Lesbók Morgunblaðsins - 26.07.1964, Blaðsíða 12

Sandfell / Öræfasveit
Framihald af bls. 1
3546, og er enn talinn þar 1576, en síðar
var hann í Bjarnanesi. í neðanmálsgrein
við mann þenna í prestatalinu stendur:
.... „hefur Gissur biskup byggt Jóni
Eiríkssyni Sandfell um næstu 3 ár, og
hefur þá e.t.v. séra Jón bróðir biskups
haft enn veitingu fyrir kallinu, enda
fær hann Stafafell ekki fyrr en 1544,
en séra Jón Eiríksson þjónað kallinu
í umboði hins.“
7. Eiríkur Sveinsson. Hann er orðinn
prestur að Sandfelli 1564, og getur hans
þar í máldögum um 1602.
8. Jón Ólafsson. Foreldrar taldir vera
séra Ólafur Guðmundsson skáld á
Sauðanesi og fyrri kona hans, Ólöf
Magnúsdóttir prests í Eyjafirði, Einars-
sonar. HefurJíklega verið aðstoðarprest
ur séra Gissurar Jónssonar að Stafa-
felli 1611—’15, en hefur svo fengið Sand-
fell og haldið því til æviloka 1635. Kona
hans var Helga Bjarnadóttir, ekkja séra
Gissurar á Stafafelli.
9. Guðmundur Guðmundsson, ólafsson
ar í Einholti, og konu hans Elínar (eða
Iðunnar). Hann var fyrst aðstoðarprest-
ur föður síns að aðstoðaði einnig föður-
bróður sinn, séra Ketil ólafsson, á Kálfa
fellsstað, í embættisverkum. 1633 var
hann kvaddur af biskupi til að þjóna
Berufjarðarþingum, og 1635 ætlaði
biskup honum að taka við Þvottá, en
hann fór þangað aldrei, því þá kusu
öræfingar hann sér til prests, og flutt-
ist hann þá að Sandfelli í næstu fardög-
um. Hann átti barn á lausaleik um 1638,
líklega í Öræfum, en það virðist ekki
hafa kostað hann hempuna, eða hann
hefur fengið uppreisn, því 1645 fékk
hann Hof í Álftafirði og hélt því til
æviloka.
10. Þorleifur Magnússon. Vita menn
það fyrst um hann, að hann hafi verið
prestur í Meðallandslþingum, og lenti
þar í skærum við sóknarmenn, svo að
þeir afsögðu hann sem prest Og hótuðu
að kæra hann, en málstaður hans var
svo illur, að prestur treystist ekki til
annars en leggja niður prestskap. Þetta
var árið 1626.'Lenti hann svo á hrakningi
með konu og börn, og vildi enginn söfn-
uður við honum taka sem presti, svo
ófagurt orð fór af honum. Þá er Gísli
Oddsson var kosinn til biskups 1631, lét
hann sér'mjög annt um að koma séra
Þorleifi einhvers staðar að, og fyrir inni
legan bænastað hans létu þeir feðgar,
Þorsteinn sýslumaður Magnússon á
Þykkvabæjarklaustri og synir hans,
Hákon og Magnús, tilleiðast að taka séra
Þorleif fyrir kiausturprest, en honum
var einnig falið að þjóna Ásum með
öðrum presti, þar til Ásar yrðu veittir.
Bjó séra Þorleifur að Mýrum meðan
hann þjónaði Þykkvabæjarklaustri, en
sú þjónusta gekk nokkuð hrumult. Vildu
þeir feðgar, Þorsteinn sýslumaður og
synir hans, losna við hann og hótuðu
að afsegja hann, ef hann yrði ekki látinn
fara burtu. Báðu þeir biskup að koma
honum að Sandfelli eftir lát séra Jóns
ólafssonar 1635, og séra Þorleifur vildi
gjarnan þangað komast, en öræfingar
þverneituðu að veita honum viðtöku,
og flýttu sér að kalla til prests séra
Guðmund Guðmundsson í Berufirði. Sat
því séra Þorleifur kyrr sem klaustur-
prestur. Komst hann skömmu síðar í
ófagurt mál við Magnús Jónsson, sam-
býlismann sinn á Mýrum. Hafði prestur
fiogizt á við hann á Kyndilmessu 1635,
er Magnús vildi skila af sér vetrungi, er
hann hafði í fóðri fyrir prest, en hann
skammyrti Magnús og ógnaði honum
með fjósrekunni. Héldust þeir fyrst á
um hana, en svo rak prestur Magnús
undir sig og lék hann illa, hnykkti í
skegg hans fram og aftur, og barði hann
svo að blæddi úr. Kærði Magnús svo séra
Þorleif fyrir sýslumanni. Eru málsúrslit
ókunn, en talið víst, að hann hafi orðið
fyrir allháum sektum. Úr því fór að
styttast vera hans á Mýrum, því að
um 1640 virðist hann hafa orðið prestur
á Sandfelli..... Lenti séra Þorleifur
þar brátt í ófriði, því að í vísitazíu
Brynjólfs biskups í Sandfelli lð. sept.
1641, sættist séra Þorleifur við sóknar-
mann sinn, Sigmund Jónsson á Stafa-
felli, en þetta varð ekki nema stundar-
friður, því að í næstu vísitazíu biskups
1645, kærði prestur Sigmund fyrir tí-
undar- og heytollahald, en biskup á-
minnti þá séra Þorleif um „kristilegan,
kennimannlegan, siðsaman og friðsaman
lifnað“. En skömmu síðar kærði einn
sóknarmaður prest, Árni Eiríksson, að
prestur hefði flogið á hann, barið hann
og troðið mat hans undir fótum sér . . .
Kom þetta fyrir allsherjarprestastefnu á
Þingvöllum 30. júní 1647. Fékk séra Þor-
leifur þar stranga áminningu um „að
varast það óendanlega og óhæfilega
slark, agg og þrátt“, sem hann sé svo
illræmdur fyrir um land allt, þar sem
nafn hans sé kunnugt. En lítið batnaði
hegðun prests við þetta, og varð biskup
enn að nýju í vísitazíu sinni í Sandfelli
21. sept. 1654, að áminna hann alvarlega,
„að varast hrips og gripdeildir, aðtektir
og illlyndi“, en leggja af í elii sinni alla
úlfúð og óspektir, og umgangast sóknar-
fólkið og aðra friðsamlega, og því lofaði
séra Þorleifur með handsölum, og gerðist
þá sætt milli séra Þorleifs og Skaftafells-
manna út af landamerkjum og lands-
nytjum. En prestur gleymdi skjótt loforð
um sínum við biskup, því að ári síðar
(i sept 1655) réðst hann á einn sóknar-
mann sinn, Sigurð Jónsson á Hofi í
Öræfum, þar sem hann stóð við slátt,
þreif í hálsklút hans og herti að, svo að
Sigurði lá við köfnun og féll til jarðar,
en er hann stóð upp, þreif prestur af
honum orfið og lamdi hann með orf-
hælnum högg mikið í höfuðið, svo að
Sigurður féll aftur. Kærði Sigurður
þetta þegar fyrir biskupi, er reiddist
presti, þessum „gamla syndara“, er hann
kallaði ,og skipaði héraðsprófasti að rann
saka málið og dæma í því. En 15 sóknar
menn séra Þorleifs gáfu honum þann
vitnisburð (27. apri]*1656) að hann „hafi
verið þar á meðal þeirra ófriðsamur,
reiðinn, baráttusamur, ill-lyndur maður,
auðsýnandi sig með ofsa og áflogum,
einnig með þeim munnsöfnuði, sem prest
manni ekki sómdi, og þó áminntur verið
hafi af sínu yfirvaldi, ekki bót né betran
gert á sinni skikkan“. Og afsögðu þeir
að hafa hann lengur fyrir prest.
Var hann nú dæmdur frá stað, em-
bætti og öllum prestlegum heiðri ....
Vildi biskup láta reka hann frá Sand-
felli þegar um haustið, því að annars
mundi nýrrar úlfúðar af honum að
vænta við prest þann, er þangað kæmi,
og fór biskup ómjúkum orðum um séra
Þorleif í bréfinu til prófasts, og kallar
hann „trássugan skálk“, er alla sína daga
hafi beitt sífelldum ofstopa við meiri
menn og minni ,og stöðugt farið dag-
versnandi af einni áminningu til ann-
arrar o.s.frv. En prófastur leyfði samt
séra Þorleifi að vera kyrrum í Sand-
felli veturinn 1656—’57 og rættist þá brátt
það er biskup spáði, því að séra Þor-
leifur ýfðist þegar við séra Gísla Finn-
bogason er til Sandfells var vígður um
haustið, vildi ekki vera til altaris hjá
honum, þóttist ekki skilja kenningar
hans og kenndi honum um draugagang
í Sandfelli uin veturinn 1657. En svo
fluttu þau séra Þorieifur og Þuríður
kona hans úr Öræfum 1658 austur í
Hornafjörð, líklega til tengdasonar síns.
Nikulásar Guðmundssonar prests í Ein-
holti ólafssonar, er átti Guðrúnu, dóttur
þeirra..... Ekkert gat séra Þorleifur
sannað af kærum sínum á séra Gísla
og þorði ekki heldur að standa við á-
burð sinn um draugaganginn............
Sættust þeir séra Þorleifur og séra Gísli,
að viðstöddum biskupi, á Hofi í öræfum
21. sept. 1660. En fyrir vanrækslu á
altarisgöngu í 2% ár, urðu þau hjón að
sæta opinberri áminningu og leynilegri
aflausn.
Lýkur hér að segja frá þessum ein-
kennilega óeirðasegg í prestastétt, sem
virðíst hafa verið meðal hinna allra lök-
ustu Guðsorðsþjóna fyrr og síðar hér á
landi. (Útdráttur úr Blöndu IV, 97—102).
11. Gísli Finnhogason, f. um 1632.
Sonur séra Finnboga Gíslasonar að Felli
í Mýrdal. Hann vígðist 16. nóv. 1656
prestur að Sandfelli. Lenti honum þegar
saman við fyrirrennara sinn, séra Þor-
leif Magnússon er afsettur hafði verið.
Hann var prestur að Sandfelli til dauða
dags, mjög fátækur, en fékk þó styrk
nokkum 1676, með því að svo taldist til,
að preststekjur hans væri aðeins 1 hundr
að og 58 álnir (á landsvísu) og átti
hann þá ellefu böm innan tvítugs. Rit-
gerð er til eftir hann um byggð í Öræf-
um. Hann dó á Sandfelli 1703. Kona
hans var Guðrún Sigvaldadóttir. Em-
bættisár 46.
Sú er sögn, að séra Gísli hafi verið
í vinfengi við tröllkonu eina, sem bjó
þar í fjallinu. Eitt sinn er hann snemma
morguns reið til rekafjöru sinnar, mætti
hann henni; hún hafði farið það fyrr
á fætur að hún var á heimleið með
hvalkálf í fanginu; átaldi hann hana held
ur fyrir að taka af rekanum, en hún
svaraði: Nóg er eftir handa þér, svarti
Gísli, því þú hefur allan hvalinn, en
kálfinn dró ég úr burðarliðnum. Skildu
þau svo í fullri sátt. En nafngift skess-
unnar festist við prestinn, og var hann
síðan kallaður svarti Gísli.
12. Þórður Guðmundsson, f. um 1680.
Hann var sonur Guðmundar lögréttu-
manns Þórðarsonar að Sævarhólum í
Suðursveit og prests að ICálfafelli á
Síðu og síðari konu Guðmundar lögréttu-
manns, Guðrúnar ísleifsdóttur að Höfða
brekku, Magnússonar, Eiríkssonar. Séra
Þórður vígðist 1703, og tók Sandfell sama
árið, en þar var hann prestur þar til
hann dó í Stórubólu 1707, 30 ára gam-
all. Kona hans var: Sigríður Björns-
dóttir á Geithellum, Magnússonar,
Höskuldssonar. Hún dó einnig 1707. Son-
ur þeirra var séra Jón Þórðarson á
Reynivöllum.
13. Runólfur Hinriksson. Foreldrar
hans voru: Hinrik Jónsson í Hlíð í Lóni
og kona hans Valgerður Bessadóttir.
Hann fékk Sandfell 1708 og Skorrastað
1723. Virðist því hafa haft Sandfell í
15 ár. Hann var hagmæltur. Kona hane
var: Sigríður Eyjólfsdóttir frá Brunna-
stöðum, Árnasonar. Varð löng rekistefna
um þetta hjónaband með því að séra
Runólfur hafði verið lofaður danskri
þjónustustúlku hjá landfógela Beyer.
Þau áttu margt barna.
SVIPMYND
Framhald af bls. 2
sama hátt og afkomandi hans í fjórða
lið gerir nú.
Filippus prins er sífellt að árétta þetta.
Heimsókn hans til íslands var eitt dæmi:
hann getur farið í opinbera heimsókn
með miklu minna fylgdarliði og minni
viðhöfn en drottningin gæti nokkurn
tíma gert
E ins og við var að búast hafa ferð-
ir hans og fjarvistir erlendis vakið þann
orðróm, að hann sé „ekki maður heim-
ilisins”. En þess ber að gæta, að í hrað-
-íleygum nútímanum er vettvangur þess
konar sendiherra miklu víðtækari en
áður var. Heimilið er honum jafnan eft-
irsóknarvert athvarf, og hann reynir að
eyða öllum frítíma sínum með fjölskyld-
unni.
Póló og siglingar eru helzta afþrey-
ing hertogans. Bæði hann og drottning-
in hafa mikið yndi af að taka mynd-
ir. Fyrir tveimur árum kom út bók með
fuglamyndum, sem Filippus hafði tekið.
Það má því gera ráð fyrir, að heimsókn
hans til íslands hafi verið honum til
ánægju, þó hún væri líka þáttur í þeim
skyldum, sem lífshlutverk hans leggur
honum á herðar.
SMÁSAG/ '1
Framhald af bls. 3
tók þau. Þau stóðust. Þau glímdu við
hið illa eins og Jakob við engil Guðs
og hrðsuðu sigri að lokum. Harmþrung-
in en stolt í sakleysi sínu skildust þau.
Þau lögðu fram fyrir Guð eins og fórn
vonir sínar um hamingju, lífsgleði og
fegurð heimsins.
B uth hafði elskað svo heitt, að
aldrei mundi hún elska framar, og með
steinrunnið hjarta sneri hún sér að Guði
og góðum verkum. Hún var óþreytandi.
Hún annaðist sjúka og lagði fátækum
lið. Hún kom á fót munaðarleysingja-
hælum og veitti forstöðu góðgerðastofn-
unum. Og smám saman hvarf henni feg-
urðin, sem hún hirti ekki lengur um, og
svipurinn varð eins harður og hjartað.
Trú hennar einkenndu ofsi og þröng-
sýni; jafnvel gæzka hennar var grimm-
úðleg, sökum þess að hún var grundvöll-
uð á skynsemi en ekki kærleika; hún
fylltist drottnunargirni, umburðarleysi
og hefndarþorsta.
Og John, bugaður en skapillur og reið
ur, dróst áfram hin löngu, þreytandi
ár og beið þess, að dauðinn leysti hann.
Lífið hafði ekkert að bjóða honum
lengur; hann hafði lagt til atlögu og
sigrandi verið sigraður; hin eina til-
finning, sem eftir lifði, var hið stöðuga,
ieynda hatur á eiginkonunni. Hann var
henni góður og hugulsamur; hann gerði
allt það, er vænta má af manni, sem
er kristinn og hátlprúður. Hann gerði
skyldu sína. Mary, góð, trú og (það
verður að játa) afbragðs eigihkona, lét
sér aldrei í hug koma að ávíta mann
sinn fyrir þá vitfirring, sem hafði grip-
ið hann; en samt gat bún ekki fyrirgef-
ið honum, hverju hann hafði fórnað
bennar vegna. Hún gerðist úrill og nöld
ursöm. Þó að hún hataði sjálfa sig
fyrir það, gat hún ekki stillt sig um
að segja ýmislagt, sem hún vissi, að
mundi særa hann. Hún hefði fús'.ega
gefið líf sitt fyrir hann, en hún gat
ekki þolað, að hann nyti augnabliks-
ánægju, á meðan hún var svo óham-
ingjusöm, að hún hafði óskað sér dauða
hundrað sinnum. Jæja, nú var hún dáin
og þau einnig; b’fið hafði verið grátt
og tilbreytjngarlaust en það var Jiðið;
þau höfðu ekki syndgað og nú var kom
ið að því, að þau hrepptu sín laun.
au luku máli sínu og þögn ríkti.
Það ríkti bögn í ölJum forgörðum
himnaríkis. Farið til vítis, voru þau
orð, sem komu fram á varir hins Ei-
1ífa. en hann mælti þau ekki, því að
í samræðum vekja þau vissar hugmynd-
ir, sem hann áleit, og með réttu, ósam-
rýmanlegar hátíðleik stundarinnar. Slík
ur úrskurður hefði hreint ekki heldur
hæft málsatvikum. En svipur hans
varð þungbúinn. Hann spurði sjálfan
sig, hvort það hefði verið í þessum til-
gangi, að hann lét sólina heJla geLslum
sínum yfir víðáttur hafanna og snióinn
g'itra á tindum fjallanna; var það fyr-
ir þetta, sem lækimir sungu svo fiör-
lega á hraðri ferð sinni niður fjallahlið-
arnar og gullin maíöxin bærðust í kvöld
golunni?
„Það hvarflar stundum að mér**,
mælti hinn Eilífi, „að stjörnurnar ljóma
aldrei skærar en þá, er þær speglast I
óhreinu vatni skurðarins við vegbrún-
ina.“
En skuggarnir þrír stóðu fyrir framan
hann, og nú, er þeir höfðu lokið sinni
dapurlegu frásögn, fór ekki hjá því,
að þeir fyndu til nokkurrar sjálfsá-
nægju Baráttan hafði verið erfið en
þeir höfðu gert skyldu sína. Hinn Ei-
lííi blés laust eins og maður, sem slekk
ur loga á eldspýtu, og sjá! Þar sem
vesalings sálirnar þrjár höfðu staðið —.
var ekkert. Hinn Eilífi afmáði þær.
„Ég hef oft undrazt, að menn skuli
halda, að ég láti mig miklu varða víxl-
spor þeirra á vegum ástarjnnar,“ mælti
hann. „Ef þeir læsu verk min af meiri
athygli, sæju þeir, að ég hef einmitt
ávallt tekið vægt á þeirri tegund mann-
legs breyskleika.“ (
12 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
25. tölublað 1964