Lesbók Morgunblaðsins - 11.07.1965, Blaðsíða 2

svr
MVND.
Bwight Ðavid Eisenhower er
orðinn 75 ára gamall og á
að baki sér glæstan og margbreyti-
legan feril. Frá bví í byrjun seinni
heimsstyrjaldar fram til ársloka
1960, þegar hann lét af embætti
Bandaríkjaforseta, var hann að heita
mátti sífellt í sviðsljósi alþjóðlegra
stórviðburða. Hann var æðsti maður
herafla Þít-Gamanna sem vann sigur
yfir möndulveldunum í Evrópu,
fyrst við Miðjarðarhaf, síðan í Vest-
ur- og Norður-Evrópu. Eftir stríðslok
varð hann forseti eins kunnasta há-
skóla í Bandaríkjunum. Því næst
varð hann fyrsti yfirmaður herafla
Atlantshafsbandalagsins, og loks tók
hann við embætti Bandaríkjaforseta
í ársbyrjun 1953. Hann gegndi þess-
um ólíku embættum með misjöfnum
árangri, eins og gengur, en hann
vann sér hylli flestra sem kynntust
honum, jafnt austan hafs sem vest-
an, fyrir látlausa framkomu og ein-
faldleik í öllu dagfari og hugsun.
E iserahower fæddist í Texas ári’ð
1890, kominn af svissneskum og þýzk-
um ættum. Hann var þriðji í röðinni af
sex sonum verkfræðings, sem átti held-
ur erfitt uppdráttar og settist að í
smábænum Abilene í Kansas. f æsku
stundaði Dwight Eisenhower ýmiss kon-
ar störf, sem til féllu, svo sem kvik-
fiárrekstur og verzlunarstörf, þangað
til honum féll í skaut sá eftirsótti heiður
að fá inngöragu í herskólanin í West
Pcint árið 1911.
Hann tók þátt í fyrri heimsstyrjöld-
inni og var yfirmaður fyrstu skrið-
drekadeildar sem Bandaríkjamenn
sendu til vesturvígstöðvanna 1917, og
ári sfðar varð harm yngsti ofursti í
bandaríska hernum. Fyrir framgöngu
sír.a í stríðinu hlaut hann margháttaða
viðurkenningu. Hann hækkaði ekki í
tign á árunum milli heimsstyrjaldanna,
en varð samt herráðsforingi hjá Mac
Arthur hershöfðingja árið 1930. í byrj-
un seinni heimsstyrjaldar var hann sett-
ur yfir skipulagningardeild hermálaráðu
neytisins í Washington, og þar kom
George Marshall hershöfðingi, yfirmað-
ur herforingjaráðsins, auiga á hæfileika
hans.
Eftir a'ð Bandaríkin gerðust aðiljar að
styrjöldinni við Þýzkaland og Ijóst varð
að senda yrði bandarískan herafla til
Evrópu, mælti Marshall hershöfðingi
eindregið með hinum duglega og geð-
þekka skjólstæðingi sínum. í nóvember
1942 var Eisenhower skipaður yfirmað-
ur bandaríska innrásarliðsins í Norður-
Afríku, og siðan stjórnaði hann innrás
Bandaríkjamanna í Italíu. I nóvember
1943 varð hann yfirmaður innrásarhers
bandamanna í Vestur-Evrópu og stjórn-
aði þannig innrásinni í Normandí 6.
júní 1944. Síðan stjórnaði hann hernað-
araðgerðum í Frakklandi, Belgíu, Hol-
landi og Þýzkaiandi, þar til Þjóðverjar
gáfust upp 7. maí 1945.
að hefur verið sagt um, Eisen-
hower, að hann hafi ekki verið annað
en „glæsilegur auglýsingamaður og sátta
semjari", sem hafi lagt meiri áherzlu á
pólitískar en herfræðilegar hliðar her-
stjórnarinnar. Vissulega mundu fáir vilja
halda því fram, að hann hafi jafnazt á
við hershöfðingja eins og Lee, Grant eða
jafnvel MacArthur í herstjórnarlist, og
þó honum tækist með einstakri lagni að
fá erfiða undirmenn eins og Montgomery
og Patton hershöfðingja til að vinna
saman, reyndist honum um megn að
beita valdi sínu, þegar taka þurfti tor-
veldar og tvísýnar ákvarðanir.
Hins vegar ber þess að gæta, að meg-
inhlutverk yfirhershöfðingjans var að
skilningi Eisenhowers einmitt í því fólg-
ið að hefta það, að pólitískur ágreining-
ur ríkisstjórna bandamanna hefði áhrif
á gang mála á vígvöllunum. Virðingin,
sem Sir Winston Churchill bar jafnan
fyrir honum, er til marks um ótvíræða
hæfileika hans á þessum vettvangi, þvi
Eisenhower hershöfðingi var andvígur
Churchill í mörgum veigamiklum atrið-
um. An efa var Eisenhower einn mesti
pólitiski herforingi eftir daga Marl-
boroughs.
E ftir seinni heimsstyrjöldina varð
Eisenhower yfirmaður herforingjaráðs
Bandaríkjanna og gegndi þvi starfi á ár-
unum 1945—47. Þá vann hann m.a. það
afrek að uppræta síðustu leifar misréttis
milli kynþátta í hernum. Árið 1948 lét
hann af störfum í hernum og tókst á
hendur embætti forseta Columbia-iháskól
ans í New York, þó honum stæði raun-
ar til boða framboð fyrir hvorn flokkinn
sem var í forsetakosningunum, sem fram
fórú þá um haustið. Meðan hann var við
Columbia-háskólann gaf hann út bók
sína um herferðina í Evrópu, „Crusade
in Europe.“
Árið 1950 var Eisenhower skipaður
yfirmaður alls herafla hins nýstofnaða
Atlantshafsbandalags og settist að í Par-
ís. Því embætti gegndi hann þar til hann
var talinn á að vera í framboði fyrir
Repúblikana við forsetakosningarnar
haustið 1952. Af öllum störfum Eisen-
howers var þjónusta hans við Atlants-
hafsbandalagið kannski mikilvægust,
þegar á allt er litið. Með einbeitni og
stöku jafnaðargeði neitaði hann að
hlusta á lítilvægar umkvartanirj hvort
heldur var frá aðildarríkjum Ameríku
eða Evrópu, en lagði rika áherzlu á meg-
ínatriði. Hann átti sennilega meiri þátt
í því en nokkur annar einstaklingur að
vekja bjartsýni og baráttuvilja Evrópu-
manna gagnvart ógnunum Rússa og
koma fótunum undir hinn sameiginlega
herafla, sem hefta skyldi frekari út-
þenslu Rússa í Evrópu.
A- árinu 1952 voru pólitískar við-
sjár í Bandaríkjunum orðnar meiri en
þær höfðu verið um árabil, og margir
Bandaríkjamenn töldu að fósturjörðin
ætti ekki síður heimtingu á þjónustu
Eisenhowers en Evrópa. Þegar Eisen-
hower lét það uppskátt veturinn 1951—
’52, að hann væri Repúblikani, var lagt
hart að honum að vera í framboði við
forsetakosningarnar af þeim öflum innan
flokksins, sem vildu forða honum frá að
sundrast í baráttunni milli einangrunar-
sinna og alþjóðasinna. Hann lét tilleið-
ast, og i nóvember 1952 vann hann fræg-
an sigur yfir keppinauti sínum, Adlai
Stevenson. Eisenhower hiaut 33,9 mill-
Jónir atkvæSa, en Stevenson 27,3 miil-
jónir.
Sennilega hefur enginn einstaklingur
setzt í forsetastól Bandaríkjanna umvaf-
inn slíkum dýrðarljóma og aðdáun sera
Eisenhower. í augum milljóna Banda-
rikjamanna var hann boðberi nýrrar
„gullaldar.“ Hann mundi binda enda á
stríðið í Kóreu, spillinguna og hinar
pólitísku viðsjár heima fyrir, óttann og
öryggisleysið. Hann mundi skapa nýtt
frelsi þar sem efnahagslífið blómgaðist
og Washington yrði aðsetur „landsföð-
ur“, sem spegla mundi vonir og hug-
sjónir þjóðarinnar og létta af hennl
þeirri nauðsyn að taka erfiðar og hættu-
legar ákvarðanir. Að sjálfsögðu var allt
þetta óhugsanlegt, og margir sáu það*
en þeir kusu að halda sér á mottunni,
af því einhvern veginn virtist það ekki
vera viðeigandi að bera brigður á yfir-
mannlega hæfileika hinnar dáðu stríðs-
hetju.
I augum bandarísku þjóðarinnar var
Eisenhower hafinn yfir flokkaríg og deil
ur stjórnmálamannanna. Roosevelt og
Truman höfðu verið atkvæðamiklir for-
setar og miklir baráttumenn á tímura
örra byltinga og margvíslegrar aðsteðj-
andi hættu. Eisenhower átti að binóa
enda á þá umbrotatíma sem staðið höfðu
í tvo áratugi; almenningur heimtaði það
af hetjunni sinni.
E rá fyrstu byrjun var Eisenhower
forseú umvafinn einkennilegum fagur-
gala sem lýsti sér í alls kyns orðtök-
um úr auglýsingaheiminum. Hann var
„forseti allrar þjóðarinnar." Hann var
kominn á vettvang til að „hreinsa til I
Washington.“ Og þannig mætti lengi
telja.
Forverar hans tveir í forsetastóli
höfðu verið miklir stjórnmálamenn.
Roosevelt hafði ekki hikað við að beita
brögðum eða jafnvel þvingunum til að
fá málum sínum framgengt. Hann beitti
jafnt velgerðum sem persónutöfrum til
að fá stjórnmálamenn á sitt band. Ýms-
ar aðferðir, sem hann beitti í þjónu. ,u
flokks síns eða ríkisins, hefðu varla v?r-
ið taldar heiðvirðar í einkalífi. Svo fór
að lokum, að hann bakaði sér óslökkv-
andi hatur andstæðinga sinna. En hann
gerbreytti svipmóti Bandaríkjanna.
Truman var ekki eins slóttugur, en
hann var ekki síður einbeittur. Hann
sýndi miklu meira hugrekki en Roo. e-
velt. Hann tók margar örlagaríkar á-
kvarðanir — um kjarnorkusprengjuna,
um íhlutun Bandaríkjanna í Grikklandi
og Tyrklandi, um Marshall-hjálpina, um
Atlantshafsbandalagið, um Kóreustríðið
— sem gerðu Bandaríkjamenn orðlausa.
Hann var líka óvæginn við andstæðinga
sína. Og hann gerði einnig vilja sinn
jafnvægan velferð þjóðarinnar, þó með
öðrum hætti væri en hjá fyrirrennar-
anum.
f augum þessara tveggja manna var
forsetaembættið sífellt skapandi starf,
samfelld ábyrgð, uppspretta valds og hug
mynda sem voru máttarstoðir lýðræðia
í landinu. Þeir litu á forsetaembættið
sem lýðræðislegasta þáttinn í stjórnar-
kerfi Bandaríkjanna. Forsetinn var kos-
inn af þjóðinni allri, óháður staðbundn-
Framhald á bls. 15
í’ramkv.stj.: Stgfas Jónsson.
Rltstjórar: SigurCur Bjarnason frá Vieui
Matthtas Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Auglýslngar: Arnl GarBar Kristinsson.
Rítstjórn: Aöalstræti 6. Sími 22480.
Utgefandl: H.l. Arvakur. Reykjavilt.
2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
24. tbl.. 1965