Lesbók Morgunblaðsins - 19.09.1965, Blaðsíða 9

]VÍaður á vist ekki að tala um
það sem er ekki skemmtilegt, þegar
menn koma saman til að tala um
það sem þeim finnst ánægjulegt, en
ef ég hefði komið á stúdentaráð-
stefnu NATO í Háskólanum á dög-
unum, þá hugsa ég samt að ég hefði
átt bágt með að stilla mig um að
spyrja unga fólkið frá Portúgal
hvernig fólki sé innanbrjósts sem
segist vilja frelsi og jafnrétti þjóða
og einstakiinga um allan heim, en á
svo sjálft föðurland þar sem ekkert
frelsi og ekkert jafnrétti þekkist:
þar sem þjóðin og einstaklingurinn
er hnepptur í harðasta fjötur ein-
ræðis og kúgunar. Það er nefnilega
eins víst og tvisvar tveir eru fjórir
að unga fólkið sem kom frá Portúgal
hefði ekki fengið að sækja þessa
stúdentaráðstefnu í Reykjavík ef
valdhafarnir í Portúgal hefðu talið
sig hafa minnstu ástæðu til að ætla
að ungherrarnir Jorge og José og
ungfrúin Maria Teresa væru ekki
dyggir stuðningsmenn stjórnarvald-
anna. Þetta ber ekki að skoða sem
árás á NATO sem var skrifað fyrir
ráðstefnunni né einu sinni sem árás
á ungu fulltrúana sem Portúgal
sendi, þó að tal þeirra um portú-
gölsku nýlendurnar og „flugumenn
kommúnista“ í því sambandi virðist
hafa verið með eindæmum barna-
legt. Getur svartasta afturhald aldrei
skilið að þá einmitt er gleðin mest
í herbúðum kommúnista þegar and-
stæðingar þeirra eru þeir ólýsanlegu
aular að tala eins og sjálfstæðis-
draumar nýilenduþjóðainna séu sprottn
ir af rótum kommúnismans? Hvað
þá um okkur hér á íslandi svo að
dæmi sé nefnt sem þoldum ekki
danska áþján né heldur danska stjórn
né einu sinni danskt konungssam-
band?
Maður má ekki gera sig merki-
legan andspænis ungu fólki sem
þorir ekki til við harðstjórann (eða
kynni kannski að vera svipaðrar
trúar og hann), en maður má ekki
heldur loka augunum fyrir því í
gleði sinni yfir voldugum samtökum
að í þessari varnarfesti frjálsra
þjóða hringlar í hlekk eins og
Portúgal. Þeir sem hafa andstyggð
á ofbeldi hverju nafni sem nefnist
hljóta að minna á þetta stundum, þó
að ekki væri nema til þess að hafa
sálarfrið. Við fáum enda í lýðræðis-
blöðum NATO-landa talsvert af ó-
hreinsuðum fréttum af því sem er að
gerast í landi Salazars. Til dæmis
Morgunblaði'ð birtir þessiháttar fréttir
á stundum og svo heimskunn blöð
eins og The New York Times og
hinn brezki Observer, sem Morgun-
blaðið hefur raunar mikil viðskipti
við.
Það eru þessi blöð sem segja okk-
ur hvernig tólf ára télpa var í hópi
unglinganna sem voru hnepptir í
fangelsi í Portúgal í sumar fyrir
„kommúnisma" (eða var hún kannski
fullra fjórtán ára?); og hvernig bönd
in bárust að leynilögreglunni í
Portúgal þegar fyrrverandi fram-
bjóðandj við forsetakjör þar í landi
fannst myrtur eftir pyndingar; og
hvernig fangelsin í Portúgal halda
áfram að gleypa skáld og listamenn
af því þeir hafa aðrar skoðanir en
stjórnarvöldin samþykkja; og hvern-
ig „kosningar" fara fram í Portúgal;
og hvernig helmingur fólksins í
Portúgal ef ekki betur er hvorki
iæs né skrifandi ennþá; og hvernig
auðstéttin i Portúgal veit naumast
aura sinna tal en fátæklingurinn
hefur varla til hnífs og skeiðar. Ég
man lika eftir bréfi sem birtist í The
Observer eða The Sunday Times í
fyrra frá félagsskap brezkra kvenna
sem hefur þann tilgang að hjálpa
konum í Portúgal sem er varpað í
fangelsi fyrir „pólitísk afbrot“. í því
bréfi voru nafngreindar konur sem
eru búnar að sitja í fangelsum árum
saman vegna pólitískra skoðana. Þar
segir frá konum sem eru geymdar í
einangrunarklefum árið um kring,
frá konu sem er að veslast upp úr
berklum í klefa sínum, frá giftri
konu sem hefur ekki séð manninn
sinn síðan hún var endur fyrir löngu
færð í fangelsið, en sem allt um það
er geymd í klefa í sama fangelsi og
hann — og raunar í sama klefagangi.
Við skulum fyrir alla muni gera
allt sem við getum til þess að bægja
slíkum hörmungum og miskunnar-
leysi sem hér hefur verið drepið á
frá okkar landi. En við skulum fyrir
alla muni samt ekki segja með þögn-
inni að á meðan við séum laus við
harðstjórana þá sé neyð annarra
okkur óviðkomandi.
Mr etta er svona fremur ljótur
heimur sem við lifum í. Ég lít svo
á að ef hann eigi að skána, þá verði
menn að horfast í augu við stað-
reyndirnar. Mér skilst að það hafi
verið urgur í sumum Þjóðverjum út
af réttarhöldunum yfir Auschwitz-
mönnum sem lauk í Érankfurt þann
19. ágúst. Éólk vildi víst meina að
þetta ætti að vera gleymt og grafið.
Ég er ekki viss um að það eigi
nokkurntíma að gleymast. Nazistarn-
ir myrtu að minnstakosti þrjár millj.
karla, kvenna og barna í Auschwitz-
fangabúðum einum saman.
Af þeim tuttugu mönnum sem nú
voru látnir svara til saka fyrir að
hafa ,,starfað“ i fangabúðunum hlutu
sex ævilangt fangelsi, einn fjórtán
ára fangelsi, tíu frá þriggja og hálfs
árs til níu ára fangelsi og þrír voru
sýknaðir. Meðal þeirra sem hlutu
þyngstu dómana voru menn eins og
Boger og Kaduk. Kaduk hafði gaman
af að myrða fanga með eigin hendi
einn eða tvo saman, en var auk þess
ötull í aftökusveitunum sem drápu
með gasi, byssukúlum og misþyrm-
ingum. Boger fannst skemmtilegt að
velja einhvern fanganna af handa-
hófi, benda allt í einu á hann og
hrópa: „Þessi er minn!“ og skjóta
hann á staðnum. Hann gekk líka
ötullega fram þegar fangar voru
drepnir í flokkum (gjarnan svo sem
,þúsund í senn) og hann var enn-
fremur hugvitsamur og ólatur við
pyndingar á föngum og fann enda
upp ný og ó.venjuleg pyndingartæki
eins og til dæmis „talvélina“ og
„Boger-róluna“. Þá má nefna til
fróðleiks SS-foringjann Mulika sem nú
er 71 árs. Hann hefur þá verið á
fimmtugsaldri þegar hann „starfaði“
í Auschwitz. Vitni sem kom fyrir
réttinn sagði frá því hvernig það sá
Mulka eitt sinn horfa á úrið sitt,
benda á fanga og skipa undirmanni
sínum: „Dreptu hann, það er orðið
framorðið". Mulka var í foringjaliði
fangabúðanna, einskonar forstjóri
skulum við segja, og það er sannað
að hann sá um útvegun á eiturgasi
til fjöldamorða og tók þátt í fanga-
skoðunum, en við þau tækifæri var
ákveðið hvaða fólk skyldi deyja strax
og hvaða fólk skyldi fá að lifa eitt-
hvað lengur. Hann hlaut fjórtán ára
fangelsisdóm. En hann þvertók fyrir
það frá byrjun réttarhaldanna til
síðasta dags að hann hefði haft hug-
mynd um hvað gerðist í Auschwitz.
Réttarhöldin stóðu í tvö ár. Dr.
Hofmeyer dómsforseti gerði grein
fyrir niðurstöðum réttarins í ellefu
klukkustunda ræðu. Það er tekið til
þess hve vel hann hafi borið sig
fram á síðasta dag, en þá eins og
þyrmdi yfir hann sem snöggvast og
það mátti sjá að hann barðist við
grátinn. Hann sagði þegar hann
þakkaði meðdómendum sínum og
kviðdómnum: „Enginn sem hér hefur
verið mun nokkurntíma geta gleymt
því sem hann hefur heyrt .... né
horft í saklaust barnsandlit án þess
að það minni hann á börnin í Ausch-
witz og hið skelfil-ega ráðleysi o-g hina
h-amslau-su angist í augum þeirra“.
Það er tilgangslaust að reyna að
útmála með orðum hverskonar hel-
víti á jörðu Auschwitz hefur verið.
En það má samt nefna það að áheyr-
endum í réttarsalnum í Érankfurt var
æði oft brugðið, eins og til dæmis
þegar vitni lýsti því hvernig barn
eins fangavarðarins varð að ganga
með spjald um hálsinn sem á stóð:
„Ég er Þjóðverji", til þess að það
yrði ekki einhvern daginn drepið í
ógáti með hinum börnunum.
Menn hugsi um þetta um stund.

ij Hvernig sikyldi framtíðarsikól-
inn líta út? Hvernig uppfyllir hann
þarfir barn-anna, árið 2000?
Nokkrir helz-tu uppeldisfræðin-gar,
húsameiatarar, verkfræ'ðinigar og
kunnáttumenn um umferð í Banda-
rikjunu-m hafa sameinazt u-m að
hugsa út það, s-em kaUa mætti framr
tíðarsikólann, sem eigi að mennta
1 ekki einas-ta hi-niri ör-tvaxandi hluta
i þjóðarinnar, sem á skó>laaildri er,
I held-ur og þá, sem ful-lorðnir eru.
-1 Útlkiaman af þessu sameina'ð-a hu-g-
arstarfi er djarfleg, snjöll hugmynd
— áberandi o,g flókin byggingasam-
stæða, sem getur veitt m-önnum þá
' menn-tun, sem þeir þarf-naist aevilangt,
1 svo og staðið un-dir menningar- og
1 skemimtanalífi ibúafjöil-da alllt u-pp
i1 að fjórðun-g millj-ónar.
Framtíðanskólinn verður áberandi
í sinni borg eða sveit. Þarna rísa
þrír turnar upp af hringlaga gru-nni,
sem er næstum 800 metrar að þver-
málii.
í lágu byggingunni verður sam-
komusa-lur, skemmtanas-töð, sýning-
arsvæði, bókasafn, minjasafn og mörg
önnur þægin-di fyrir alm-ennin-g.
Turnarnir þrír, sem tengdir verða
saman í ýmsum hæðum með lokuð-
um göngum. verða sérdeildir fyrir
ýmsar sérhæfðar námsgreinar, ein
fyrir hagnýt fræði, önnur fyrir vís-
indi og mennin-garmál. Hver þeirra
mun hafa kennslu fyrir barnaskóila-,
menntasikóla- og háskólastig. Fles-tar
stofurnar í turnunum verða glugga-
lausar, til þess að nemendur geti
ejnbeitt sér betur að verkefnu-m sín-
um En þar verð-a einnig s-valir og
opnir pallar, þar sem þeir geta rétt
úr sér, eftir að hafa einbeitt sér að
lærdómn-um.
i framtíðarskólanum ver'ður
höfð fyllilega sjálfvirk stjórn á lofti,
litum, hljóðum og birtu. Gólfábreið-
ur draga úr hávaða, húsgögnin verða
hagkvæm og þægile-g, og þarna
verða engin þrengsli; birtan fer ekki
illa með augun, og hljómiburður
ver'ður fullkominn. Þannig mun
skólinn árið 2000 ge-fa nemendunum
færi á að sjá betur, heyra betur,
skynja betur og læra betur.
Framhald á bls. 14.
29. tbl. 1965
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 9