Lesbók Morgunblaðsins - 07.04.1963, Blaðsíða 5

verk IONESCOS
rumsýnt
usseldorf
ra
NOKKRIR framtakssamir áhuga-
menn um velfarnaö íslenzkrar leik-
listar hafa tekiö höndum saman um
aö endurlífga hiö góökunna tímarit
Haraldar Björnssonar, „Leikhús-
mál“. Ritiö hefur fengiö nýjan og
glœsilegan búning og er tvímœla-
laust aö öllum frágangi eitt vandaö-
asta tímarit sem hér hefur komiö
út. Um hitt er samt meira vert, aö
efniö er fjölbreytilegt, fróölegt og
mjög tímabært. Þar er rœtt af hisp-
ursleysi um ástandiö í íslenzkum
leikhúsmálum og dómar um sýning-
ar skemmtilega opinskáir, pó deila
megi um niöurstööur eins og eölilegt
og sjálfsagt er. Einnig er tékin upp
þörf gagnrýni á útvarpsefni, en eins
og kunnugt er hafa dagblööin gefizt
upp á slíkri gagnrýni hvert af ööru.
BÞess er aö
vœnta, aö all-
ir sem bera
batnandi hag
íslenzkrar leik
menntar fyrir
brjósti komi
til móts viö
þ e s s a lofs
veröu viðleitni
og skapi tíma-
ritinu þ ann
fjárhagslega
grundvöll, sem
tryggi áframháldandi útkomu þess.
Þaö væri ekki vanzalaust aö kæfa
svo efnilegan nýgrœöing meö sinnu-
leysi og þvergiröingshœtti.
En svo undarlega bregöur viö, aö
úr áttum sem sízt skyldi hefur and-
aö köldu til ritsins vegna gagnrýni
sem þar hefur komiö fram. Þannig
skýröi eitt dagblaöanna frá því, aö
meöal leikara Þjóöleikhússins vœri
einhver úlfúö í garö þeirra tveggja
leikara stofnunarinnar sem aö ritinu
standa (þeir eru ekki ritstjórar
þess, heldur framkvœmdastjórar),
og hefu.r jafnvel flogiö fyrir, aö
ýmsir teldu iöju þeirra brot á
„þegnskaparskyldu viö stéttina“.
Þegar slik sjónarmiö eru uppi meöal
þeirra sem frekast œttu aö fagna
riti af þessu tagi, er sannarlega
ekki góös von annars staöar.
Þá hafa þœr fregnir borizt, aö í
kaupstaö nókkrum í grennd viö
Reykjavík hafi menn beinlínis bund-
izt samtökum um aö kaupa ekki
„Leikhúsmál'1 vegna harörar gagn-
rýni á leiksýningu í téöu plássi.
Þaö viröist seint œtla aö renna
upp fyrir mörlandanum, aö hörö
gagnrýni er miklu líklegri til aö
leiða af sér eitthvað gott en þessi
eilífi halelújasöngur, sem hér hefur
tíökazt alltof lengi og gert flesta aö
uppblásnum sjálfbirgingum, sem
anza öllum aöfinnslum rneö blasér-
uöu stærilæti nesjamannsins: Hver
dirfist að setja út á þaö sem ég hef
gertt
s-a-m.
Ijanúar sl., rúmlega þremur
árum eftir að „Nashyrn-
ingarnir“ eftir Eugene Ionesco var
frumsýnt í Diisseldorf Schauspiel-
haus, frumsýndi sama leikhús nýtt
leikrit eftir hinn rúmensk-franska
höfund, og fóru flestir sömu leik-
endur með hlutverkin. Leikstjórinn
var einnig hinn sami, Karl Heinz
Stroux. Leikritið nefnist „Le Pieton
de l’Air“ (Göngumaður loftsins) og
hlaut eindæma góðar viðtökur, bæði
hjá gagnrýnendum og almennum
áhorfendum. Ionesco var sjálfur
viðstaddur frumsýninguna, sem var
hin fyrsta í heiminum, og var hon-
um ákaft fagnað.
JL eikritið, sem á þýzku er kallað
„Fussgánger der Luft“,.er í vissum skiln-
ingi framhald „Nashyrninganna“ —
ekki að því er snertir atburðarás, heldur
með tilliti til heimspekilegra hug-
ieiðinga Ionescos. Bérenger, ímynd ein-
s taklingshyggj unnar í veröld sem er
orðin afskræmd af múghyggju og ein-
ræmi, er hér enn einu sinni hetja Iones-
cos og ber fram boðskap hans, sem draga
mætti saman í eitt orð: „frelsun". Ekki
má skilja það svo, að hann sé farinn
að stunda trúboð, en hann hefur sagt
skilið við ýmis fyrri viðhorf sín, er t. d.
hættnr að henda gaman að vanda manns-
ins í tilverunni eins og hann gerði í
„Tueur sans Gages“. í stað þess lætur
liann Bérenger skírskota til hugsunar
áhorfenda og athafnahvatar. Hér er í
rauninni um að ræða algera heimspeki-
lega kúvendingu hjá Ionesco, því hann
hefur alla" tíð verið skeleggur andstæð-
ingur Berts Brechts og leikhúskenninga
hans, en fer nú skyndilega sjálfur í
kufl prédikarans.
Hv
iver ætli sé skýringin á þessari
róttæku breytingu? Gæti ástæðan verið
sú, að Ionesco er nýlega oi'ðinn fimmtug-
ur og því farinn að horfa á heiminn úr
hægindastóli miðaldra manns, sem sér
framtíð hans ógnað af óslökkvandi
þorsta mannsins í sjálfstortímingu? Get-
ux verið að hann sjái nú með skýrara
Frá frumsýningunni á „Göngumanni loftsins“ í Diisseldorf. Karl Maria
Schley tekst á loft á hjólhesti í hlutverki Bérengers.
Eugene Ionesco
hætti en áður örlögin, sem ekkert okk-
ar fær umflúið? Það sem hann virðist
hafa í huga er, að enda þótt við eigum
öll fyi'ir höndum að deyja, getum við
samt með einbeitingu viljans bæði
komið í veg fyrir ótímabæran dauðdaga
og eins komizt hjá því í lifanda lífi að
drýgja alls kyns fólskuverk hvert gegn
öðru, íólskuverk eins og þau sem spáð
er um í Opinberunarbókinni eða lýst i
málverkum eftir Hieronymus Bosch.
Bérenger sér raunverulega sýn —»
sýn sem er svo ógnvænleg að henni
verður varla með orðum lýst (jafnvel
svo ógnvekjandi að hluti hennar hefur
verið strikaður út fyrir þýzku sýning-
una!). Ionesco vill, að mannkynið komi
ser hjá þeirri brjálæðiskenndu limlest-
ingu og þeim skepnuskap, sem kjarn-
orkustyrjöld mundi án efa hafa í för með
sér, og hann kynnir fyrir áhorfendum
dóttur Bérengers, sem er saklaus tán-
ingur og ástfangin af lífinu („Ég veit
ekki hvað það er sem ég elska, ég veit
bara að ég elska“, segir hún). Hún virð-
ist tala fyrir munn hans og okkar allra.
Við höfum rétt tíma til að efla með okk-
ur viljann til að frelsast, segir Ionesco.
Jr etta er fullkomnasta leikrit Ion-
escos til þessa. Röksemdafærslan er ein-
föld og samfelld. Táknin eru hrífandi og
mjög leikræn, en jafnframt svo blátt
blátt áfram, að hver og einn skilur þau.
Draum-atriðin eru líka frumleg, þó
greina megi þar ákveðin bergmál frá
Strindberg. Tilfinning baráttu og of-
sókna, sem fram kemur í leiknum, á
ýmsar hliðstæður í verkum Genets og
Kafka. Eigi að síður er heildarniður-
staðan, bæði að því er snertir hugmyndir
og úrvinnslu, algerlega verk Ionescos.
„Göngumaður loftsins“ hefur á sér blæ
þjóðsögunnar. Leikurinn hefst á því, að
franskt leikritaskáld hefur flutzt til Eng-
lands og tekið sér bólfestu úti á lands-
byggðinni ásamt konu sinni og dóttur.
Skáldskapargáfa hans er þvei'randi og
hann hefur í hyggju að reyna að endur-
heimta hana í hinu svala loftslagi Eng-
lands. Skyndilega verður hús hans fyrir
loftárás þýzkrar flugvélar, sem af ein-
hverjum ástæðum hefur verið skilin eftir
í stríðslok, og hann fer með rústir húss-
ins bak við leiktjöldin beggja vegna
sviðsins. Þetta er hið fyrsta af mörgum
dæmigerðum leikbrögðum Ionescos, sem
hann beitir af mikilli kunnáttu.
J Dússeldorf lék Karl Maria Schley
franska leikskáldið, sem er sannfærður
um, að „þar sem vilji er fyrir hendi er
iíka von“, og tekst að svo mæltu á loft.
Gerda Maurus lék jarðbundna eiginkonu
hans, sem er einföld og óandleg að eðlis-
Framhald á bls. 12
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 5
13. tölublað 1063