Lesbók Morgunblaðsins - 05.06.1966, Blaðsíða 4

NÝR HÚMANISMI
EFTIR PÁL V. G. KOLKA
Kristur ásamt Páli og Pétri. Mynd úr katakombunum.
Gamli sáttmáli.
S áttmálinn sem fslendingar gerðu
vfð Hákon gamla, er þeir gengu honum
á hönd, kom þeim að litlu haldi fyrr en
eftir 600 ár, en þá átti hann nokkurn
þátt í því að sameina þá um sjálfstæðis-
kröfur sínar. Ein önnur þjóð á sinn
Gamla sáttmála, sem hefur haldið þjóð-
ernisvitund hennar vakandi í meira en
3000 ár, og það þótt hún hafi mikinn
hluta þess tíma lifað utan föðurlands
síns, verið herleidd af harðsvíruðum sig-
urvegurum, hrakin úr einu landi í ann-
að og dreifð um víða veröld án sam-
eiginlegrar stjórnar og án annars tengi-
liðs en tryggðarinnar við þennan sátt-
mála og vonarinnar um uppfyllingu
faans að lokum. Þessi furðulega þjóð er
Gyðingar og Gamli sáttmáli þeirra sá,
sem þeir trúðu að Guð feðra þeirra
hefði gert á Sínai-fjalli vi'ð hinn mikla
þjóðarleiðtoga þeirra, Móse. Engin önn-
ur þjóð hefur verið sér eins meðvitandi
um sögulegt hlutverk sitt og sögulega
Þrettándi hluti
ábyrgð sína. Þeir eru Söguþjóðin fram-
ar öllum öðrum.
Það sem hér verður sagt um sögu
Gyðinga er að mestu tekið upp úr ný-
legri bók eftir prófessorana G. Ernest
Wright og Reginald H. Fuller: The
Book of the Acts af God (1965), en hún
er studd fornleifarannsóknum og göml-
um handritum, m.a. þeim sem fundizt
hafa síðustu tvo áratugina í nánd við
Dauðahafið, en í því bókasafni eru
yfir 100 bókfellsrollur af ritum Gamla
testamentisins, þ.á.m. spádómsbók
Jesaja í heilu lagi. Þessi rit éru talin
um 2000 ára gömul.
A llir kannast við boðorðin tíu frá
Sínaí: Þú skalt ekki osfv., en þannig
hljóða yfirleitt öll lög fyrr og síðar. Það
neikvæða form gefur a’ð vísu meira at-
hafnafrelsi en beinar fyrirskipanir um
íramkvæmd ákveðinna athafna. Móse-
lögmálið hefur líka að geyma fjölda
slíkra jákvæðra boðorða, m.a. hin frægu
orð í III Mósebók, XIX, 18: Þú skalt
elska náunga þinn eins og sjálfan þig.
Gyðingar áttu að minnast þess, að þeir
höfðu sjálfir verfð undirokaðir í þræl-
dómshúsi Egypta og því átti landið, sem
Guð gaf þeim, að vera eign þeirra með
því skilyrði, að þeir auðsýndu miskunn
og réttvísi þeim fátæka og þurfandi,
veika og vanmáttuga. Á þessu átti þjóð-
félag þeirra og fjármálaskipun þess að
vera reist, enda var það talið ósæmilegt
að taka vexti af lánsfé, því áð sá auðugi
átti ekki að græða á neyð náunga síns.
Enn í dag er innbyrðis samhjálp og misk-
unnsemi meiri meðal Gyðinga en flestra
eða allra annarra þjóðflokka.
Arftakar Djósers og Sargons á veldis*
stólum Austurlanda voru einræðis-
herrar, vilji þeirra lög, líf hvers þegns
háð duttlungum þeirra. En konungar
Gyðinga voru eins og allir aðrir lands-
irenn undir lögmálinu, vald þeirra háð
stjórnarskrá þess. Að vísu brutu þeir
hana hvað eftir annað, en þá risu upp
hinir miklu spámenn á 9. til 5. öld f. Krb.
ávítuðu þá opinberlega og boðuðu þeim
og allri þjóðinni refsingu. Viðkvæðið í
reiðilestri þeirra var alltaf það sama:
Konungurinn og auðmennirnir hafa rof-
ið hinn Gamla sáttmála frá Sínaí, til-
beðið annarlega guði, fótum troðið þá
fátæku, brotið boðorð réttvísinnar. Spá-
mennirnir voru alltaf málsvarar þeirra
undirokuðu, allt frá Amosi, en ræðusafn
hans er það elzta, sem geymzt hefur.
Hann var uppi á dögum Jeróbóams II
sem ríkti um 786—746 f. Krb.
Spámennirnir ögúðu ekki aðeins þjóð
sína, þeir héldu einnig uppi hugrekki
hennar og von hennar í öllum þrenging-
um. Án nokkurrar sameiginlegrar yfir-
stjórnar var sömu lögmálsboðum og
sömu helgisiðum fylgt bæði á heimilum
trúaðra Gyðingja og í samkunduhúsum
þeirra hvar sem var í heiminum öld
eftir öld, í fullu trausti þess, að Guð
hefði ekki gleymt lýð sínum og sáttmál-
inn við hann væri enn í fullu gildi. Lög-
niálið, spámennirnir og dýrðlegir lof-
söngvar hinna miklu skálda hafa á okkar
dögum borið ávöxt í Zionistahreyfing-
unni og stofnun hins nýja ríkis, ísraels.
Hellas og Róm.
„Grikkir voru sú eina þjó'ð ver-
aldarsögunnar, sem ekki þýddi að ræða
við nema höfðað væri til skynseminnar",
segir prófessor W. G. de Burgh i bók
sinni The Legacy of the Ancient World
(1961). Aðeins einu sinni hafði Jþessi
stórgáfaða en sundurþykka þjóð náð
að sameinast um stund og það var þegar
yfir hana dundi árás voldugasta her-
veldis samtíðarinnar, Persa, en sfðan var
liðið á aðra öld og hafði hún eytt orku
sinni og hagsæld í innbyrðis styrjöldum
og flokkadráttum, þegar lærisveinn Ari-
stótelesar, Alexander mikli, lagði ekki
aðeins Grikkland undir sig, heldur líka
öll stórveldi nálægari Austurlanda, frá
Egyptalandi inn fyrir landamæri Ind-
lands, Hann tók sér fyrir hendur að út-
breiða gríska menningu um gervallt ríki
sitt. Og það tókst að allmiklu leyti, enda
þótt hann félli frá aðeins 33 ára gamall
(323 f. Krb.). Hin helleniska menning
breiddist út um öll austlægari Mi'ðjarðar-
hafslönd og miðstöð hennar varð nýja
borgin, sem bar nafn hins skammlífa
sigurvegara, Alexandría.
Vestur á ítalíu varð þróunin á mjög
annan veg. Lítið bændaþjóðfélag, Róm-
verjar, óx við járnharðan aga og skipu-
lagsgáfu, fengna í ótal styrjöldum og
við stjórn ólíkra kynþátta, þar til Róm
hafði lagt undir sig öll lönd kringum
Miðjarðarhaf, Mið-Evrópu til Rínar og
Karpatafjalla og suðurhluta Englands.
Sesar og Ágústus komu föstu skipulagi
á þetta mikla helmsveldi, ur*ðu höfund-
ar hins rómverska friðar, pax romana,
sem ríkti um gervallt ríkið, að undan-
teknum fjarlægum jaðarsvæðum.
Þannig var komið þeirri sögulegu
menningarþróun, sem hafizt hafði í
Sumer og Egyptalandi 4—5000 árum
fyrir daga Krists, þegar hann tók að
fiytja mönnunum boðskap sinn í fjalla-
héruðum Gyðingalands. Þar var að visu
töluð arameíska, en fjölda grískumæl-
andi Gýðingasafnaða var þá þegar að
finna í borgunum kringum austanvert
Miðjarðarhaf, allt frá Alexandríu til
Ítalíu og gríska var vísindamál allra
menntamanna, en rómverskur friður og
rómverskt skipulag tryggði greiðar og
góðar samgöngur um allt hið víðlenda
ríki. Fylling tímans var komin. Gyð-
ingar væntu þess Messíasar, sem spá-
menn þeirra höfðu boðað. Hann kom
að vísu ekki sem herkonungur, eins og
þeir höfðu gert sér vonir um, en sverð
Alexanders og Sesars höfðu plægt þann
jarðveg, sem kirkja hans óx úr.
Þreföld arfleifð.
Rút grískrar menningar var farin
að visna, þegar Alexander og arftakar
ríkis hans fluttu fræ hennar út um öll
Austurlönd, og hinn sterki rómverski
stofn byrjaður að ormétast, þegar Gyð-
ingurinn Páll frá Tarsos naut
verndar rómversks borgararéttar á trú-
boðsferðum sínum. Tarsos, sem nú er
fátæklegt þorp á Litluasíuströnd Tyrk-
lands, var þá blómlegur verzlunarbær og
eitt af helztu menntasetrum hellenis-
mans utan Alexandríu. Faðir Páls hef-
ur sennilega verið velmegandi ullarkaup-
n;aður og tjaldgerðarmáður — ef til vill
selt hernum framleiðslu sína — og hinn
gáfaði sonur hans verið jafnvígur á
grísku og mál feðra sinna, kenningar
faríseanna og Stóuspekinganna, sem
héldu uppi háskóla í fæðingarborg hans.
Ræða hans á Aresarhæð og margt í bréf-
um hans þykir benda til slíkrar þekking-
ar. Fyrstu boðendur kristinnar trúar
voru ekki allir ólæsir og óskrifandi fiski-
n;enn, eins og stundum er haldið fram.
Máttheus var tollheimtumaður, Lúkas
læknir og þá auðvitáð griskmenntaður.
Eftir eyðingu Jerúsalem varð Antíokkía
höfuðstöð hinnar nýju trúar í Austur-
löndum og úr því umhverfi eru sam-
stofna guðspjöllin talin sprottin. Þau
voru eins og önnur rit Nýja testament-
isins frumrituð á grísku, enda þótt mál-
ftæðingar telji Opinberunarbókina rit-
aða á svo lélegri grísku, að það mál hafi
ekki verið tamt höfundi hennar og hann
ef til vill lært það fyrst á efri árum.
Um það vísast annars til bókar Sigur-
björns Einarssonar biskups: Opinberun
Jóhannesar (1957).
Allir vegir lágu til Rómar, einnig leið
postulaforingjans, Péturs, sem sam-
kvæmt elztu arfsögnum gerðist forstöðu-
maður safnaðanna í höfuðborg heims-
veldisins og leið þar píslarvætti í of-
sóknum Nerós á árunum 64 — 67 e.Krb.
Því má skjóta hér inn í vegna þeirra,
sem vilja rengja allar arfsagnir, að við
vitum ekkert um landnám íslands ann-
að en af arfsögnum, sem fyrst voru
færðar í letur tveimur öldum eftir að
landið byggðist. Fáir munu þó leyfa sér
að efast um, að Ingólfur Arnarson hafi
numið land í Reykjavík eða Egill Skalla-
grímsson ort Sonatorrek.
Kenningar og líkingar Jesú Krists
voru mótaðar af sögulegu, menningar-
legu og stjórnmálalegu umhverfi Lands-
ins helga, þótt þær i einfaldleika sínum
og stórfengleik eigi jafnt erindi til allra
manna á öllum tímum síðan, en sú stofn-
un sem varðveitti þær, kirkjan, varð mót
Framhald á bls. 12
LEIT AÐ MANNINUM
4 LESBÓK. MORGUNBLAÐSINS
5. júní 1966