Lesbók Morgunblaðsins - 09.05.1965, Blaðsíða 5

Dgnarstjórnin í
París 1793-4
Eftir Siglaug Brynleifsson
Mannréttindabaráttan 1792
Stanley Loomis: PARIS IN TIIE
TERROR. June 1793-July 1794
Jonathan Cape 1965. 30s.
S agan verður skilin og skrifuð á
mismunandi máta. Menn stunda sagn-
fræði bæði sem vísindi og sér til
skemmtunar. Hún er mönnum stöðugt
umhugsunarefni, einkum þeir viðburð-
ir sem orkað hafa miklum umskiptum
í sambúð manna og viðskiptum. Franska
byltingin er einn slíkur viðburður og
J>ær aðstæður og þeir menn sem koma
|>ar mest við sögu verða mönnum tilefni
samantekta og rannsókna. Vissir atburð-
ir skeðu, miklar heimildir um þá liggja
fyrir, ýmsar eru glataðar, og úr þessum
heimildum gera menn sér mynd af at-
burðarásinni og geta í eyðumar. Frá-
sögnin ber oft vitni um skoðanir þeirra
eem skrifa söguna, er lituð, jafnvel þau
verk sem hæst ber eru ekki allskostar
hlutlæg. Því styttra sem liðið er frá at-
burðum, því hættara er við að frásögn-
in verði lituð skoðunum sögumanns,
einkum ef þessir atburðir em tengdir
pólitík nútímans. Franska byltingin er
upphaf nýs stjómarforms og við búum
við það form enn þann dag í dag. Grund
völlur þess er lagður á Stéttaþinginu og
Löggjafarþinginu. Ómur þessara at-
burða hljómar enn í evrópsku þjóðfé-
lagi og afstaða manna til þeirra mótast
oft af ríkjandi skoðunum manna á þjóð-
félgsmálum.
Aðdraganda frönsku byltingarinn-
er var að leita í skoðunum ýmissa heim-
spekinga á 17. og 18. öld og í efnahags-
legum aðstæðum og breytingum á 18.
öld. 3orgarastéttin aflist að auði og
þjóðfélagsformið hæfir ekki lengur því
þjóðfélagi verzlunar og iðnaðar, sem
eflist svo mjög í Frakklandi á 18. öld
í og með fyrir tilstuðlan ríkisvaldsins.
Skattakerfið var úrelt og ranglátt og
efnahagur ríkisins óhægur, svo mjög að
Stéttaþingið var kallað saman til að
finna einhverja lausn til viðréttingar.
Þetta Siéttaþing reyndist stjórninni of-
jarl og andstaða konungs gegn tillögum
og vilja þeirra sem töldust til þriðju
stéttar magnaði uppreisnarandann og
ólgan í París lét nú að sér kveða og
áhrif hans áttu eftir að fara vaxandi.
í fyrstu var það ekki ætlunin að taka
Bastilluna, tilgangurinn virðist hafa ver
ið að afla vopna, en atburðarásin þenn-
an eftirminnilega dag æxlaðist þannig
að kastalinn var tekinn, m ásegja aðþað
hafi nánast orðið fyrir tilviljun. Eftir
að múgurinn verður aflið bak við bylt-
inguna, skeður margt tilviljunarkenndra
atburða. Hér var komið fram afl, sem
lítið þurfti til að magna, flugufregnir
og ótti réðu oft gerðum, sem leiddu til
örlagaríkra atburða. Múgsefjun og skríls
æði er jafn gamalt mannkyninu, en
heimildir um slíkt eru mjög ítarlegar
frá þessum minnisverðu árum. Ýmsir
18. aldar höfundar tala með hryllingi
um hina marghöfðuðu ófreskju, almenn-
ing eða alþýðu, og telja að slíku villi-
dýri beri að halda í skefjum. Hin til-
viljunarkennda atburðarás eintoennir
mjög þessa byltingu framan af.
]\í eð falli Bastillunnar er talið að
byltingin hefjist. Það er líkt og loka
væri dregin úr stífilu. Stéttaþingið lýkur
störfum og Þjóðþingið tekur að endur-
skoða löggjöfina, forréttindi eru afnum-
in og komið á þingbundinni konungs-
stjórn. Andstaðan við stefnu þingsins
eflist, sem verður til þess að róttætoari
öfl láta meir að sér kveða en áður. Land
flóttinn hefst og makk flóttamanna við
Svo er nú komiö, aö jafnvel hinir
mestu bjartsýnismenn á meöal okk-
ar eru búnir aö fá nóg o/ þessum
sífelldu hátíðisdögum. Fóilk, sem
lítur lífið og tilveruna björtum
augum og vill jafnan sjá það, sem
jálcvœtt er og bœtandi, er á góðri
leiö meö aö fá ofnœmi fyrir íslenzk-
um hátíöahöldum. Hvað þá um
hina?
Reglulegt hátíöaskap er æ sjald-
gœfara. E.t.v. vegna þess, aö há-
tíðisdagar eru löngu hœttir að vera
nýnœmi fyrir fólk á lslandi. Þó
sennilega miklu fremur vegna þess
aJð þeir, sem stjðrna yfirleitt hátíöa-
höldum á landinu kalda, hafa svo
blessunarlega fariö á mis við allt
hugmyndaflug síðustu 10 eöa 20
árin, að annað eins þekkist senni-
lega ekki á byggðu bóli.
T'^lcum til drp.mis 17. júní hátíða-
höldin. Ef einhver þeirra atriöa,
sem verið hafa á skemmtiskránni í
miöbœnum undanfarin 10 ár, yrðu
skyndilega felld niður — eða ef
eitthvað nýtt bœttist við, fœri klið-
ur um mannfjöldann og menn segðu
hver við annan: „Hvað er um að
vera? Hver
stjórnar þessu \
eiginlega?
Svona var
þetta ekki
fyrra!“
Slík orða-
skipti þýddu
eklci, að fólk
hefði þvilíka
ánægju af að
mœta á sama
stað á sama1
tíma til að hlusta á þaö sama og
jafnan áður. Nei, það kœmi hins
vegar öllum landslýð mjög á ðvart,
ef einhverjum dytti eitthvað nýtt í
hug — og fyrstu viöbrögö yrðu
eðlilega þau, aö fólk héldi, að um
mistök vœri aö rœða.
Almenn þátttaka í slíkum hátíöa-
höldum er orðin góður og gamall
siður, eins og þaö er oröaö, en
sprettur ekki af almennri eftirvœnt-
ingu eða tilhlökkun. Fátt eitt af
þessum margendurtéknu dagskrár-
atriðum kemur fólki í hátíðaskap,
en pylsur og rjómaís, sem eru orðin
einn veigamesti þáttur hátíðaliald-
anna, fanga hug yngstu kynslóðar-
innar — og pyngju þeirrar eldri.
Fólk minnist nýafstaðinna hátíöa
halda á sumardaginn fyrsta og bíð-
ur í ofvæni eftir rœöunni um hetj-
ur hafsins og stakkasundinu á sjó-
mannadaginn. Og með ósegjanlegri
eftirvœntingu er beöið eftir fylliri-
17. tbl. 1965
inu um verzlunarmannáhélgina, en
frásögnin af því mun jafnframt
vera sá liður í útvarpinu, sem mest
er hlustað á — af því vinsœla, nýst
árlega og líflega efni, sem útvarp-
iö flytur hlustendum sínum á há-
tíðisdögíum.
í vitund almennings hefur verzl-
unarmannahelgin verið hélguð Bakk
usi í mörg undanfarin ár. Reyndar
er það furðulegt, að heil stétt — og
það ekki lítil — skuli una því ár eft
ir ár, að frídagur hennar skuli tengd
ur ölœði ársins. Þrjú hundruö lög-
regluþjónar breyta þar engu nema
siður sé. Það er á valdi verzlunar-
manna sjálfra hverju fridagur
þeirra er helgaöur — jafnvel þótt
utanstétturmenn standi sig betur
við drykkjuna.
Gleymiö ekki að fara með spari-
fötin % lireinsun. Áfram með smjör-
ið. h.j.h.
'LESBÓK MORGUNBLAÐSINS §