Lesbók Morgunblaðsins - 07.04.1963, Blaðsíða 6

OSCAR CLAUSEN: Presfasögur 7
Gat aldrei iesið Faðirvorið
Séra Gísli Gunnlaugsson var
prestur í Kirkjubólsþing-
um í ísafjarðarsýslu í 30 ár (1783—■
1813). Hann var af góðu bergi brot-
inn. Sonur séra Gunnlaugs Snorra-
sonar, sem var hefðarklerkur á
Helgafelli. — Síra Gísli var fædd-
ur árið 1743 og útskrifaður úr Skál-
holtsskóla 1767. — Tveim árum síðar
vígðist hann kapelán til föður síns
og var þar næstu 14 árin, eða þangað
til hann fékk Kirkjubólsþing. Þegar
séra Gísli fór norður til brauðs síns,
fluttust foreldrar hans, sem voru
orðin gömul og farin, með honum
norður að Djúpi, og þar dóu þau
háöldruð í skjóli hans.
Með presti flutti þá einnig norður
kvenmaður, sem varð bústýra hans alla
ævi, og var hún á líkum aldri og hann.
Hún hét Ólöf Guðmundsdóttir og var
af „lítilli ætt“ í Helgafellssveit. — Fað-
ir séra Gísla, prófasturinn á Helgafelli,
hafði tekið Ólöfu „af hrepp“ og alið
hana upp, enda þótti hún nýt og mynd-
arleg kona, en var aldrei vel þokkuð.
— Á yngri árum hafði séra Gísli beðið
Oddnýjar dóttur Skúla fógeta, en „var
synjað þess ráðs.“ — Dætur fógetans
þóttu kvenkostir miklir, og vandlátar
um gjaforð og tóku ekki hverjum og
einum biðli, en auk þess hefur Oddnýju
eflaust þótt prófastssonurinn frá Helga-
felli eitthvað kátlegur. — Séra Gísli
bað aldrei konu eftir þetta og átti aldrei
barn.
að er um séra Gísla sagt, að
hann var oftast spaklátur og dagfars-
góður, búmaður mikill og auðsæll, en
ekki nema í meðallagi gáfaður, og er það
máske eitt þeirra skilyrða, sem menn
þurfa að uppfylla til þess, að geta orðið
miklir búmenn og auðsælir. — Það,
sem þó sérstaklega einkenndi séra Gísla
og gjörði hann öllum minnisstæðan, var
hin óþjála rödd hans og málfæri. Hann
var einkennilega stirðraddaður og
klaufskur í flutningi orðsins, en af þessu
var það, að hann gat aldrei lesið Faðir
vor-ið af predikunarstóli nema fáein
fyrstu orðin „Faðir vor, þú sem ert“....
Þetta tókst honum með harmkvælum,
en komst ekki lengra, þá heyrðist ekki
annað úr munni hans en alveg óskiljan-
legt bull og buldur. — Og þetta varð
söfnuðurinn við Djúpið að sætta sig við
í 30 ár.
Ef guðsmaðurinn var spurður um or-
sökina til þessa, sagði hann að þetta
væri að kenna barnsvana, og honum
væri ekki hægt að breyta, né um að
betra.) — (Sbr. Præ. Sighv. XI, 985).
Séra Gísli var álitinn fjölkunnugur
eins og margir guðsþjónar í þá daga,
en það var bót í máli, að hann var
mönnum ekki meinsamur með kunnáttu
sinni, og það jafnvel ekki þó að þeir
hefðu gjört á hluta hans. — Til
eru sagnir, sem benda til, að ekki hafi
með öllu verið ósatt um kunnáttu hans,
og skal ein sögð hér.
IV! eð presti var á vist alleinkenni-
legur náungi, sem Þórður hét Þórðar-
son og var kallaður „lagsi.“ Á þessum
Þórði hafði guðsmaðurinn miklar mæt-
ur og vildi ómögulega missa hann úr
vistinni, en svo fór þó, að Þórður
„lagsi“ fór í burtu þvert á móti vilja
séra Gísla. Hann kom sér á duggu með
Hollendingum, sem þá voru í hundraða
tali við fiskiveiðar undir ströndum
landsins, og með þessum útlendingum
ætlaði svo Þórður „lagsi“ að strjúka af
landi burt, en það fór nú á annan veg
og var það kennt göldrum séra Gísla.
Eftir að Þórður var farinn til sjós,
tregaði prestur hann mjög og oft hafði
hann tautað fyrir munni sér: „Þórður
kemur aftur. Þórður kemur aftur.“ —
Það var því trú manna, að nú hefði
gamli klerkurinn tekið á allri kunnáttu
sinni í „galdrakúnst." — En það er frá
veiðiskap Hollendinganna að segja, og
dvöl Þórðar hjá þeim, að þar gekk allt
á afturfótunum, og var eins og allur
fiskur forðaðist þá, eftir að Þórður var
kominn á flot með þeim. Svo fóru þeir
líka að sjá ýmsar undarlegar sýnir. Þeir
sáu t. d. oft kerlingu sitjandi á hlemm,
sem flaut á sjónum og sveimaði kringum
skútuna, en af völdum þessarar „fínu
dömu“ héldu þeir hollenzku að fiskleys-
ið stafaði og að lokum trúðu þeir því,
að allt væri þetta samt Þórði „lagsa“
að kenna, og því væri eins líklegt að svo
færi, að skipið færist með öllu saman,
ef þeir væru með þennan óvætt innan-
borðs. — Þeir tóku því þann kostinn,
að sigla sem skjótast til lands og reka
Þórð „lagsa“ af skipinu, í von um að
þeir kæmust þá heilu og höldnu til
Hollands, en Þórður fór jafnskjótt aftur
heim til séra Gísla, sem fagnaði honum
vel.
S éra Gísli Gunnlaugsson varð
tæplega 70 ára gamall, og dó rétt fyr-
ir jólin 1813. Ekkjan og börnin grétu
hann ekki, því að hann átti hvorugt,
eins og fyrr greinir, en Ólöf, gamla ráðs-
konan hans, hefur eflaust syrgt hann,
en þar var „huggun harmi gegn“ sá
mikli auður, sem hún hlaut að erfðum
eftir prestinn, samkvæmt ráðstöfun
hans. — Eflaust hefur þessi mikli og
auðsæli búmaður átt mikla fjórmuni og
bendir það m. a. til þessa, að Ólöf gjörð-
ist próventukona hjá séra Arnóri pró-
fasti Jónssyni í Vatnsfirði, og þar dó
hún. Það var líka ekkert óeðlilegt að séra
Gísli, sem enga lögerfingja átti, gæfi
hinni tryggu og traustu bústýru sinni
aleigu sína eftir sinn dag, svo að hún
yrði ekki mannaþurfi, enda lenti húh í
góðum höndum, þar sem var hjá hinum
merka V'atnsfjarðarklerki.
Reknet úr gerviefnum

Þrátt fyrir mjög aukna notkun
gerviefna í nætur og ýmis fleiri
veiðarfæri, síðan ófriðnum lauk,
hafa reknet úr gerviefnum verið
svo til óþekkt fyrirbæri og jafn-
vel deiluefni. En á árunum 1958,
1959 og 19G0 voru samt gerðar til-
raunir til veiða með tveim teg-
undum. gervinetja á skozkum rek-
netjabátum, og þær bornar
saman við veiðar með venjuleg-
um bómullarnetjum við mjög hag-
stæð skilyrði. Þessar tilraunir voru
styrktar af síldarútvegsnefndinni
og landbúnaðar- og fiskimálaráðu-
neytinu í Skotlandi, í samvinnu
við netjaverksmiðjur, sem höfðu
áhuga á þessum tilraunum. Skýrsl-
ur um þær hafa nýlega verið
útgefnar og skýrðar af B. Parrish
og I. G. Baxter frá tilraunastöð
ofannefnds ráðuneytis, og er skýrsl
an fáanleg þar.
J-regða reknetjaveiðimanná á
að taika upp gerviefnanet, eigna höf-
undar Skýrslunnar eftirtöldum ástæð
um: miklum stofhkostnaði, ónógri
sölustarfsemi framleiðenda netjanna,
óvissu um, hver tegund efnis sé bezt
— og viðunandi veiðni bómullarnetj-
anna, sem jafnframt eru miklu ó-
dýrari, og nota má til annarra veiða
eftir að þau hafa hlaupið svo, að
möskvarnir hafa minnkað. Við þetta
mætti ef til vill bæta hættu á drag
möskvum, sem reyndar hefur nú
verið lagfært.
Gervinetin, sem notuð voru 1958,
voru sett upp á venjulegan hátt og
notaðir í þá trefjateinar, korkflár og
blýsökkur, samkvæmt forsögn fram-
leiðendanna (J & E. Stewart, Ltd.,
Mussel’borougih). Neðansjávaratihug-
un, sem froskmenn framkvæmdu,
sýndi, að netin hengu óaðfinnanlega.
Garnið, sem var notað, var 6-föld
(helmingablanda af Teryleneþræði
og „spun nylon,“ og netin voru lituð
brún. Fjórar möskvastærðir stóðu til
boða: 35, 35.5, 36 og 36.5 raðir á yard,
og var leitazt við að haga möskva-
stærðinni sem mest eftir stærð síld-
ai'innar, sem vænzt var að veiða.
ÖNNUR TILRAUN
í tilraununum 1959 tóku tvö skip
þátt, og notaði annað terylene-nyl-
on net eins og áður, en hitt 9-falt
„spun nylon“ frá Gourock Ropework
C.,Ltd. Þessi net voru með teinum
og flám úr terylene, og einnig nú litu
froskmenn eftir því, að þau hengju
rétt. Möskvastærðin var 35 og 35.5
raðir á yard.
Báðar þessar tegundir voru aftur
notaðar við tilraunirnar 1960, en þá
voru terylene-teinarnir tvöfaldaðir,
til þess að gera netin meðfærilegri.
Tilgangurinn með þessum tilraun-
um var að fá vitneskju um eftirfar-
andi:
1. Samanburð á veiðni svona netja
samhliða bómullarnetj um notuð-
um af sama flota.
2. Skemmdir á tálknum fisksins,
tölu afhöðraðra fiska og illa ánetj-
aðra.
3. Samanburð á viðgerðarþörf bóm
ullarnetjá og gervinetja.
4. Önnur atriði, svo sem upphit-
un, dragmöskva og meðfærni í notk-
un yfirleitt.
Atihuganir veiðimannanna voru
síðan auiknar með athugunum starfs-
manna síldarútvegsnefndarinnar og
vísindamann'a, sem tóku sýnishorn af
veiðinni og reiknuðu út og mátu
veiði hvers nets.
HLAUP Á NETJUM.
Athuganir þessar eru skýrðar 1
smáatriðum í skýrslunni, en þar er
bent á, að gera verði fyrir breytingu
á möskvastærð bómullarnetjanna,
vegna þess, hve þau hlaupa. Þetta
gat verið bómullarnetjunum hag-
stæður samanburður, þar sem hin ó-
breytilega möskvastærð gervinetj-
anna gat verið óheppileg fyrir hina
eða þessa stærð síldar, sem um var
að ræða hverju sinni. Stundum á-
netjuðust stærri fiskar á trjónunni,
þegar möskvinn var lítill, og vildu
Framhald á bls. 12
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
13. tölublað 1963