Lesbók Morgunblaðsins - 19.09.1965, Blaðsíða 5
Ingmar Bergman og Charlie
Chaplin skiptu milli sín á þessu
ári fágætum heiðri, sem sé
hollenzku Erasmus-verSlaunun-
um. Við hina hátíðlegu afhend-
ingu varð auðvitað að flytja
þakkarræður. Eigi hefur heyrzt,
hvað Chaplin sagði. En Ingmar
Bergman lá sjúkur um þessar
mundir og lét lesa upp fyrir sig
boðskap, sem hefði ekki getað
einkennilegri verið, og verður
sjálfsagt sérstæður í hópi þakkar-
ræðna: ágrip af lífsskoðun hvað
listir snertir, vægðarlaus, raun-
sæ játning. Ingmar Bergman hef-
ur síðar umsamið ræðuna, og úr
því varð grein sú, er hér fer á
eftir:
Listrærm sköpunarmáttur hefur
hjá mér jafnan lýst sér sem hungur.
Ég hef orðið þessarar þarfar var, og
tneð nokkurri ánægju, en ég hef aldrei
visvitandi spurt sjálfan mig, hvemig
þetta hungur er til komið, og hvers-
vegna það heimti alltaf fullnægingu.
Nú á síðari árum, þegar tekið er að
draga úr því og það er farið að breytast
í eitthvað annað, finnst mér viðeigandi
•ð reyna að rannsaka orsakirnar til
„hstastarfs" míns.
Mjög snemma á barnsaldrinum lang-
aði mig til að sýna, hvað ég gæti: teikn-
ingar, sem ég hafði búið til, bolta, sem
ég gat kastað á steinvegg — fyrstu
sundtökin.
Eftir I gmar Bergman
Ég minnist þess, að ég hafði mikla
þörf á að vekja eftirtekt hinna full-
orðnu á þessum sýningum á tilveru
minni í andans heimi. Mér fannst sam-
tíðarfólk mitt aldrei sýna mér neinn
áhuga. Þessvegna tók ég — þar sem
raunveruleikinn nægði ekki — að beita
hugarfluginu og skemmti jafnöldrum
minum með ótrúlegum reyfarasögum af
leyndum afrekum mínum. Þetta voru
örgustu lygasögur, sem hrundu í rúst
fyrir raunsæjum efasemdum umheims-
ins. Loksins dró ég mig í hlé frá kunn-
ingjahópnum og átti minn draumaheim
sjálfur. Hugmyndarikt og mannblendið
mannsbarn varð særður, meiddur og
misskilinn dagdraumamaður.
E n dagdreymandinn er ekki lista-
maður nema í sínum eigin draumum.
Þörfin á að fá menn til að hlusta, taka
LISTIN ES FÁNÝT
við sér, lifa í samfélagi var enn til
staðar. Og hún magnaðist æ meir eftir
því sem fangelsi einverunnar luktist um
mig.
Það liggur í augum uppi, að kvik-
myndin varð tjáningartæki mitt. Ég gat
þar gert mig skiljanlegan á máli, sem
virti að vettugi þau orð, sem mig skorti,
tónlistina, sem ég réð ekki við, málara-
lxstina, sem gat aldrei haft áhrif á mig.
Mér varð það snögglega fært að tjá mig
umheiminum á máli, þar sem sál bók-
staflega talar við sál, með orðum, sem
á næstum þægilegan hátt sleppur undan
stjórn skynseminnar.
Með öllu samansafnaða hungri barns-
ins sló ég mér á þetta tjáningarform
mitt, og í tuttugu ár hef ég linnulaust
og í einskonar brjálæði, birt drauma, til-
finningaatvik, hugarflug, brjálæðisköst,
taugaveiklun, þrjózkukvalir og beinar
lygar. Hungrið hjá mér hefur alltaf ver-
ið nýtt. Auður, frægð og velgengni hafa
verið furðulegar en í rauninni lítilsverð-
ar afleiðingar af þessari starfsemi minni.
En það, sem ég hér hef sagt, dregur
ekki úr gildi þess, sem ég hef skapað,
ems og fyrir tilviljun. Ég held, að það
hafi haft og hafi, jafnvel enn, nokkra
þýðingu. Það, sem er mér huggun, er
það, að ég get séð hið liðna í nýju og
ekki eins rómantísku ljósi. List til sjálfs-
fullnægingar getur vitanlega haft sína
þýðingu — einkum fyrir listamanninn.
í dag er ástandið ekki eins flókið, ekki
eins forvitnilegt, en framar öllu ekki
ems glæsilegt.
Efégáað vera alveg hreinskilinn,
fmnst mér iistin (ekki kvikmyndalistin
em) fánýt.
Bókmenntir, málverk, tónlist, kvik-
myndir og leikhús skapar og fæðir
sjálft sig. Nýjar tilbreytingar, nýjar
fJækjur koma upp og hverfa, og allt virð
ist þetta, utan frá séð, taugaveiklað og
kvikt, — þessi stórfenglegi áhugi lista-
mannsins á að kasta fram myndum af
heimi, sem spyr ekki lengur um, hvað
menn álíti eða hugsi af eigin ramleik,
o.g áhorfendur eru með stöðugt minnk-
ar. di áhuga. í einstöku tilvikum hlýtur
listamaðurinn refsingu; listin er talin
hæpin og hana verði að undiroka og
hafa hemil á henni. En í heild séð er
listin frjáls, blygðunarlaus, óábyrg og
eins og sagt hefur verið er framtaks-
semin áköf, næstum taugaveikluð, og
fyrir mér lítur hún út eins og högg-
ormshamur fullur af maurum. Högg-
ormurinn sjálfur er löngu dauður, upp-
étinn, sviptur eitrinu sínu, en hamurinn
hreyfir sig enn, fullur af áköfu fjöri.
Ef ég nú kemst að því, að ég sé bara
Framihald á bls. 6.
ÞAÐ er gömul saga og ný, aö þeir,
sern gera rnestar kröfur til annarra,
vilja minnst leggja af mörkum
sjálfir. Þaö er e.t.v. eitt af helztu
einkennum nútímaþjóðfélags á ís-
landi. Aldrei verður þessi kröfu-
■pólitík þó kúnstugri en í stjórnmál-
unum, þegar stjórnarandstaða
krefst stóraukinna framkvœmda
hins opinbera, en jafnframt niður-
slcurðar á tekjustofnum sama aðila.
Ekki er öllum jafnvel lagiö að
vinna fyrir kaupinu sinu.
Hliðstœöumar er alls staðar aö
finna. Taumlausar kröfur (fyrst og
fremst á hendur stjórnarvöldum)
I án rökrétts sam
I hengis við aðra
I þætti t þjóöfé-
1 lagsbygging-
I unni, sem óhjá
Kvœmilega eru
samanlvang-
I andi, teljast
I daglegt brauð.
Og þeir, sem
I eru hávœrastir,
hlaupast fyrstir
undan ábyrgð-
inni, þegar á bjátnr. Það er gamla
sagan. Að leggja saman tvo og tvo
telst ekki lengur til samlagningar.
ra
— Útkoman úr dœminu er sam-
komulagsatriði hagsmunahópanna
—og ef ekki semst getur niður-
staðan orðið núll eða þrjátíu og sjö
— og allt þar í milli. Ef einhver
gerist svo djarfur að segja FJÓRIR
er hann talinn einfaldur og lítt við-
ræðuhcefur.
Þess vegna er þaö ekki nema eöli-
legt þótt Pétur og Páll ruglist í
ríminu í tilburðum sínum við að
reyna aö stíga tískudansinn. Ungur
maður talaði um daginn og veginn
x útvarpinu fyrir skemmstu og
eyddi tuttugu mínútum í aö segja
það, sem hann heföi getað sagt í
einni setningu: Niöur meö alla.
Ilann kvartaði m.a. yfir slœmum
þjóðvegum og hafði þaö helzt til
málanna að leggja, að gamla Kefla-
víkurveginum yrði haldið viö fram-
vegis, eftir aö nýja steinsteypta
akbrautin yrði tekin í notkun — til
þess að ökumenn gœtu komizt hjá
að greiða vœntanlegan vegatoll,
sem innheimtur verður á nýja veg-
inum.
Þaö er ekki dónalegt að eiga
slíka liðsmenn í uppbyggingarstarf-
inu. Geysilega ör yrði þróunin á ís-
landi, ef slík sjónarmiö ættu að
Framhald á bls. 6.
29. tbl. 1965
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 5