Lesbók Morgunblaðsins - 09.01.1966, Blaðsíða 7

SIGGI SIXPEHSARI
— Ég hlýt að gera það
Annars mundi ég ekki hafa
hangið með henni öll þessi ár.
— Flóra, komdu hérna
snöggvast.
— Bíddu! Ég er á kafi í
vatni.
— Ef þú snautar ekki hingað
strax, skal ég lúberja þig!
— Nú hvað er það?
— Ég elska þig.
A erlendum bókamarkadi
Saga:
Éurope in the Late Middle Ages.
Edited by J. R. Hale, J. R. L.
Highfield, B. Smalley. Faber and
Faber 1965. 70/—
í þessari bók eru sextán greinar
um margvísleg málefni á síðari
hluta miðalda. Útgefendur telja
að full þörf sé á sliku greinasafni
fyrir þá sem áhuga hafa fyrir
þessu tímabili og útgáfa þessi geti
bætt að nokkru þann skort, sem
sé á leiðbeiningum um þessi efni.
Greinarnar fjalla um margvísleg
efni, en efnahagssögu er sleppt,
þar eð rannsóknir á því sviði eru
bundnar vissum landsvæðum og
löndum og hæfa því ekki þeim
stakk, sem bókinni er sniðinn,
sem er almenns efnis. Einnig er
sleppt greinum um trúarhreyf-
ingar og kirkjuþing. Sumar þess-
ar greinar eru úrdrættir úr verk-
um, sem verið er að vinna að,
aðrar taka takmörkuð efni til
meðferðar og reynt er að gera
þeim nokkur skil.
Miðaldasaga er sú grein al-
mennrar sögu og það tímabil sem
er mjög forvitnilegt fyrir Islend-
inga, vegna þeirrar bókmennta-
arfleifðar, sem er þeirra frá þess-
um tímum. Og ekki síður vegna
þjóðfélagsskipunar sem íslending-
ar bjuggu við á þessu tímaskeiði.
Saga íslendinga á miðöldum er
nátengd evrópskri sögu, landið
var ekki byggilegt, nema sam-
band héldist við umheiminn. Hér
skorti bæði járn og korn; einnig
timbur, því að skógar hérlendis
voru óverulegir og aðeins nýtan-
legir til beitar eða eldiviðar.
Menningartengsl við umheiminn
eflast mjög eftir kristnitöku,
bókagerð hefst hér með kristni
og hin gamla frásagnar- og kveð-
skapararfleifð frjóvgast af erlend-
um áhrifum, og upp úr þessum
tengslum hefjast hér bókmenntir,
sem rísa einna hæst í Evrópu á
vissu tímabili. Áhrif kirkjunnar
aukast hér á landi eftir stiftun
biskupsembættis, sem var lengi i
nánum tengslum við höfðingja-
valdið. Svo náin voru þessi tengsl
og hagsmunir, að hér olli það
engri mótspyrnu að lögleiða tí-
und, nokkru fyrr en henni var
komið á annarsstaðar á Norður-
löndum. Það tekur að brydda á
togstreitu milli kirkju og leik-
mannavalds seint á 12. öld, og
þessi átök harðna mjög I upphafi
þeirrar 13., og urðu þau átök með-
al annars til þess að raska valda-
jafnvæginu í þjóðfélaginu. Hér
koma til erlend áhrif, alþjóðleg
stofnun, sem krefst sérréttar. Sú
stofnun, sem varð til eflingar
bókmenntunum í upphafi, átti
einnig mikinn þátt í upplausn
hins forna þjóðskipulags.
í þessari bók eru greinar um
sundurleitustu málefni þessa
tímabils svo sem konungdæmi og
aðal á Frakklandi á 14. öld, Byz-
anz og Rússland, Frakkland á 15.
öld og efnahag námsmanna í
þýzkum háskólum. Öllum grein-
unum fylgir ítarleg ritaskrá neð-
anmáls, 12 myndasíður fylgja og
registur.
Bókmenntir:
Medieval Age. Specimens of
European Poetry From the Ninth
to the Fifteenth Century. Edited,
with an Introduction, by Angel
Flores. Phoenix House 1965. 28/—
Þetta á að vera sýnisbók
evrópskrar miðaldaljóðagerðar,
þýdd úr fornmálum á ensku. Með
öx-fáum undantekningum eru all-
ar þýðingai-nar gerðar vegna þess
arar útgáfu, og sum þessara
kvæða birtast nú í fyi-sta sinn á
enskri tungu. Bókinni er skipt
í átta kafla og fylgir hverjum at-
hugagrein. Bókin hefst á hetju-
kvæðum og sagnakvæðum, írsk-
um, fomfrönskum, islenzkum og
spænskum. Hér er að finna trúba-
dúrakveðskap, og eru tekin hér
kvæði eftir Vilhjálm £xf Poitiers,
Berti-and de Boi-n, Girault de
Bornelh og fleiri. Nokkur kvæði
ex-u eftir Walther von der Vogel-
weide, eitt eftir Friðrik keisara
II og töluvert magn portúgalskra
ljóða og norður-franskra. Welsk-
ur kveðskapur er hér eftir Dafydd
ap Gwilym og Sion Cent frá 14. og
15. öld. Bókinni lýkur með Dante
og Juan Ruiz. Þessi bók er hent-
ug fyrir þá sem stunda miðalda-
bókmenntir og einnig gefur þetta
góða hugmynd um íjölbreytileik
bókmennta á þeim öldum, sem
ei-u nefndar „myikar" með sum-
um þjóðum. Útgefandinn er
prófessor í spænskum bókmennt-
um í New York. Hann hefur séð
um útgáfu sýnisbóka spænskra,
franskra og þýzkra bókmennta.
Hann er einnig fyrirlesari í sam-
anburðarbókmenntum. Athuga-
greinar eru fullstuttaralegar.
Bókaskrá fylgir og registur.
„Þakklæti fyrir góðgjörð gjalt, Guði og mönnum líka“ segir
Hallgrímur Pétursson (Ps. 8,8). Það hefir verið þjóðleg venja
hjá oss að bæta við nýárskveðjuna nokkrum orðum: „Gleði-
legt nýár — og þökk fyrir það liðna, (eða gamla)“. Þakklætis-
afstöðu milli vina og velgjörðamanna — einnig fyrir löngu
veittar velgerðir — má telja til fornra, þjóðlegra dyggða. En
með vaxandi vélvæðingu, kröfuhyggju og verðbólgu mun
þakklætiskenndin hins vegar undir lok líða, líkt og margt ann-
að, sem áður setti svip á mannlífið. Hvers vegna ætti eitt
hjól að þakka öðru, ein vélin annarri? Frumstæðum mönnum,
sem lifa í töfi-abryggju og reyna að fá málum sínum fram-
gengt með göldrum, finnst niðurlæging í því að pakka öðrum
mönnum, þótt þeir hins vegar fallist auðveldlega á manna-
dýrkun og skeri ekki við nögl gi-eiðslu til galdramanna sinna.
Enn lifir þó svo mikið af persónalisma kristindómsins vor á
meðal að oss finnst ástæða til að þakka sumum mönnum, svo
sem sjómönnum, leikurum, skáldum, söngmönnum og einstaka
vísindamönnum, svo dæmi séu nefnd. Jafnhliða þessu finnst
fólki — af því að sanngrninn og persónuhyggjan eru
í upplausn — eðlilegt að vanþakka öðrum stéttum nokkurn
veginn markvisst, svo sem vegagerðarmönnum, stjórnmála-
mönnum, pilsner-hruggurum, bændum og lögreglumönnum
Um marga aði-a er þagað, nema við jarðarfarir: Þá eru jafnvel
húsmæðrum færðar þakkir fyrir heimilisstjói-n og barnauppeldi.
Með þakklætis- eða vanþakklætis-afstöðu eru mannleg verk
metin. Sjómennskan er undirstaða gjaldeyrisöflunar, velmeg
unar og peningaflóðs, og þess vegna finnst oss engin goðgá að
eyða svo sem einum degi árlega til að þakka sjómönnum
(og e.t.v. fylla þá) og segja um þá nokkur fögur orð. Það
telst meira að segja viðeigandi að biðja fyiúr þeim á sunnu-
dögum og suma aðra daga, þótt bænin verði oft í styttra lagi
út af ókyrrð og skvaldri innan sálar. En hér ætti hugur að
fylgja máli.
Útlendir menn, er land vort gista í fáeina daga, líta margt
öðrum augum en vér, sem vanir erum að rækta ínnlent illgresi
óánægju og sundrungar. Sumir þeirra láta jafnvel í ljós á-
nægju með íslenzkan pilsner og íslenzka vegi — en þetta telja
landsmenn undir virðingu sinni. „Vegurinn frá okkur norður
til Alaska er ekki betri en þessi“, sagði vesturheimskur auð-
kýfingur við undirritaðan á sl. hausti. „Við skulum bara
fara örlítið hægar“, sagði hann, þegar rykið þyrlaðist upp á
veginum undan bíl, sem ók fram úr. Þessum gesti var vel ljóst
að vega- og brúagerð ber að telja til þrekvirkja. Bágborið
ástand vega vorra á sumum árstíðum á sér oft orsakir í ástandi
náttúrunnar — en á líka rætur að rekja til óskynsamlegs háttar-
lags og frekju. Of þungum ökutækjum er beitt á óheppilegum
tímum, þegar vegirnir eru viðkvæmir. Menn vilja ekki taka
sanngjarnt tillit til eðlilegra fyrirbæra — og fyllast gremju
út í aðra menn og valda þjóðfélaginu stórtjóni af þeim sök-
um.
Meðal frjálsra manna er það eðlilegt að taka þakkláta af-
stöðu til þeirra manna, sem afla hins daglega bi-auðs handa
oss og öðrum, til þeirra, sem lækna sjúkdóma vora og við-
halda heilsunni, til þeirra, sem miðla oss þægindum og andleg-
um verðmætum, og til þeirra, sem forða heimilum frá tjóni og
þjóðinni frá óstjórn og vandi'æðum. Þeir eru vort daglega
brauð, eins og Lúther segir.
„Hvað er þá nefnt daglegt brauð?“ spyr hann. Og svarar
síðan:
„Allt sem heyrir til fæðslu líkamans og þarfa, svo sem:
Matur, drykkur, klæði, skæði, hús, heimili, jarðnæði, fénaður,
peningar, fjármunir, guðhrædd eiginkona eða eiginmaður, guð-
hrædd börn, guðhrædd hjú, guðhræddir og trúir yfirmenn,
góð landstjórn, góð veðrátta, friður, heilbrigði, siðsemi, heið-
ur, góðir vinir, trúir nágrannar og því um likt“. (Fræðin, III.
partur, 4. bæn).
Menn segja að eins dauði sé annars brauð. En miklu veiga-
meiri eru þau sannindi að annarra manna líf og starf er vort
daglega brauð. Og ánægður skyldi sérhver sá lifa, sem sjálf-
ur fær tækifæri til að veita og vera náunga sínum daglegt
brauð. Þetta þýðir ekki mannát, heldur samfélagslíf, þar sem
menn veita og þiggja og lifa í friði.
J. H.
9. janúar 1966
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 7