með riddurunum mínum og
gat komið honum í hættu, sökum skorts
á varnarliði. Ég hafði nánar gætur á
honum. Hann var svo niðursokkinn í
útreikninga sína, að hann virtist enga
hugmynd hafa um hættuna, sem ógn-
aði honum. Ég aðvaraði hann a.ftur.
„Þetta getur allt saman verið gott og
blessað", sagði ég, „en þú ert að leika
þetta til vinmmgs".
„Mér þykir gaman að þessu", sagði
hann. „Ég veit, að ég legg mig í ýms- ‘
ar hættur, en ég hef nú enn vald á
leiknum. Ég máta þig í næsta leik, ef
ég get losað drottninguna mína“.
„En geturðu það?“ spurði ég, um
leið og ég tók biskupspeðið hans og
opnaði þannig mínum biskupi leið til
sóknar.
„Það held ég, að ég geti... nú, það
væri blátt áfram ekki oiLmennilegt, ef
ég gæti það ekki. Ég hafði alla stöð'-
una á valdi mínu, fyrir einu andartaki,
en nú...
„En nú hef ég drottninguna þína og
þú ert mát í þriðja leik“.
Hann ýtti frá sér stólnum.
„Þetta var bölvað", sagði hann, eins
og til að hugga sjálfan sig. „Ég hélt,
að ég hefði þig á valdi minu í þetta
sinn. Lofaðu mér bara rétt að skreppa,
til að vita hvort allt er í lagi með
hana Saskiu“.
Hann tók annað kertið, gekk að rúm-
inu og ýtti tjaldinu frá. Svo sneri hann
sér að mér og hvislaði: „Ég hef aldrei
vitað hana sofa svona vært. Henni hlýt-
ur að vera farið að batna fyrir aivöru".
Ég var nú kominn til hans og lagði
höndina á hjarta hennar.
Saskía var dáin.
★ ★ ★
S askia dó (þykist ég alveg viss
um) eimhverntíma sumarsins 1642, því
að ég man, að það var sama sumarið,
sem Tasman fann hið dularfulila ey-
land í Kynrhhafinu, sem var kallað
Nýja-Sjáland, og sigldi kringum hið
mikla land á suðurhveli jarðar, sem
svo einkennilegar sögur höfðu farið af,
síðustu fjörutíu árin.
Eins og endranær, hafði ég mikinn
áhuga á frásögnum, sem gætu haft í
för með sér vitneskju um deyfilyfin,
sem frumstæðar þjóðir nota. Um allan
heim virðast innfæddir menn hafa eitt-
bvað, sem getur valdið stundar
gleymsku. Oftast var það nú bara þetta
ómerkilega hasíhish, sem menn notuðu
til að gleyma lifinu, sem annars var
ekiki sérlega gleðilegt. En ég er alveg
fullviss um, að einhverntima munum
við finna einhverja jurt, sem getur haft
óendanlega miklu meiri þýðingu í sam-
bandi við skurðaðgerðir og dregið úr
þessum hræðilegu kvölum, sem gera
hverja skurðstofu að kvalastað. Og
alltaf getur verið von um, að landkönn-
uðir, sem koma heim frá fjarlægum
löndum Asíu, Afríku eða Ameriiku, geti
fært okkiur svarið við þessari aldagömlu
spuirningu.
Að minnsta kosti veit ég, að vesMngs
stúlkan dó árið 1642. Þetta var í miðj-
um júnímánuði, því að sölukarlarnir
með handvagnana sína voru að seilja
fyrstu kirsiberin og allsstaðar voru
blóm, og trén fram með Burchtwal voru
svo græn og btómleg, þegar við voruim
að bera Saskíu til hinzta hvilustaðar
hennar.
Þegax við kiomum að Göralu Kirkj-
liamhard á bts. 4