Lesbók Morgunblaðsins - 09.05.1965, Blaðsíða 1

17. tbl. 9. maí 1965. 40. árg. ■
í þessoi efni sérsla'klega vékja- aiíhygli
á því, að það er íyrirsjáanlegt, að þess-
ar þrjár greinar áróðurstaekninnar hljóta
ávallt að verða háðar hver annarri og
haia álhrif hver á aðra.
(Þegar ég tala um „áróðurstæki“, þá
v ég taka það fram, að ég nota ekki
þetta orð í niðrandi merkingu. Ég hef
líka í hug það menningarlega gildi sem
áróður ætti að hafa og gæti haft, þó oft
vilji verða mistök í þessu efni. Ég gæti
í stað orðsins „áróðurs" notað orðið
„fjölmiðlun", en ég þekki það bara úr
bókum.)
S vo ég viki aftur að því, sem frá
var horfið. Þrátt fyrir það, að hér sé
um þrjár mjög ólíkar aðferðir að ræða:
prentað mál, tal, og mynd og tal, er
markmiðið eiginlega það sama. í öllum
FJOLMIÐLUNAR OG AROÐURS-
TÆKI NÚTÍMANS
Maður þarf ekki að hafa mikið
skáldlegt ímyndunarafl til
að skilja það, að fólk sem lifir í dag
býr við allveg sérstakar og áður ó-
þekktar aðstæður, bæði tæknilega
og andlega séð, þegar um er að
ræða þá þróun, sem hefur orðið í
sambandi við yfirþyrmandi tækni
og aðferðir, sem notaðar eru á misk-
unarlausan hátt til þess að móta
skoðanir fólks á öllum sviðum.
Þetta á ekki aðeins við tæknilega
framþróuð samfélög, því hin, sem
ekki hafa ennþá í sama mæli tekið
tæknina í þjónustu sína, gera það
innan skamms.
Effir Ivar Eskeland
Einn af mestu nútímahöfundum
okkar norðmanna varpaði fram, ekki
alls fyrir löngu, spurningunni um hvað
væri til réttlætingar því, að Noregur
væri byggður fólki. Þessi rithöfundur,
Sigurd Hoel, hefur oft tekið til með-
íerðar þýðingarmikil vandamál, og hon-
«m hefur oft tekizt að þvinga menn til
wmhugsunar um þau, og þetta er ekki
J>að versta, sem getur hent ritlböfund.
En umrædd spurning ætti-að vera óþörf.
Þetta slys er orðið. Við norðmenn höf-
tim nú einu sinni sikotið rótum í þessu
grásteinslandi okkar, það verður ekki
eftur tekið. Þar er okkar heima, þar
köi-pum við og eigum í útistöðum hver
•við annan, til allrar hamingju aðeins í
©rðaskiptum, og stundum með vondum
munnsöfnuði, og sennilega verður ekki
lát á iþví um sinn.
kj purningin um það, hvort við eig-
um að reka blaðaútgáfu í landi okkar,
aetti að vera jafn óiþörf og hin, og eins
íivort við eigum að halda þar uppi út-
varpi ©g sjónvarpi. Þessar spurningar
ehar eru í ætt við óraunhæft orðagjálf-
ur. Þetta þríeina slys hefur þegar skeð,
og það „blívur". Þessi þrjú áróðurs- og
tfjölmiðlunartæki, sem ég mun nú gera
eð umrseðuefni, verða áfram (og galdur
þeirra og kynngikraftur mun magnast
eítir því, sem tímar líða). Af þessum
tækjum er sjónvarpið á vissan hátt
girnilegast í margra augum. Það er líka
Btaðreynd, að það, sem við vitum einna
jminnst um, þekkjum verst, heillar gjarn
*n meir en annað, og þá sér í lagi þé,
eem hafa til að bera heilbrigða og mann
Jega forvitni. Þegar ég í þessu sambandi
#eri biaðaútgáfu líka að umræðuefni í
tilfellum er það tilraun til að lýsa þeirri
veröld, sem við lifum í, og því sem ger-
ist þar. í öllum tilvikum er það megin
atriðið (eða ætti að vera það) að gera
líf okkar ríkara, auka þekkingu okkar
og skilning á sameiginlegum örlögum
og styrkja bróðurþel og umburðarlyndi
manna og þjóða í milli. Hitt er svo ann-
að mál, hvernig þessi viðleitni tekst.
Hér er um að ræða tilraun til þess að
gera líf okkar ánægjulegra en það ann-
ars myndi vera, og um leið til að auka
þekkingu okkar og þroska, kjmna okk-
ur hugsanir vitringanna, koma okkur
í nánari tengsl við bókmenntirnar og
aðrar menningargreinar. En í þessu efni
hlýtur að verða nokkur verkaskipting.
Dagblað getur til dæmis ekki með góð-
um árangri Sett leikrit á svið, jaínvel
þó segja mætti að það komi of oft fyr-
ir, að þau virðist gera tilraunir í þá
átt. Það er líka nokkrum erfiðleikum
bundið fyrir dagblað að halda hljóm-
leika. Að vísu hefur því stondum ver-
ið haldið fram, að minnsta kosti þegar
um er að ræða norsk dagblöð, að þar
votti fyrir óhljóðum. Höfuð-viðfangsefn*
dagblaðanna er að sjálfsögðu það að
fræða okkur um, hvað er að gerast
á hverjum tíma í þeirri veröld, sem
við lifum í. Dagblöðunum tekst þetta
oft miklu belur en tó'k eru á fyrir út-
varp og sjónvarp. Góðum dagblöðum
tekst oft að gefa okkur dýpri og réttari
skilning á því, sem er að gerast, og þar
að auki hafa þau þann kost, að þau gufa
ekki upp um leið og þau berast manni,
við getum átt þess kost að lesa þau
aftur. En hinu er ekki að
neita, að aðstaða sjónvarps og útvarps er
á vissan hátt miklu traustari en dag-
bluðanna. Það er svo auðvelt fyrir dag-
blað að lognast út af. En sjónvarpi og
útvarpi er í rauninni tryggt eilíft líf,
að minnsta kosti á þetta við um Norður-
lönd þar sem þessar stofnanir eru rekn-
ar af ríkinu og séð fyrir fjárhagslegri
afkomu þeirra. En þessar hugleiðingar
mínar eru aðallega tengdar Norðurlönd-
um. Það eru mörg dagblöð, og jafnvel
góð blöð, sem alla sína tíð lifa í stríði
upp á líf og dauða, og þetta stríð endar
þvi miður mjög svo oft með því, að þau
hrökkva upp af. En ég hef ennþá ekki
kynnzt manni, sem aðhyllist lýðræðisleg
sjónarmið og gerir sér grein fyrir þeirri
ábyrgð, sem fylgir lýðræðislegu fyrir-
komulagi, halda þvi fram að það sé til
góðs fyrir samfélagið að gott blað logn-
ist út af, þó það boði skoðanir, sem
hann sjálfur ekki getur fallizt á. Það
væri ekki óeðlilegt, að menn yrðu sam-
mála um, að þeim mun stærra „spektr-
um“ sem blaðakostur hvers lands sýnir,
og þeim mun víðsýnni sem sjóndeildar-
hringur hans er, þá hlyti það að hafa
í för með sér heilsusamleg og eftirsckn-
arverð áhrif í lýðræðislegu samfélagi.
En þrátt fyrir þetta deyja blöðin drottni
sínum, eitt af öðru. Því miður nægir
það þeim ekki til framdráttar, þó það
sé viðurkennt að þau hafi hlutverki að
gegna. Viðurkenningarorð í þeirra garð
hafa því miður ekki úrslitaþýðingu.
Þessvegna hafa ýmsir orðið til þess að
benda á ráð til lausnar þessum vanda.
í Svíþjóð, þar sem blaðadauðinn er
meira landlægur en annarsstaðar, hefur
það komið til álita að gripið verði til
þeirra ráða að styrkja blaðaútgáfu með
framlagi úr rikissjóði. Það er þó ekki
svo að skilja að þessi aðstoð eigi að ná
til allra blaða. Nei, hér eru það bara
blöð hinna pólitísku flokka, sem virðast
eiga að njóta náðar ríkisins. Hin geta
svo öll farið til fjandans með beztu
óskum um góða ferð. Ég vil taka það
fram, pg ]egg á það mikla áherzlu, að
hin pólitísku dagblöð hafa sinu þýð-
Ivar Eskeland
hugleiðingum mínum um nútimaáróð-
ursvélar, þá er það meðal annars sök-
um þess, að útgiáfustarfsemi er, að mínu
áliti, álíka nýtízkulegt fyrirbæri og út-
varp og sjónvai-p, þó hún eigi rætur sin-
ar að rekja lengra atftur i aJdir. Ég vil
r r
Framihald á bls. 12.
AHRIF ÞEIRRA Á LÍTÍL
ENNINCARSAMFELÖC