Lesbók Morgunblaðsins - 09.05.1965, Blaðsíða 6

5&«#?**?***&
luíi
UMi>
«
mmmm
V'Hi
Mom*mmil:,i*mfttíUtmú
Wi^: : 4Ó > » ■ -< í, , , . »
S £■ /, *- ivtHtl, ■/: ’ ti»í í’ttl'fu A' i< 1M1* A- ifrf's't.ii,' li /,- ‘ . , '. i í.
/ A. - <..'. i ,4:1 ' í . i' í : : . ', fí í )' í 4, K * I // ' . 'i í=
S[ /<.' í - ' .'. ' ' / 1 /.,. !»:«.:: .1 /: : / ,:,./':./■ , /!<>."< , / / ■.-/.::.. . / 4 > . < ,' ,
, Í J ,<::,' ,' . K /,' / '•iii»»í»»Í XiÍ»i»»ii, ,/ /" ' ', , /
Bobespierre líflætur böðulinn, „eftir að hann hafði afhöfðað alla Frakka“, 1794
eT umdeildur, sumir álíta að hann hafi
verið bíóðþyrst ófreskja, aðrir helgur
maður. Hann sagði: Ég er reiði fólks-
ins. Hann var skelfir efnaðra borgara
og djöfull gagnbyltingarmanna; hann
stóð einn, var flokksleysingi og strang-
heiðarlegur. Hann er talinn af mörgum
hafa hvatt til hinna verstu verka og
átt sök á dauða ekki ófárra. Corduy á-
leit hann eiga mestan þátt að aftökum
og hryðjurverkum og hélt að þeim myndi
linna þegar hann væri dauður. Höfund-
ur lýsir Corday sem æðri veru, hreinni
og fagurskapaðri, saklausri og kærleiks
ríkri, og til hliðar við hana er ófreskjan
exemþjáður og hryllilegur, og sagt er
að hann hafi ekki gengið, heldur hopp-
að. Augnatillitið minnti á hýenu. Hann
hafði verið ofsóttur og lifað í felum
lengri tíma, fullur heiftar og haturs.
Hann hataði yfirvöldin en var dáður af
lágstéttunum. Marat var blaðamaður, rit
stjóri og hafði þannig greiðan aðgang að
almenningi, sá hluti hans, sem ekki var
læs, fyrir hann var lesið. í blaði sínu
hvatti hann mjög til aðgátar á þeim,
sem hann kallaði óvini þjóðarinnar. Og
vissulega var ekki vanþörf á því þessi
ár. Fjandmennimir voru hættulegir,
þeir sem voru utan landamæranna og
ekki síður hinir, sem voru innan þeirra.
Fallöxin og böðlamir höfðu nóg að
starfa.
Robespierre er ein aðalpersóna þess-
arar bókar. Hann hefur hingað til feng-
ið heldur kuldaleg eftirmæli; það er
ekki fyrr en á tuttugustu öld, sem sagn-
fræðingar hafa leitað annarra heimilda
um hann en þeirra sem er að finna í
verkum fjandmanna hans. Honum hef-
ur oft verið lýst sem litlum, varaiþunn-
um ofstækismanni. Hann var sagður blóð
þyrstur og metorðagjam og jafnvel heið
arleiki hans var dreginn í efa. Acton
lávarður kallaði hann eitt versta ill-
menni sögunnar. Þessi skoðun hefur
breytzt síðan Mathiez tók upp hanzkann
fyrir hann og lýsir honum sem sönnum
lýðræðissinna og mestum áhrifamanni
byltingarinnar og áhrifamiklum ræðu-
manni. Robespierre fæddist í Arras
1758 og var af lögfræðingaætt. Hann
hreifst mjög af kenningum Rousseausog
þaðan hafði hann trúna á lýðræði og
trú á hina æðstu veru. Hugsýnarríki
hans var lýðveldi byggt dyggðugri milli
stétt. Hann var kosinn á Stéttaþingið
1789. Hann starfaði í Jakobína-klúbbn-
um og hafði afskipti af borgarstjóm
Parisar, hann átti þátt að lýðveldis-
stofnuninni og stóð að ofsóknunum á
hendur Gíondinum. Hann átti ekki lít-
inn þátt í að vekja þann eldmóð, sem
altók Frakka þegar innnásarherirnir
ógnuðu ættjörðinni. Eftir aftöku Dant-
ons mátti segja að hann væri allsráð-
andi. Það var talið hans verk að sam-
staða tókst milli Jakobína og öreiganna
í París.
M ynd höfundar af Robespierre er
heldur dökk, telur hann ekki alveg geð-
heilan og haldinn hæpnum hvötum. Aft
ur á móti á höfundur ekki nógu sterk
orð yfir ágæti og heilbrigði Dantons.
Meginefni bókarinnar fjallar um deilur
og átök Robespierres og Dantons. Lýs-
ingin á falli Robespierres er ekki til að
auka hróður hans. Corday, Marat og
Robespierre eru aðalpersónur bók-
arinnar, auk þess er fjöldi auka-
persóna, svo sem Desmoulins og Fouohé,
sem fær heldur kaldar kveðjur. Bylt-
ingarmenn voru flestir aðdáendur Rousse
aus og þeirrar myndar, sem þeir gerðu
sér að fomrómversku lýðveldi. Hug-
sjónir þeirra vom það afl, sem orkuðu
því að verjast árásum voldugra ná-
grannaríkja og vinna bug á uppreisnum
innanlands, en sá hugsjónastakkur sem
þeir ætluðu þjóðinni hæfði henni ekki
fremur en það þjóðfélagsform sem gekk
til viðar með byltingunni. Terrorinn
skapast af ótta við fjandmenn innan-
lands og utan og togstreytunni við að
færa þjóðina í stakkinn. Smáborgarinn
frá Arras reyndist ekki nógu fær skradd
ari, hópur dyggðugra smáborgara var
takmarkaður og almenningsheill eins og
lögfræðingurinn skilgreindi hana varð að
lokum ofmettuð af blóði, og í lokin varð
mesta heillaskrefið að gera hann sjálfan
höfðinu styttri.
Höfundur hefur sett saman
skemmtilega sögu, mannlýsingar hans
em margar ágætar og frásagnir af at-
burðum lifandi og nákvæmar. Hann
notar sterka liti, stundum fullsterka.
Þetta er fyrst og fremst anekdótusafn
og mat höfundar á viðburðum er of oft
séð með gleraugum Orczy barónsessu-
Þetta er skemmtilestur, en hefur tak-
markaða þýðingu sem sagntfræði og
minnir stundum á Grimberg. Bókin hef
ur verið valin sem Book Society bók og
mun seljast vel. Þrátt fyrir þetta er hún
betur lesin en ólesin.
SMÁSAGAN
Framhald af bls. 3.
nærveru hans varir, og skelfingin óð
eins og logi yfir akur. Hann raulaði
lagstúf fyrir munni sér á milli þess
sem hann lét afmælisboðið hafa það
óþvegið; síðan færðist hann nær og tók
dýfur miklar. Gestirnir hófu óskipulegt
undanhald, og reyndi hver sem betur
mátti að forða sér út úr húsinu og
leggja á flótta, sumir í yfirhöfnum en
aðrir léttklæddir.
Um nóttina komu fjórir lögreglumenn
og settu húsbóndann í jám og höfðu á
brott með sér í fangelsi. Konan lagði
titrandi horuð hnén að köldu gólfinu
fyrir framan rúmið sitt og bað til guðs.
Síðan skreið hún upp í, og skelfing var
líkami hennar rýr í þessu stóra rúmi.
Hún lá upp í loft og starði vatnsbláum
hálfbrostnum augum út í ótuktarlega
tunglbjart herbergið, og svipurinn var
ekki sársaukafullur, en likastur hel-
grímu. Skugginn af smógerðum rúðun-
um féll á rúmið og myndaði þéttriðið
net, en hún brauzt ekiki um, aðeins skalf
og baðst fyrir.
erlendar ríkisstjómir verður til þess að
efla samstöðu byltingarmanna, atburða-
rásin verður hraðari og Jakobínar ná
tökum á múgnum, en þeir voru róttæk-
ari armur byltingarmanna. Þó ber þess
að geta að aðgangseyririnn í félagsskap
Jakobína var það hár að útilokað var
að efnalitlir menn hefðu ráð á að
ganga í félagið. Lýðveldi er stofnað
1792, konungur fangelsaður og tekinn
af lífi í janúar 1793. Septembervígin
10. ágúst vöktu hrylling bæði í Frakk-
landi og annarsstaðar, en þetta var allt
gert undir merkjum frelsis og bræðra-
lags og í nafni fólksins og ættjarðar-
innar. Allt þarf réttlætingar við. Nú
var vilji fólksins, smáborgarans
í París, kominn í stað Guðs vilja, sem
stjórnaði í gegnum drottins smurða,
konunginn. Stefna byltingarmanna verð
ur markvissari en áður og hið tilviljun-
arkennda víkur fyrir skipulegri baráttu
í ákveðnum tilgangi. Þeirri baráttu
stjórna Jakobínar með aðstoð múgsins,
en hluti hans hafði þegar hér var kom-
ið gert sér grein fyrir því, sem keppt
var að. Valdastreyta hefst með bylt-
ingarmönnum, velferðametfnd og bylt-
ingardómstóll stofnaður og herskyldu
komið á. Mörg ríki Bvrópu hófu sam-
blástur gegn Frökkum og viðbrögð bylt
ingarmanna voru eðlileg, tortryggni og
miskunnarleysi gegn fjandmönnum bylt
ingarinnar innanlands. í rauninni átti er
leiid íhlutun ekki lítinn þátt í ógnar-
stjórninni, sem hefst í júní 1793. Ótt-
inn við fjandmennina var fyrsta ástæða
til terrorsins, svo og togstreyta innan
hóps byltingarmanna og byltingardog-
mur og hugsjónir. Stríði fýlgir ætíð spá-
kaupmennska, verð lífsnauðsynja í París
hafði stórhækkað undanfarið, öreigarn-
ir í París kröfðust umbóta og launa-
hækkunar og þetta var samþykkt fyrir
atbeina Jakofoína. Jakobínar njóta stuðn
ings þeirra og hagur þairra vænkast fyJ *
ir tilstuðlan Jakobína.
Höfundur þessarar bókar segir
sögu terrorsins; hann hefur hana með
sögunni af Charlotte Corday, hinni sak-
lausu dúfu, (sem hún sjálfsagt hefur ver
ið) sem drepur ófreskjuna Marat. Marat
Hagalagöar
Ekki til að eta og drekka.
Einhverntíma á fyrri árum sr. Sig-
tryggs á Núpi fór hann til messu-
gerðar að Sæbóli að sumarlagi. Hitt-
ist þá svo á, að þurrkur var góður,
en menn áttu mikil hey og sinntu
þeim. Meðhjálpari í Sæbólskirkju var
Finnur Einarsson í Hrauni og fór
hann með presti að Sæbóli. Gengu
þeir í kirkju og dvöldu þar uan hríð.
Sveinfríður Sigmundsdóttir hús-
freyja á Sæbóli, sem var mikilhæif
kona og vel kirkjurækin, enda mat
sr. Sigtryggur hana mikils, gekk út
í kirkju og bauð presti og meðhjálp-
ara að koma til sín í bæinn og þiggja
kaffisopa. Sr. Sigtiyggur varð fyrir
svörum og mælti: Ég kom ekki út á
Sand til að eta og drekka.
Ekki varð atf því, hann þægi veit-
ingar í þeirri ferð.
(H. Kr.: Sigtr. Guðlaugsson).
Leiðast mundi kríu.
„Nýja öldin“, hið síðasta blað Jóns
Ólafssonar, er nú hingað komið.
„Nýja öldin“ er í vexti eins og Bjarki
og segir ritstj. að miðlunarfrumrvarp-
ið frá 1889 eigi að verða lífssteinn
hennar, munaður og daglegt brauð.
Jón minn liggur lengi á,
leiðast munidi kríu
að vera að unga út eggjum frá
’89.
(Bjarki 30. okt. ’97).
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
17. tbl. 1965