Lesbók Morgunblaðsins - 09.01.1966, Blaðsíða 2

Síðastliðin þrjú og hálft ár,
síðan William Faulkner
lézt 6. júlí 1962, hafa bandarískir
bókmenntagagnrýnendur verið önn-
um kafnir við að kanna raðir skáld-
sagnahöfunda og ljóðskálda í því
skyni að finna helzta núlifandi höf-
und bandarísku þjóðarinnar.
Faulkner var almennt talinn skipa
þann sess, og á undan honum Ern-
est Hemingway. Ein leið til að kom-
ast eftir því, hver mundi nú koma
til greina í heiðurssætið, er sú að
athuga hvaða höfunda menntaæskan
les, því bæði hefur hún betri bók-
menntasmekk en almennt gerist,
og svo er hins að gæta, að úr röð-
um menntaæskunnar koma rithöf-
undar, bókmenntaprófessorar og
gagnrýnendur framtíðarinnar.
Gagnrýnendur, sem helzt höfðu
haft augastað á mönnum eins og
Robert Lowell, Saul Bellow og Nor-
"'man Mailer, urðu því ekki lítið
undrandi, þegar gerð var óformleg
könnun meðal ensku-stúdenta við
þrjá af frægustu háskólum Banda-
ríkjanna fyrir nokkrum vikum og
í Ijós kom, að vinsælasti höfundur
þessara menntamanna var 24 ára
gamall þjóðlagahöfundur, ljóðskáld
og söngvari að nafni Bob Dylan.
B ob Dylan er að því leyti frá-
brugðinn ofangreindum „keppinautum“
sínum, að hann er svo til óþekktur
meðal lesenda alvarlegra bókmennta-
tímarita. En söngvar hans, sem eru fyrst
og fremst þjóðfélagádeila og persónuleg
mótmæli, finna ótvíræðan hljómgrunn
meðal menntaæskunnar. Einn stúdent-
anna við Brown University komst svo
að orði: ,,Við kærum okkur kollótta um
„lífskvíða“ Moses Herzogs (sem er sögu-
hetja Bellows) og einkadraumóra Nor-
mans Mailers. Það sem varðar okkur
mestu er hættan á kjarnorkustríði,
mannréttindabaráttan og sívaxandi
plága óráðvendni, hugleysis og hræsni
hér í Bandaríkjunum, sérstaklega meðal
ráðamanna í Washington, og Bob Dylan
er eini bandaríski höfundurinn sem
fjallar um þessi efni þannig að nokkurt
vit sé í. Og jafnframt finnst okkur að
söngvar hans hafi mikið bókmennta-
gildi sem nútímaljóðlist. Ef satt skal
segja finnst okkur einn af söngvum
hans, eins og t.d. „A Hard Rain’s Gonna
Fall“, miklu athyglisverðari, bæði frá bók
i. menntalegu og þjóðfélagslegu sjónar-
miði, heldur en heil bók af Pulitzer-
verðlaunakvæðum eftir skáld eins og
Robert Lowell.“
Hér er rétt að taka fram, að ekki voru
allir stúdentarnir á sama máli um verð-
leika Dylans, og fannst sumum þeirra
fjarstætt að taka verk hans alvarlega.
S é það rétt að Bob Dylan sé að
verða mikilsháttar bókmenntanafn í
Bandarikjunum, má segja að hann hafi
sigrað á þrennum vígstöðvum. Hann er
þegar meðal fremstu þjóðlagasöngvara
vestan hafs ,og jafnframt er hann orð-
inn eitt helzta átrúnaðargoð táninganna
fyrir sérkennilega söngva, sem eru sam-
biand af þjóðlögum og rokk-lögum.
Meðal þeirra eru „Positively 4th Street“
og „Like a Rolling Stone“, og hafa báðir
þessir söngvar slagað upp í ensku bítlana
á vinsældalistum táninga. Hreinræktaðir
þjóðlagasöngvarar gera lítið úr þessari
„nýjung" Dylans, en hann svarar því
bara til, að hér sé einungis um að ræða
tónlist, hvorki meira né minna.
í klæðaburði og framgöngu semur
Bob Dylan sig mjög að háttum táning-
anna, sem tilbiðja hann og bítlana.
Hann gengur í kúrekastígvélum, galla-
buxum, kryppluðum vinnuskyrtum, er
með dökk sólgleraugu og mikinn makka
af úfnu hári. Hann er grannholda, fölur
og veiklulegur. Einhver hefur komizt
svo að orði, að hann líkist einna helzt
samblandi af Harpo Marx, Carol Burnett
og Beethoven á yngri árum. f>egar hann
flytur ljóð sín leikur hann venjulega
undir á gítar, en milli söngva leikur
hann gjarna á munnhörpu, sem hann
ber í þartilgerðum útbúnaði um háls-
inn, Oft er því líkast sem Dylan urri
söngva sína fremur en syngi þá,enda
á sá flutningur oft ágætlega við inni-
haldið.
ob Dylan fæddist í Duluth í
Minnesota 29. maí 1941 og ólst upp í
Hibbing og eftir sex mánaða slæpings-
lægt kanadísku landamærunum. Faðir
hans var lyfsali. Dylan dvaldist að mestu
í Hibbing fram til 18 ára aldurs og hét
þá raunar Bob Zimmerman, en hann
breytti eftirnafni sínu vegna aðdáunar
4 hinu fræga welska Ijóðskáldi Dylan
Xho'mas.
Bob fór fyrst frá Hibbing 10 ára gam-
ah og þá alla leið til Chicago, þar sem
hann komst yfir fyrsta gítarinn og
lærði að leika á hann af sjálfsdáðum.
Fimmtán ára gamall var hann líka bú-
inn að læra á munnhörpu og sitar og
tekinn til við að syngja þjóðlög. Hann
var meira að segja búinn að semja eitt
lag í þeim stíl sjálfur og hafði tileinkað
það Brigitte B.ardot.
Að loknu námi við menntaskólann í
Hibbing og eftir sex mánaða slæpings-
hátt í Minnesota-háskóla lagði Dylan
land undir fót og flæktist um sem far-
andsöngvari. Fyrstu þrjú árin var hann
á ferli milli New Mexieo, Wyoming og
South Dakota, en hélt til austurstrand-
arinnar haustið 1960 til að heimsækja
hinn gamalkunna þjóðlagasöngvara
Woody Guthrie, sem þá lá þungt hald-
inn á sjúkrahúsi í New Jersey. Guthrie
hafði djúptæk áhrif á Dylan, bæði sem
skáld, söngvara og hugsuð,
S nemma árs 1961 kom Dylan fyrst
fram opinberlega í New York á hinum
fræga stað Gerde’s Folk City við fjórða
gtræti í Greenwich Village, höfuðstöðv-
um bandarískra þjóðlagasöngvara, og er
ekki að Orðlengja það, að hann lagði
staðinn undir sig með sérkennilegum
hálfskoplegum blues-söngvum, sem
hann mælti fram fremur en söng.
Hann var brátt önnum kafinn við að
semjg nýja tegund söngva, þar sem hann
réðst harkalega gegn hernaðaranda og
félagslegu misrétti. Meðal söngva frá
þessu skeiði má nefna „Masters of War“,
„God Is On Our Side“, „The Lonesome
Death of Hattie Carroll", „The Ballad
of Hollis Brown“ og „Who Killed Davey
Moore?“. Árið 1962 samdi Dylan
„Blowin’ in the Wind“, sem varð bar-
áttusöngur mannréttindahreyfingarinnar
og gerði höfundinn frægan um gervöll
Bandaríkin.
Þegar haustið 1961 hafði „Columbia
Records“ sent á markaðinn hljómplötu,
sem einungis bar heitið „Bob Dylan“ og
varð strax ákaflega vinsæl. Síðan hafa
komið út fimm stórar plötur með söngv-
um hans, og hafa þær allar notið mikilla
vinsælda. Jafnframt hefur hann sungið
fyrir sneisafullum sölum áheyrenda í
hljómleikahöllum um gervöll Banda-
ríkin og haldið nokkra hljómleika, þar
sem einungis voru seld stæði, í Carnegie
Hall, Lincoln Center og Town Hall í
New York.
S egja má að á síðustu tveimur ár-
um hafi söngvar Dylans valdið algerri
byltingu í dægurlagatónlist Bandaríkj-
anna. Þeir hafa verið fluttir af frægum
söngvurum eins og Joan Baez, Odetta,
Judy Collins, Pete Seeger, Peter, Paul
og Mary, Sonny og Cher, the Byrds og
the Turtles. „Þangað til Bob Dylan kom
fram, voru öll vinsælustu lögin sykur-
sætir táninga-kveinstafir um óhamingju-
samar ástir í menntaskóla“, sagði starfs-
maður hljómplötufyrirtækis ekki alls
fyrir löngu. „En nú eru vinsælustu lög-
in í ótrúlega ríkum mæli um efni eins
og styrjaldir, utanríkisstefnu og fátækt.
Dylan hleypti þessu öllu af stað með
„Masters of War“ og „Blowin’ in the
Wind“, og nú eru stælendur hans farnir
að gera sér mat úr því með söngvum
eins og „Eve of Destruction", „Home of
the Brave“ og „We Gotta Get Out of
This Place“. Þegar á allt er litið hefur
Dylan átt verulegan þátt í þeim furðu-
lega áhuga sem yngri kynslóðin hefur
nú á vandamálum eins og mannréttinda-
baráttunni og Vietnam-stríðinu. Ef satt
skal segja hefur hann sennilega haft
meiri bein áhrif á það sem er að gerast
meðal æskulýðs Bandaríkjanna nú —•
mótmælagöngur, áskoranir o.s.frv. —•
en nokkur annar einstaklingur í land-
inu“.
Frægð Dylans byggist meir á hæfileik-
um hans sem söngvari og ljóðskáld en
tónskáld, því lög hans eru yfirleitt held-
u>- venjuleg og mjög keimlik ýmsu sem
áður var samið, þó þau blandi saman
á nýstárlegan hátt negrasöngvum og
sveitasöngvum. Tónlistargagnrýnandinn
Robert Shelton hefur sagt: „Dylan brýt-
ur allar reglur sönglagasmiða nema þá
að hafa eitthvað að segja og segja það
rneð eftirminnilegum hætti.“
Þó mörg af ljóðum Dylans séu ein-
föld og auðskilin, á hann furðumarga
strengi í ljóðhörpu sinni, og hann er
ekki allur þar sem hann er séður. Sum
ljóð hans eru í stíl hefðbundinna ljóð-
rænna þjóðvísna, önnur minna á hundr-
að ára gamlar þjóðvísur frá Kentucky
(„Girl of the North Country“), og í enn
öðrum blandar hann saman tækni þjóð-
vísunnar og nútímaljóðlistar. ósjaldan
minnir hann á W. H. Auden eins og hann
orti á yngri árum. Þó Dylan sé í ytra
tilliti glannalegur táningur, er hann
ótrúlega næmur, skynsamur, vel lesinn
og skarpur gagnrýnir. Hann er vel heima
í enskri ljóðlist, bæði eldri og yngri.
Kannski eiga vinsældir Dylans meðal
yngri kynslóðarinnar og meðal vaxandi
fjölda miðaldra fólks rætur sínar að
rekja til þess, að hann gefur dauðann í
öli yfirvöld og er ómyrkur í máli um
spillta, skammsýna og eigingjarna vald-
hafa. Hann er rödd þess vaxandi fjölda
ungmenna víða um heim, sem misst hef-
ur trúna á eldri kynslóðina og þá menn
sem nú stjórna heiminum. Kom sú óá-
nægja m.a. mjög greinilega fram á al-
þjóðaráðstefnu æskumanna, sem Mat-
væla- og landbúnaðarstofnun Samein-
uðu þjóðanna (FAO) boðaði til í Róm
á liðnu hausti í sambandi við Herferð
gegn hungri.
FramKv.sij.: Sigías Jónsson.
Ritstjórar: Sigurður Bjarnason frá Vicur.
Matthias Johannessexi.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Auglýsingar: Arnl Garöar Kristinsson.
Ritstjórn: Aðalstræti 6. Sími 22480.
Utgeíandi: H.f. Arvakur. Reykjavnc.
2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
9. janúar 1966